گزارش روزنامه دنياى اقتصاد از برگزارى هفتمين دوره برنامه پژوهشگران مهمان در مركز مطالعات استراتژيك خاورميانه
نشست توجیهی هفتمین دوره برنامه پژوهشگران میهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ روز پنج‌شنبه ۴ آبان با حضور دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و استاد روابط بین‌الملل، تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران برگزار شد.
میهمان ویژه این جلسه دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور استاد روابط بین‌الملل و رئیس مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه بود. در ابتدا دکتر برزگر رئیس پژوهشکده ضمن ابراز خرسندی از برگزاری دوره هفتم پژوهشگران میهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، این دوره را فرصتی برای دانشجویان دکتری(P. h. D)، پژوهشگران و اعضای هیات علمی مرکز دانست که بتوان در قالب این برنامه تعامل و معاشرت دانشگاهی-اجتماعی خود را تقویت کنند. برزگر اهمیت برگزاری این برنامه را پر کردن خلأ عملی حوزه پژوهش‌های روابط بین‌الملل و علوم سیاسی و نزدیک کردن حوزه نظری به حوزه سیاست‌گذاری و عمل سیاسی دانست و گفت: «ضعف و خلأ عمده نظام آموزشی دانشگاه‌های ما فراهم کردن زمینه‌های لازم برای فهم عملی و واقعی سیاست در عرصه تعاملات بین‌المللی است.»
در ادامه، دکتر سید محمد کاظم سجادپور رئیس دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه از زحمات دکتر کیهان برزگر برای راه‌اندازی برنامه پژوهشگران میهمان که برنامه‌ای بسیار ارزشمند است، تقدیر کرد. در این جلسه، استاد دانشکده روابط بین‌الملل درباره بایسته‌های پژوهش در رشته روابط بین‌الملل و نسبت علوم سیاسی با روابط بین‌الملل سخنرانی کرد. نخست، وی این سوال مهم را مطرح کرد که بایسته‌های پژوهش در روابط بین‌الملل چیست.
سجادپور درخصوص ماهیت رشته روابط بین‌الملل اظهار کرد که رشته روابط بین‌الملل، زیرمجموعه علوم سیاسی است. رشته روابط بین‌الملل قدرت را مطالعه می‌کند و در واقع، علوم سیاسی در همه شاخه‌های آن متمرکز بر شناسایی و درک پدیده قدرت است. تولید قدرت در سطوح مختلف، چگونگی توزیع آن در جامعه و جوامع بشری و در نهایت، مصرف قدرت به شکل تامین امنیت. او همچنین به نقش ثروت به‌عنوان مولفه دوم کلیدی نیز اشاره کرد.
سجادپور درخصوص بحث قدرت توضیح داد اگر قدرت را در کانون توجه پژوهش‌های رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بدانیم، حوزه‌ای از دانش علوم سیاسی که مربوط به اندیشه در مورد قدرت می‌شود و بحث‌هایی مانند مشروعیت قدرت در آن مطرح می‌شود، اندیشه سیاسی است. حوزه دیگری از دانش سیاسی که فقط به چگونگی توزیع قدرت در جامعه می‌پردازد که آن با عنوان جامعه‌شناسی سیاسی است. رشته روانشناسی سیاسی نیز تاثیر روانی در فعل و انفعالات سیاسی در سطوح مختلف اعم از سطح فردی، گروهی و ملی را بررسی می‌کند. سپس، سجادپور استاد دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه عنوان کرد که ماهیت موضوعاتی که در رشته روابط بین‌الملل مطرح است، براساس سه پایه است و پژوهشگر روابط بین‌الملل در مورد یکی از آنها یا مجموع آنها به پژوهش می‌پردازد.
یکی از پایه‌های رشته روابط بین‌الملل، فهم کنشگران است. به این معنا که چه بازیگرانی صاحب بخشی از قدرت در روابط بین‌الملل هستند. دوم، فهم ماهیت کنش میان کنشگران است که شامل کنش‌های دوستانه و کنش‌های خصمانه می‌شود. سومین پایه محیط کنشگری است. به این معنا که کنشگران با کنش‌های دوستانه یا خصمانه در خلأ عمل نمی‌کنند، بلکه در یک محیط بین‌المللی و نظام بین‌المللی عمل می‌کنند که این امر به چگونگی توزیع قدرت در عرصه جهانی بر می‌گردد. او در ادامه به اهمیت مطالعه روابط بین‌الملل و این سوال که چرا باید مطالعه کنیم پرداخت و گفت: «رشته روابط بین‌الملل به موضوع امنیت و قدرت می‌پردازد و هر دوی این موضوعات برای ما و کشور و موقعیت ایران مهم است. ما روابط بین‌الملل می‌خوانیم، چون مربوط به امنیت و سرنوشتمان است.»
