استراتژی "نگاه به درون"، روش مواجهه با ترامپ

در آخرین تحول مربوط به برجام، وزیر امور خارجه کشورمان دکتر ظریف در مصاحبه ای با رسانه های بین المللی می گویند که "حدس می زند دولت آمریکا پایبندی ایران به توافق هسته ای را صادر نخواهد کرد." این احتمال به واقع وجود دارد چون دونالد ترامپ علاوه بر اینکه خواهان "اوباما زدایی" از سیاست داخلی و خارجی آمریکا در تمام زمینه هاست، تمرکز اصلی ضدیت خود با ایران را بر مبنای مهار نقش منطقه ای کشورمان قرار داده که بطور سنتی تمرکز اصلی آمریکائیها در تنظیم روابط با ایران بوده است. اما سیاست کشورمان در برخورد با این وضعیت چگونه باید باشد؟

یک روش مواجهه با این سیاست احتمالی ترامپ، توسل به استراتژی "نگاه به درون" است که از یک دهه گذشته هم به نوعی زمینه های آن در سیاست خارجی کشورمان پدیدار شده است. این استراتژی مبنای تقویت قدرت ملی ایران در عرصه منطقه ای و جهانی را بیش از هرچیز در "خود اتکایی اقتصادی" و "بهره برداری از برتری ژئوپلتیک" خود می داند تا از این طریق نقش و ارزش استراتژیک ایران در عرصه سیاست خارجی افزایش یابد.

در حوزه اقتصادی، تمرکز این استراتژی بر تعامل با دنیای خارج به منظور جذب سرمایه گذاری ها به خصوص در حوزه انرژی و از این طریق افزایش ظرفیت های ملی اقتصادی در جهت توسعه اقتصادی کشور قرار دارد. در حوزه سیاسی هم بهره برداری از برتری ژئوپلتیک برای تقویت رویکردهای تعاملی و تلاش های جمعی و چندجانبه گرا در جهت ایجاد ثبات و امنیت در منطقه حائز اهمیت می شود. بر همین مبنا بوده که پیش از این دکتر ظریف وزیر امور خارجه دو ابراولویت سیاست خارجی ایران را تمرکز بر مسائل اقتصادی و تقویت روابط در حوزه همسایگی تعریف می کند.

کارشکنی فزاینده دونالد ترامپ و آمریکا دراجرای اصول برجام و بازگشت دولت وی به سیاست های هدفمند مبتنی بر مهار قدرت منطقه ای ایران از طریق تهدید و فشار سیاسی، که در سخنرانی اخیرش در سازمان ملل آشکار شد (همانند زمان جرج دبلیو بوش)، هم این درس مهم را در پی داشته که بهترین روش برای مقابله با سیاست های خصمانه آمریکا تکیه بر منابع قدرت ملی کشور است. اکنون بهانه اصلی ترامپ برای عدم تمدید برجام این است که ایران به روح برجام پایبند نبوده است. از نگاه وی، نتیجه برجام که می بایست کسب همکاری منطقه ای و مهار قدرت ایران در چارچوب روندهای سیاسی-امنیتی مورد نظر آمریکا را در بر داشته باشد، درست نتیجه برعکس داشته و بر نقش و قدرت منطقه ای ایران افزوده است.

البته این فرضیه آمریکایی ها از اساس بر یک مبنای اشتباه قرار گرفته است. چون توافق هسته ای همانگونه که وزیر خارجه کشورمان می گوید ارتباط چندانی به مسائل منطقه ای ندارد. قبلا هم گفتم که برخلاف برخی دیدگاه های غالب، مسائل منطقه ای ایران و آمریکا را از هم دور می کنند. این نه الزاما به دلیل دشمنی مداوم دو کشور، بلکه به دلیل جبر طبیعی منطقه و تضاد نقش هاست. دو کشور برداشت های کاملا متفاوتی به روش های حل مشکلات منطقه ای، برقراری ثبات و امنیت، شکل گیری منشا تهدیدات، مبارزه با تروریسم مثلا با داعش و غیره دارند. تجربه روابط بین الملل هم نشان می دهد که یک قدرت منطقه ای هیچوقت نمی خواهد موقعیت و نقش مستقل و تاثیرگذارخود را به نفع رقبای فرامنطقه ای خود تعدیل کند. اتفاقا گسترش روابط اروپا، روسیه، ترکیه، چین و هند و سایرین با ایران بعد از برجام بیشتر به دلیل همین ظرفیت های مستقل منطقه ای کشورمان بوده است.

پیش از این ایران به این تصمیم درست و استراتژیک رسیده بود که حل معضل هسته ای با قدرت های جهانی به خصوص آمریکا بر ظرفیت قدرت ملی ایران به نفع توسعه و ثبات کشور می افزاید. بر همین مبنا، زمینه های توافق هسته ای حتی قبل از دولت حسن روحانی و در یک روند چند ساله فراهم شده بود. در واقع، این روند مذاکرات هسته ای بود که گفتمان سیاست داخلی را به سمت عمل گرایی و تعادل در سیاست خارجی تغییر داد.

اکنون هدف اصلی استراتژی "نگاه به درون" افزایش ظرفیت های استراتژیک ایران در یک محیط رقابتی از طریق حمایت متقابل اقتصاد و سیاست خارجی کشور از یکدیگر است. یعنی تکیه همزمان بر ظرفیت های اقتصادی داخلی و پیشبرد سیاست تنوع سازی روابط اقتصادی با منطقه و جهان برای تقویت قدرت متناسب اقتصادی که قادر به پیشتیبانی از نوعی از سیاست خارجی مداوم، منافع-محور و مبتنی بر اصول باشد که قدرت ملی ایران را در عرصه منطقه ای و جهانی افزایش دهد.

مسائل منطقه ای به خصوص ظهور تروریسم و افراط گرایی تکفیری از نوع القاعده و داعش، چالش های جدیدی برای دولت ملی ایران با قرن ها سابقه تاریخی و تمدنی به همراه آورده است. واکنش ایران به این تهدیدات مثلا در سوریه و عراق به صورت "پیشگیری" از تهدید از طریق واکنش سریع به تهدیدات در منطقه با بهره برداری از موقعیت برتر ژئوپلتیک خود بوده است. بیطرفی ایران در بحران قطر و مخالفت آن با همه پرسی اخیر استقلال اقلیم کردستان عراق، بدرستی بر مبنای تاثیرات منفی آنها بر ابعاد گسترده تر بی ثباتی در منطقه به خصوص مبارزه با تروریسم قرار دارد که تداوم آن می تواند به بهای توسعه و امنیت کشور باشد.

نهایتا اینکه هدف عمده ترامپ از عدم تمدید برجام، ارسال این پیام است که آمریکا به سیاست سنتی خود در منطقه یعنی مهار قدرت ایران وفادار می ماند. در این شرایط، بهترین سیاست برای ایران تمرکز بر استراتژی "نگاه به درون" است که با تکیه بر منابع قدرت ملی تلاش می کند تا ظرفیت های مستقل اقتصادی و سیاسی-امنیتی کشورمان را برای یک سیاست خارجی فعال، تعاملی و چندجانبه گرا در جهت مواجهه با ترامپ فراهم کند.

منبع: سرمقاله روزنامه شرق، 10 مهر 1396