لوازم روان شناختی حل منازعه

توضیح
گروه روندهای فکری، مدتی است که این پرسش را به کاوش نهاده است که در خاورمیانه امروزین، چرا گفتگوی مؤثر و ثمربخش بسیار قلیل است و غالب خبرهای مربوط به این منطقه از جهان را مفاهیمی چون خونریزی، بحران، شورش، اعتراض و انقلاب تشکیل می دهد. برای یافتن پاسخی به این پرسش، این بار با دعوت از دکتر سید محسن فاطمی، زمینه های روانی خشونت و صلح را مورد بررسی قرار داده ایم. دکتر فاطمی، به روایت دانشنامه ویکی پدیا، اکنون مدرس دانشگاه هاروارد آمریکاست و سابقه تدریس در دانشگاههای معروفی چون تورنتو، بریتیش کلمبیا و مؤسسه عالی بوستون را در کارنامه خود دارد. این روان شناس مهم بین المللی، علاوه بر تحصیل و تدریس در دانشگاههای معتبر بین المللی، چندین کتاب به زبان فارسی و انگلیسی منتشر نموده است که موضوع مشترک همه آنها را روان شناسی ارتباط تشکیل می دهد. آن چه در ادامه می خوانید خلاصه سخنان ایشان در نشست گروه روندهای فکری است که با استقبال بسیار خوبی نیز مواجه گردید. 
 
يك. روان شناسی مذاکره
به گفته ی دکتر سید محسن فاطمی، مذاکره، بخش لاینفک زندگی یکایک ما انسان هاست. چون ما حتی در حالت نفس کشیدن هم مذاکره می کنیم و حرف می زنیم. اما همین مذاکره دشواری ها و ظرافت هایی دارد که مهارت مذاکره نام یافته است. از جمله این دشواری ها می توان به پیچیدگی های شناختی، هیجانی، رفتاری و احساسی اشاره کرد. این پیچیدگی از آن روست که انسان ها پیچیده اند و به تعبیر امام علی (ع)، انسان فقط جسم کوچک و ساده نیست بلکه جهانی از اسرار در همین انسان نهفته است. 
 
دو . نقش ممتاز پیچیدگی های فرهنگی
مدرس دانشگاه هاروارد که مدرک فوق دکتری خود را از همین دانشگاه اخذ کرده، معتقد است که فرهنگ خاورمیانه در قیاس با سایر فرهنگ ها، بسیار پیچیده و اصطلاحاً High Context است و نه Low Context. در فرهنگ های خاورمیانه، مفاهیم حاوی منظورهای متفاوتی هستند و روابط کلامی بین افراد اهمیت بسیاری دارد. به عبارت دیگر ممکن است به راحتی معناهای متفاوتی از واژگان یا کلمات مستفاد شود و ممکن است هر مذاکره در گفت و گویی به ضد خودش تبدیل شود. 
 
سه. لوازم مذاکره موفق
به باور دکتر فاطمی، نخستین گام در هر مذاکره ای پل سازی است که طبق آن بتوان با مخاطب رابطه ای برقرار کرد. تعیین نقشه راه نیز بسیار مهم است. چون اگر مذاکره کننده راه را بلد نباشد راه دیگری او را با خود خواهد برد. علاوه بر پل سازی، موارد مهم دیگری هم وجود دارند که اهم آنها عبارتند از: مهارت خوب گوش دادن به جای جواب دهی و انتظار برای پاسخ سریع دادن، مهارت خوب برگرداندن مطلب طرف مقابل به خودش، مهارت توجه به روابط غیر کلامی (روان شناسی بدن)، هم آوایی بدن و کلام، اجتناب از تکرار، تعلل و درنگ و سایر آسیب های گفتاری و بالاخره بهره گیری از ابزارهای پرثمر برای پرسش گری، طرح سؤالات آشکارکننده یا آشکارگر و مهارت ارائه یا ابراز.
 
چهار. خشونت به سیاق داعش و بنیادهای روانی آن
دکتر فاطمی در پاسخ به سؤالی در خصوص دلایل روان شناختی خشونت داعشی ها، به بیان مطالب مهمی در خصوص ذات جهان اسلام و تحریف این دین از سوی داعشی ها اشاره کرد و تصریح نمود که اسلام واقعی هزاران سال نوری با آموزه های داعشی فاصله دارد. چرا که اسلام رحمانی، اسلام ابوذر غفاری است که ذره ای خشونت در وجودش نبود. فاطمی تأکید نمود که برای تزریق آرامش به زندگی امروز باید به منابع الهی اسلامی توجه ویژه ای داشت. در همین رویکرد است که مفاهیمی چون عجب زدایی، سیره ائمه اطهار و اهل بیت علیهم السلام، اکسیژن عاطفی، توکل، همراهی عاطفی و همزمانی شناختی اهمیت می یابد. وی با روایت احادیثی از امام حسن (ع) (دوست واقعی کسی است که از گناهان ما بگذرد)، امام صادق (ع) و شخص پیامبر اکرم (ص)، این آموزه ها را با نتایج پژوهش های مدرن و پیشرفته مقایسه و چنین نتیجه گیری کرد که زندگی اصیل و همراه اعتقاد بدون عجب و تکبر می تواند سامانی به روان ما ببخشد که در مذاکره بسیار اهمیت دارد. 
 
سخن پایانی دکتر فاطمی این بود که هر یک از طرف های مذاکره کننده، مخزنی از اعتماد به نفس و منبع اطمینان آور دارند که می توانند هنگام مذاکره از آنها کمک بگیرند. یعنی اگر یکی از طرفین ذهنی خردگرا دارد و دیگری ذهنی تجربه گرا، می توان بر هر کدام از این دو به منابع بومی تکیه و از آن رهگذر تجدید اعتماد به نفس کرد. نکته مهم دیگر این که مذاکره در هر شرایط و به هر قیمتی، اصلاً معقول نیست و در بعضی موارد اجتناب از مذاکره، بهترین گزینه است. همان گونه که بعضاً نیز مساعدت، رقابت و سازش در مذاکره اهمیت دارد. شناختن تفاوتها در هر یک از این ها مستلزم توجه به روان شناسی مذاکره است.