رئیس دفتر مطالعات وزارت‌خارجه در بخش دیگری از صحبت‌های خود به سه موضوع یا بسته‌بندی درخصوص نسبت علوم سیاسی و روابط بین‌الملل با حوزه سیاست خارجی پرداخت. او گفت: «موضوع اول که در ارتباط با جنبه‌های بنیادین است، تولید فهم و شناخت از پدیده‌هایی است که در ارتباط با زندگی سیاسی قرار دارند که از سیاست بین‌الملل تا زندگی مردم را در بر می‌گیرد. موضوع دوم؛ کمک علوم سیاسی و روابط بین‌الملل به تدبیر و تدوین سیاست‌هاست. یعنی بعد از شناخت درست، بحث تدبیر و شناسایی منافع پیش می‌آید که موضوع بسیار مهمی است. سومین موضوع، هم تحقق است. یعنی چگونه یک مساله یا منافع را بعد از مراحل فهم و شناخت و تدوین، محقق ساخت.
سجادپور در ادامه به یک بسته‌بندی اختصاصی‌تر هم اشاره کرد و آن تولید کیفیت است که در ارتباط با برنامه پژوهشی پژوهشگران است. او به نقش متغیرهای گوناگون در روند تصمیم‌گیری سیاست خارجی پرداخت و گفت که یک تصمیم نهایی در حوزه دیپلماسی محصول فرآیندها و کیفیت‌های مختلف است. استاد دانشکده روابط بین‌الملل اولین موضوع مربوط به کیفیت را تولید فضا دانست و گفت: «تولید نوشته‌ها، مقالات، نقش‌رسانه‌ها و... همگی در شکل دادن به این فضا بسیار مهم است.» او موضع‌گیری را دومین عامل مهم در این روند دانست و اشاره کرد: «سخنرانی ترامپ در سازمان ملل علیه ایران و برجام بلافاصله موضع‌گیری و پاسخ اتحادیه اروپا و ایران را به‌دنبال داشت و این نشان می‌دهد که چه میزان سرعت و انتخاب صحیح واژگان در این موضع‌گیری اثرگذار بود.»
سجادپور سومین عامل مهم را نیز تولید تصمیم دانست که در ارتباط تنگاتنگ با دو بخش دیگر قرار دارد. او در پایان به یک موضوع کانونی که در ارتباط با این دو بسته‌بندی قرار دارد اشاره کرد و گفت این موضوع، انسان است. از آنجا که سیاست پدیده‌ای نهایتا ترکیبی است، اهمیت عنصر انسان در این میان برجسته می‌شود. نقش عنصر انسانی در تولید محتوا، تصمیم، موضع‌گیری، تدوین و عواملی که در بالا به آن اشاره شد، اهمیت این پدیده را نشان می‌دهد. در ادامه این برنامه، کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات خاورمیانه دلایل راه‌اندازی برنامه پژوهشگران میهمان را توضیح داد.
در این ارتباط او بیان کرد اولین نکته‌ای که این برنامه را حائز اهمیت می‌کند، اهمیت توجه به «زمان اجتماعی» (Social Time) است. در فضای اجتماعی است که شما پژوهشگران حوزه علوم اجتمایی رشد می‌کنید و فضا برای طرح ایده‌های جدید با همفکری بیشتر فراهم می‌شود. در واقع، زمان اجتماعی فضایی برای معاشرت است؛ در درون معاشرت‌ها است که تعامل و روابط انعطاف‌پذیر انسانی، تجربه، پیشرفت و مهم‌تر از همه تعادل فکری و فهم واقعی روندهای سیاسی-اجتمایی جاری شکل می‌گیرد. او هدف دوم از راه‌اندازی برنامه مزبور را ایجاد یک «تاریخ مشترک» دانست. در این ارتباط، وی توضیح داد که تاریخ مشترک به این معنا است که پژوهشگران در گروه‌های مورد علاقه خود در یک محیط پژوهشی به مدت یک یا دو سال در کنار یکدیگر کار می‌کنند که در نتیجه این امر، یک تاریخ مشترکی از لحاظ تبادل افکار به‌وجود خواهد آمد. رفاقت علمی در قالب یک کار حرفه‌ای-دانشگاهی خود نقطه عطفی در زندگی افراد است. از این طریق می‌توان یک روح روشنفکری و نسل جدیدی از پژوهشگران در یک حوزه تخصصی مثلا حوزه خاورمیانه ایجاد کرد.
