بررسی نقش روسیه در تحولات سوریه

نشست شنبه 10 بهمن 1394  گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «بررسی نقش روسیه در تحولات سوریه» با مدیریت دکتر اسدالله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی برگزار شد. در این نشست دکتر رحمت حاجی مینه استاد دانشگاه و از اعضای گروه ترکیه شناسی به همراه برخی كارشناسان حوزه تركيه وبرخی پژوهشگران مهمان حضور داشتند.

در ابتدای نشست دکتر اطهری ضمن خوشامد گویی به حاضرین با طرح چند سؤال در خصوص موضوع نشست جلسه را آغاز کرد، از جمله این که نقش ایران در ورود روسیه به سوریه چیست ؟ آیا روسیه وارد بحران یمن و عراق هم می شود ؟ رابطه روسیه با کردها چگونه است ؟ ترکیه رقیب منطقه ای ایران دست به احداث پایگاه نظامی در برخی از کشورهای منطقه از جمله قطر زده است، در این راستا، راهبرد ایران در برابر ترکیه چه خواهد بود؟ 

در ادامه دکتر حاجی مینه در خصوص تحلیل ورود روسیه به سوریه گفت: برای فهم بهتر رفتار روس ها در حوزه سوریه باید از نگاه تک علتی پرهیز کرد و سطوح مختلف تاثیرگذار بر روند تصمیم گیری را در نظر داشت. می توان سطح تحلیل را با استفاده از الگوی سطح تحلیل کنت والتس در کتاب«انسان، دولت و جنگ» به سه بخش فردی، نظام داخلی و نظام بین الملل تقسیم کرد. در سطح تحلیل فردی عاملی مثل شخصیت واقع گرای پوتین با میراث تفکر جنگ سرد را باید مد نظر قرار داد. به گونه ای که واقع گرایان، سیاست امروز را همان تکرار سیاست گذشته می دانند و بازی های امروز را تکرار بازی های قدیمی تلقی می کنند، در سطح داخلی روسیه می توان به نقش فاکتورهای نظام سیاسی روسیه و نحوه توزیع قدرت و الگوی تصمیم گیری اشاره کرد که به تصمیم پوتین در این شرایط زمانی کمک کرده است.

وی همچنین با اشاره به اهمیت روند تحولات منطقه پیرامونی روسیه و نظام بین الملل از جمله تحولات جهان عرب، اوکراین و رشد تهدید تروریسم گفت: روسیه این تحولات را به عنوان گسترش نفوذ غرب و تهدید جدی علیه امنیت خود تلقی می کند. از طرف دیگر روس ها به لحاظ روابط تاریخی و جایگاه ژئواستراتژیک سوریه و پایگاه نظامی که در این کشور دارند، با درس گرفتن از تجربه لیبی سیاست فعالی را برای حفظ متحد سنتی خود در پیش گرفته اند زیرا تغییر نظام سوریه را به عنوان تهدید غرب علیه منافع خود تلقی کردند.

آقای طالبی از پژوهشگران مهمان و عضو گروه ترکیه شناسی نیز خلاصه ای از روابط ترکیه و روسیه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مطرح کرد، ایشان بر این باور بود که بهبود روابط و سرمایه گذاری روسها در بخش انرژی و توریسم ترکیه از نتایج این رابطه می باشد. چند کشور ترک زبان آسیای میانه در ابتدا با سرمایه گذاری ترکیه، جذب این کشور شدند اما پس از مدتی دوباره به سمت روسیه برگشتند زیرا ترکیه نمی تواند امنیت این کشورها تامین نماید . ترکیه بسیار علاقمند است برادر بزرگتر آنها باشد و در زمینه اقتصادی تا حدودی موفق عمل کرده است اما از لحاظ نظامی و امنیتی توفیقی نداشته است.

بحث عمده روسیه و سوریه اسلام گرایی افراطی است، داعش از دولت های ورشکسته به خوبی استفاده می کند و وقتی وضعیت اقتصادی خراب شود زمینه ی بروز تندروی پدیدار می شود.مسائل قومی نیز در این کشورهای ضعیف تشدید می شود. البته "پایگاه ساحلی طرطوس" در سوریه برای روسیه اهمیت استراتژیک دارد. ائتلاف راهبردی میان ایران و روسیه بعید به نظر می رسد زیرا منافع و علائق ایران و روسیه متفاوت است. البته به نظر می رسد که در آینده ایران عضو سازمان پیمان شانگهای خواهد شد.

آقای علی  رستمی از کارشناسان حوزه رسانه نیز در این زمینه گفت: با پایان جنگ سرد پیشروی ناتو باعث افزایش فشار به روسیه شده است. واکنش روسیه و حضور در سوریه برای ادامه حیات خویش است. ما نمی توانیم مسئله را فقط بر حضور روس ها در خاورمیانه خلاصه کنیم، روسیه برای حفظ موجودیت خود و جلوگیری از هجوم غرب ناگزیر به ورود در منازعات مختلف است.

دکتر حاجی مینه در پایان نشست گفت: ماهیت اختلافات در خاورمیانه بیشتر جنبه ایدئولوژیک یافته است لذا اضافه شدن این وجه به رقابت های سنتی و قدرت محور بازیگران منطقه به پیچیدگی منازعه در خاورمیانه افزوده است. به گونه ای که برخی جنبه های رفتاری  بازیگران دولتی و غیر دولتی را تنها نمی توان با تکیه بر یک نظریه تحلیل کرد. لذا در کنار نظریه واقع گرایی با تمرکز بر سیاست قدرت لازم است از نظریه ی سازه انگاری نیز برای تبیین نقش هویت در منازعات خاورمیانه و آرایش سیاسی و نظامی دولت ها در مقابل یکدیگر در چارچوب تعامل کارگزار ساختار کمک گرفت. در این راستا می توان گفت هرگاه منازعه بر سرقدرت و رقابت بازیگران منطقه ای رنگ و بوی ایدئولوژِی به خود گیرد، دامنه آن بیشتر و زمان آن طولانی تر خواهد بود. برای حل و فصل چنین منازغاتی هم در منطقه می توان از منطق نوکارکردگرایی و اصل سرایت آن بهره گرفت.

گزارش: امیرحسین رجبی معمار، دبیر گروه ترکیه شناسی