تاثير بحران قطر بر روابط انرژى كشورهاى حوزه خليج فارس

با افزایش تنش بین قطر و عربستان و کشورهای عربی عضو شورای همکاری های خلیج فارس نگرانی هایی در مورد عرضه نفت و ال ان جی قطر به بازارهای جهانی ایجاد شده است. هر چند تعدادی از کارشناسان تاثیر این تنش را بر بازارهای نفت و ال ان جی به ویژه با توجه به مازاد عرضه در بازار چندان جدی نمی دانند اما بن بست سیاسی بین قطر و کشورهای همسایه عربش نه تنها بر شهرت این کشور به عنوان عرضه کننده باثبات نفت و ال ان جی تاثیر می گذارد بلکه بر پیچیدگی معاملات نفتی و حمل و نقل آن می افزاید و چالش هایی را هم برای قطر و هم برای مشتریان نفت و ال ان جی اش به وجود می آورد.

هفته گذشته عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر روابط سیاسی و اقتصادی خود را به طور کامل با قطر را با ادعای حمایت این کشور از گروه های تروریستی قطع کردند به طوری که تمامی مرزهای زمینی قطر با عربستان بسته شده و برای مرزهای هوایی و دریایی هم محدودیت ایجاد شد. ورود هواپیماهای قطری در فرودگاه های کشورهای مذکور ممنوع شد و حمل و نقل دریایی و خدمات بندری نیز برای کشتی های قطری و کشتیهایی که به مقصد قطر می روند نیز متوقف گردید. با این وجود به نظر نمی رسد با توجه به موقعیت جغرافیایی میادین و تاسیسات نفت و گاز این کشور مشکل جدی بر سر راه صادرات نفت و ال ان جی این کشور به وجود آید هر چند اختلال های کوچک نیز بر معاملات این کشور با مشتریانش تاثیر منفی می گذارد.

به هر حال قطر با محدودیت های لجستیکی و اقتصادی در مواجهه با این صف آرایی سیاسی و اقتصادی بر علیه اش مواجه می شود هرچند میزان وابستگی به واردات از کشورهای عرب همسایه اش به حدی نیست که جبران آن برای این کشور مشکل جدی ایجاد کند. با این وجود، این فقط قطر نیست که از این شرایط متضرر می شود چراکه دیگر کشورهای عرب که در این چالش سیاسی در مقابل هم قرار گرفته اند نیز متضرر خواهند شد. به عنوان مثال ممکن است بانکرینگ در فجیره تحت تاثیر قرار گیرد. بعضی از منابع صنعتی اعلام کردند ممکن است ین محدودیت حداقل 170 هزار تن در ماه معادل 13 تا 17 درصد مجموع بانکرینگ سالیانه در فجیره را کاهش دهد.

قطر به خطوط دریایی برای عرضه نفت و ال ان جی خود دسترسی دارد و این امکان تاثیر تنش بر عوامل بنیادین بازارهای نفت و گاز را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد اما با این وجود جو روانی بازار را تحت تاثیر قرار می گیرد. قطر بزرگترین عرضه کننده ال ان جی در جهان است بلومبرگ به نقل از شرکت جرا ژاپن نوشت که این شرکت با وجود تنش دیپلماتیک اخیر محموله ال ان جی خود را برداشت کرده است. این شرکت بزرگترین خریدار ال ان جی قطر در قالب قرارداد بلند مدت است. قطر 62/79 میلیون تن ال ان جی را که معادل 30 درصد عرضه جهانی می باشد را صادر می کند قطر پترولیوم چهارمین شرکت دولتی بزرگ نفت و گاز جهان است و فقط 5 کشور خاور میانه ای مشتری گاز این شرکت هستند: کویت ، عمان ، اردن ، امارات و مصر. صادرات ال ان جی به این کشورها حدود 10 درصد مجموع صادرات قطر را شامل می شود. فرض کنید که امارات واردات ال ان جی خود از قطر را قطع کند. مشکلی ایجاد نمی شود چون بازار با مازاد عرضه مواجه است.

امارات متحده عربی 30 درصد از 69 میلیارد متر مکعب گاز مصرفی خود را وارد می کند. بیش از 95 درصد گاز وارداتی که در سال 2015 معادل 6/19 میلیارد متر مکعب بود را از قطر وارد کرده است. همین میزان را در سال 2016 نیز وارد کرده است. 90 درصد این گاز از طریق خط لوله دلفین وارد می شود در سال 2015 معادل 7/17 میلیارد متر مکعب بوده و JODI همین میزان را در سال 20166 نیز اعلام کرده است. میزان واردات ال ان جی به دبی نیز افزایش یافته است و در سال 2015 به 43/2 میلیون تن رسیده است که حدودد 6/1 میلیون تن یا 9/1 میلیارد متر مکعب آن از قطر بوده است. اما در حالیکه واردات ال ان جی امارات متحده عربی در سال 2016 به 35/3 میلیون تن رسید سهم قطر از 65 درصد به 38 درصد کاهش یافت چون با مازاد عرضه در جهان و متنوع شدن منابع ال ان جی امارات سعی کرد منابع متنوع تری را برای خود در نظر بگیرد. از نظر حجمی میزان عرضه ال ان جی قطر به امارات با 20 درصد کاهش به 265/1 میلیون تن رسید.

جدای از بحث ال ان جی، همان طور که اشاره شدخط لوله دلفین هم مطرح است. این خط لوله متعلق به شرکت توسعه مبادله ابوظبی، شرکت توتال و اکسیدنتال است. این خط لوله به امارات و عمان 2/3 میلیارد فوت گاز در هر روز ارسال می کند هرچند اکنون فقط دو سوم ظرفیت آن استفاده می شود. توقف عرضه گاز از طریق این خط لوله در فصل گرمای ضربه شدیدی برای امارات است هر چند این اقدام می تواند شهرت قطر به عنوان عرضه کننده با ثبات را خدشه دار کند. علاوه بر این بخشی از گاز خط لوله دلفین از امارات به عمان ترانزیت می شود کشوری که در این مناقشه بی طرف بوده و قطر نمی خواهد اولا عمان را با مشکل مواجه کند و ثانیا در موضع گیری این کشور خدشه ای به وجود آورد.

موضوع دیگری که وجود دارد فرآیند بارگیری نفت خام به ویژه در فروش تک محموله ای است. در برنامه بارگیری واردکنندگان نفت قطر با توجه به محدودیت های ایجاد شده تغییراتی ایجاد خواهد شد و این وارد کنندگان مجبورند از نفت کش هایی با یک مقصد استفاده کنند و نمی توانند در بنادر کشورهای همسایه که قطر با آنها وارد تنش شده استفاده کنند.خریدار،  یک نفت کش VLCC را اجاره می کند و عموما ازز چند نوع نفت خام عربستان ، قطر ، امارات و عمان و کویت بارگیری می کند . مثلا 500 هزار بشکه از قطر مارین و سپس 500 هزارر بشکه از داس بلند امارات و در نهایت یک میلیون بشکه موربان در فجیره. به نظر می رسد این روند نیز دچار مشکل شود. این امر می تواند اختلاف قیمتی تک محموله ها را با نفت خام قطر افزایش دهد.

نگرانی هایی در مورد تردد نفت کش ها و کشتی های حمل ال ان جی قطری از کانال سوئز وجود دارد. مصر هم به صف مخالفان قطر پیوسته است و بر این باور است که این کشور از اخوان المسلمین حمایت می کند. هر چند هنوز در این معادلات اقدامی در مورد کانال سوئز اعلام نشده اما حتی اگر این اتفاق هم بیفتد تاثیر چندانی بر صادرات نفت قطر ندارد مگر اینکه جو روانی بازار را متشنج کند. قطر کلا دو کشتی مدیوم رنج و 3 افرامکس دارد بیشتر صادرات این کشور به صورت FOB و چارتر است فقط چند تا از کشتی ها با پرچم قطر هستندد که از کانال سوئز عبور می کنند و از سوی دیگر سه نوع نفت قطر یعنی الشاهین، قطر مارین و قطر لند بیشتر به پالایشگران آسیاییی فروخته می شود. البته با ایجاد محدودیت برای بارگیری چندگانه باز هم پیش بینی می شود میزان تقاضا برای نفت کش های سوئز مکس افزایش یابد.

در مورد کشتی های حمل ال ان جی نیز باید گفت از نظر حقوقی محروم کردن آنها از گذشتن از کانال سوئز خیلی سخت است چون این کشتی ها از نظر تجاری توسط شرکتهایی کنترل می شوند که قراردادهای چارتر بلند مدت دارند و نکته دیگر این که مالکیت 100 درصدی حامل های ال ان جی قطر شیپ متعلق به این شرکت نیست و شرکای بین المللی دیگری هم سهم دارند.

نکته دیگر در مورد شاخص نفت خام است. در ژانویه 2016 ، Platts نفت خام الشاهین قطر و موربان ابوظبی را به سه نوع نفتخام دیگر یعنی به دبی، زاکوم و عمان اضافه کردند. این اقدام به خاطر افزایش حجم نفت خام فیزیکی مرجع نفت خام عمان-دبی صورت گرفت که درر معاملات در بازار های آسیا متوسط قیمت آن به عنوان قیمت مرجع مد نظر قرار می گیرد. هر چند هنوز در مورد تاثیر بالاگرفتن تنش سیاسی بین قطر و کشورهای همسایه اش بر قیمت این نفت خام مرجع اطلاعاتی در دست نیست اما احتمال تاثیر کاهش قیمت الشاهین قطر بر قیمت نفت خام مرجه عمان دبی دور از ذهن نیست.

با وجود آنکه مقامات قطری و ناظران بازارهای نفت تاثیر تنش سیاسی بین اعراب خلیج فارس بر بازارهای نفت را چندان جدی نمی دانند اما هنوز بسیار زود است که در مورد پیامدهای آن اظهار نظر کرد.  با این وجود به نظر می رسد این امر می تواند چالش هایی را در کوتاه مدت و میان مدت و حتی در بلند مدت به ویژه از منظر تاثیری که بر جو روانی بازار دارد، مورد بررسی قرار داد.