سومین هدفی که دکتر برزگر در رابطه با راه‌اندازی برنامه پژوهشگران میهمان اشاره کرد، خارج شدن از «انتزاع» است. در این‌خصوص، او به این نکته مهم اشاره کرد که گرایش‌های آموزشی دانشگاه‌های ایران همچنان انتزاعی، جزوه‌محور و انباشت محفوظات است و دانشجویان بسیار تحت‌تاثیر نظریه‌ها و قالب‌های انتزاعی منتج از آنها هستند. به همین دلیل است که برنامه‌های آموزشی کارآموزی در کشورهای خارجی وجود دارد تا دانشجویان از طریق شرکت در کارگاه‌ها و دوره‌های عملی در چنین برنامه‌هایی بتوانند با دنیای واقعی ارتباط برقرار کنند و از این طریق در فهم روندها و وقایع جاری واقعی‌تر باشند. بنابراین بخشی از هدف این برنامه و این مرکز این است که دانشجویان به نوعی تجربه کار در یک محیط جدی پژوهشی را کسب کنند و از طریق کار در محیط و انجام کارهای عملی مثل نوشتن گزارش، کمک به برگزاری سمینارها و ... واقعی‌تر شوند. این تحول سبب می‌شود که نگاه انتقادی‌تر و پیشرفته‌تری به جریان‌های جاری داشته و به تعادل برسند.
ویژگی چهارم، یادگیری در «بستر زمان» است. مهم‌ترین تحول در یک پژوهشگر و یک فارغ‌التحصیل دوره دکترا جاافتادن و بیان خود است. یکی از دیگر از اهداف برنامه پژوهشگران میهمان این است که به پژوهشگران آموزش و تجربه لازم داده شود که چگونه می‌توانند پس از اتمام مقطع دوره دکترا از طریق انجام کارهای پژوهشی جدی خود را بیان کنند. انتشار یک کار جدی پژوهشی با ده‌ها پژوهش غیرجدی برابری می‌کند. هدف واقعا تولید انبوه نیست. هدف این است که به پژوهشگران میهمان آموزش داده شود که کارهای جدی و تولید محتوای متناسب با پشتوانه فکری لازم را بر مبنای یک تمرکز موضوعی انجام دهند و روند تکامل را خود در یک حوزه مطالعاتی تخصصی به‌خوبی پیش ببرند.
رئیس پژوهشکده مطالعات خاورمیانه، ویژگی آخر این برنامه را ایجاد «فضای رقابتی» سالم دانست. او گفت که مهم‌ترین اهمیت دانشگاه‌های معتبر دنیا ایجاد یک فضای رقابتی است که در آن همه تلاش می‌کنند تا بهتر و سریع‌تر باشند.
فضای رقابتی باعث توسعه فکر پیشرفته، نوآوری، بین‌المللی شدن و یافتن جایگاه واقعی یک پژوهشگر در حوزه تخصصی خود می‌شود. این فضا منجر به فهم صحیح یک پژوهشگر از شناسایی روندها در زمان و تجزیه و تحلیل صحیح می‌شود. مثلا پژوهشگر می‌فهمد که با اندیشه و نگاه به اهمیت «دولت» در نگاه روسیه نمی‌توان مسائل و نگاه انتقادی همین مفهوم در کشورهای اروپایی را تحلیل کرد یا نمی‌توان رویکرد لیبرال اقتصادی غربی را در توضیح موفقیت اقتصادی چین به‌کار گرفت چون چین ویژگی‌های منحصربه‌فرد تاریخی، جغرافیایی و اجتمایی خود را دارد.
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد