خیزش چین و چالش های سیاست خاورمیانه ای آمریکا

نشست گروه خاورمیانه و قدرت های بزرگ پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تاریخ 24 شهریور ماه 1395 در پژوهشکده برگزار شد. در این نشست که با حضور پژوهشگران مهمان و دانشجویان برگزار شد، دکتر حسین دهشیار مدیر گروه خاورمیانه و قدرت های بزرگ و آقای احسان اعجازی دانشجوی دکتری روابط بین الملل به بررسی موضوع خیزش چین در منطقه و سیاست خاورمیانه ای ایالات متحده آمریکا پرداختند.
 
دکتر دهشیار با اعلام این که وسعت سرزمینی در ارتباط با چین و روسیه همواره یک مزیت برای ساخت امپراطوری و ظهور قدرت بزرگ بوده است؛ اما یک ایراد اساسی در ارتباط با دو کشور وجود دارد و آن این که تنها ایالات متحده است که توانسته پروسه دولت ـ ملت سازی را به نحو مطلوب طی نماید در حالی که در کنار سایر اشکال قدرت، چین و روسیه در این حوزه ضعف آشکار دارند و این می تواند تحدید کننده اقدامات فراسرزمینی این قدرت های به حساب آید.
 
آقای اعجازی نیز با اشاره به روند رو به صعود رشد اقتصادی ـحدود 9 درصدـ  که چین را به دومین کشور وام دهنده دنیا بعد از آمریکا و برخوردار از رتبه دوم تولید ناخالص داخلی با میزان 11 تریلیون دلار  مبدل نموده است به چالش های این کشور در خصوص کهنسالی جمعیت؛ عدم تناسب مابین بخش های شهری و روستایی و شکل گیری معضل جمعیت شناختی؛ وابستگی رو به تزاید به سرمایه های خارجی؛ سوبسید بخش انرژی و تولید معضلات زیست محیطی اشاره کردند. ضمن این که سیاست مهاجرتی بسته و نظام سیاسی اقتدارگرا در چین می تواند مرزهای چالش را به رغم اقتصاد سرمایه داری گسترده تر نماید.
 
علیرغم این مطالب، در بخش مقابل آمریکا با 18 تریلیون و 300 میلیارد دلار رتبه نخست تولید ناخالص داخلی را دارد اما حدود 19 تریلیون دلار بدهی دارد و این متغیر می تواند وزنه رقابت اقتصادی دو طرف را به هم نزدیک و شکننده سازد.
 
نکته دیگر این که آمریکا یک پدیده اقتصادی است که فرهنگ غالب در آن کار و تجارت است از این رو بین مراکز علمی و صنعتی آن ارتباط قوی ای وجود دارد ضمن این که با سیاست باز مهاجرتی، نخبگان سراسر دنیا را جذب می کند.
 
آقای اعجازی با اشاره به دیدگاه فریدبرگ در خصوص دو سناریوی همکاری یا تقابل بین چین و آمریکا به این نکته اشاره کرد که در شرایط جدید، افزایش قدرت چین سبب نزدیکی دو کشور و کمرنگ شدن تفاوت سطح قدرت شده است. بر این اساس کانال های همکاری میان دو کشور می تواند در حوزه وابستگی متقابل اقتصادی و تهدیدات مشترک مانند تروریسم و بسط تسلیحات هسته ای شکل بگیرد. وی با مطرح کردن این مطلب که محورهای واگرایانه میان چین و آمریکا در خاورمیانه بیشتر خودنمایی می کند، افزود افزایش نیاز چین به انرژی متعاقب رشد اقتصادی، اهرم فشاری در دست آمریکا در سطح منطقه خاورمیانه محسوب می شود. با توجه به اینکه پیش بینی ها حاکی از آن است که تا 2016 چین حدود 16% از انرژی دنیا را مصرف می کند و آمریکا نیز بر اساس گمانه ها تا 2030 در زمینه انرژی کاملاً خودکفا می شود. بنابراین وابستگی چین به انرژی منطقه مشوق سیاست های ثبات بخش و امنیت زا است در حالی که این رویکرد با بسط حضور آمریکا در منطقه و ترویج بلوک بندی های دفاعی و تهاجمی برخورد خواهد نمود.
 
همچنین وی به مسائل موجود در منطقه در خصوص خطر تروریسم، تمدید کمک نظامی 3 میلیارد و 800 میلیون دلاری به اسرائیل تا 2027، تداوم انتقال نفت برای جهان سرمایه داری و ژئوپلیتیک حساس و حیاتی منطقه به خصوص خلیج فارس برای تعمیق منافع آمریکا اشاره کرد؛ مواردی که می تواند با بسط نیاز چین به منابع منطقه و گسترش بازارهای خارجی آن در تقابل قرار گیرد.
 
معضل دیگری که پیش روی چینی ها در منطقه است دوگانگی سیاست خاورمیانه ای آمریکا است؛ به نحوی که در جریان بهار عربی به خصوص در ارتباط با مصر و سوریه نیز آشکار شد. از جانبی دیگر راهبرد موازنه برون سرزمینی ایالات متحده می تواند زمینه های نزدیکی میان چین را با کشورهای منطقه فراهم سازد. اما نکته مهم اینست که چین تمایلی به پررنگ سازی همکاری های نظامی و امنیتی با منطقه ندارد و به نظر می رسد هژمون آمریکا در منطقه پاسیفیک، جایی که چین از مزیت بیشتری در آن برخوردار است مورد چالش قرار بگیرد.
 
آقای اعجازی در بخش پایانی سخنرانی خود ضمن اشاره به پیامدهای مسائلی که چین با آن روبه رو است؛ نظیر وابستگی به انرژی و سرمایه های خارجی و کهنسالی جمعیت که در نوع خود مسبب کاهش رشد اقتصادی، هزینه زایی بخش های مرتبط با امینت اجتماعی و غیره می شود دو راهکار را برای ارتقای موقعیت چین در خاورمیانه مطرح کرد. اول این که چین باید تبدیل پذیری را در سیاست خارجی خود در دستور کار قرار دهد و از یک قدرت اقتصادی به قدرت نظامی  شیفت. نماید نکته دوم  این است که در کنار کنفوسیوس و مدارس چینی زبان باید قدرت نرم خودر ا در منطقه تقویت نماید تا بتواند  هژمونی آمریکا را دچار اخلال نماید.
 
 
گزارش: فاطمه عالیشاه آرات بنی، دبیر گروه مطالعات خاورمیانه و قدرت های بزرگ