نسخه روسی مبارزه با داعش
با گذشت حدود یکسال از تشکیل ائتلاف به رهبری آمریکا برای مقابله با پیشروی های داعش و البته بی نتیجه بودن آن، حال ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در روزهای گذشته ضمن تاکید بر اتحاد نیروهای داخلی عراق و سوریه برای جنگ با داعش، خواهان همکاری و مشارکت قدرتهای منطقه ای همچون ایران، مصر، اردن، امارات متحده عربی و قطر در مذاکرات برای حل بحران سوریه شده است.
در همین راستا روز جمعه دوم آبان ماه جلسه بررسی اوضاع سوریه با حضور وزیران خارجه آمریکا، روسیه، ترکیه و عربستان در وین پایتخت اتریش برگزار شد. هر چند کشورهای شرکت کننده در این نشست موافقت کردند تا به مذاکراتشان در مورد اوضاع سوریه ادامه دهند؛ اما همچون گذشته وزیر خارجه روسیه نتوانست با همتایان خود درباره سرنوشت بشار اسد به توافقی شفاف دست یابد. با این حال لاوروف در پایان مذاکرات بر لزوم حضور ایران و مصر در هر گونه مذاکره ای که در آینده درباره سوریه انجام می شود، تأکید کرده است.
فارغ از ناکامی و بی نتیجه بودن نشست اخیر در جلب نظر طرفهای مذاکره برای بقای بشار اسد، نکته قابل تأمل اینجاست که در مقطع فعلی که روسیه ظاهراً با اقتدار و بدون مواجهه با برخورد و مانع جدی به دخالت نظامی در سوریه پرداخته و خبرها نیز حاکی از موفقیت این کشور در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده است، چه عواملی سبب شده است تا این کشور به دنبال جلب نظر قدرتهای منطقه ای و طراحی راهبردی فراگیر برای مقابله با داعش باشد؟
نخستین دلیلی که می تواند سبب ساز این مشارکت طلبی منطقه ای باشد، وقوف روسیه به نقش آفرینی این قدرتهای منطقه ای در بحران سوریه است. پوتین با عزم جدی در صدد حل بحران سوریه و مقابله با گروههای افراطی خصوصاً داعشی برآمده است که در صورت گسترش قلمرو و حوزه عملیاتی، امنیت و ثبات همه کشورهای منطقه و کشورهای مجاور، از جمله روسیه را به خطر خواهند انداخت. از سوی دیگر روسیه با ورود به بحران سوریه درک کرده است که یکی از دلایل طولانی شدن این بحران، مواضع مختلف کشورهای منطقه پیرامون راه حل آن و در نتیجه عدم همکاری مثبت و حتی کارشکنی جهت عدم پیروزی راهبرد رقبا بوده است. بنابراین پوتین که نمی خواهد ورود نظامی پرحاشیه اش به مسائل خاورمیانه بی نتیجه و ابتر بماند، درصدد رفع همه موانع پیش رو به همراه و یکدست کردن مواضع همه کشورهای منطقه برآمده است.
البته کشورهایی همچون عربستان، قطر، اردن و امارات در ائتلاف آمریکایی علیه داعش هم حضور داشته اند و نکته جدیدی که می توان از آن به نسخه روسی مبارزه با داعش تعبیر کرد، اصرار این کشور بر حضور و نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در حل این بحران است. هر چند روسیه قائل به اتحاد استراتژیک با ایران نیست، ولی با این حال به دلیل منافع مشترکی که در مقطع فعلی با جمهوری اسلامی ایران دارد، از برخی سیاستها و مواضع کشورمان حمایت کرده و فعلاً اجازه نمی دهد کشورهای غربی با اعمال فشارهای نابجا ایران را تضعیف کرده و از دایره حل مسائل منطقه ای بیرون نگاه دارند.
از سوی دیگر پوتین جهت مشروعیت بخشیدن به اقدامات فرامرزی خویش در برابر افکار عمومی داخلی روسیه و دنیا، نیاز به مشارکت فراگیر کشورهای منطقه در حل این بحران دارد. مقامات کرملین از این نکته غافل نیستند که اقدامات فرد گرایانه در روابط بین الملل می تواند هزینه های زیاد و سنگینی به دنبال داشته باشد که شاید تحمل همه آنها به تنهایی برای مسکو که به تازگی وارد عرصه رقابتهای جهانی شده است، امکان پذیر نباشد. از این رو می کوشد ضمن حفظ موضع قدرت در سوریه، نیروهای مخالف داخلی و قدرتهای منطقه ای را نیز وارد این بازی نموده و هزینه های اقداماتش را با آنها سهیم شود.
دلیل مهم و اساسی دیگر این مشارکت طلبی جدید مسکو، محاسبات استراتژیک و فایده گرایانه این کشور است. کشورهایی که به این ائتلاف منطقه ای دعوت شده اند همگی از نظر اقتصادی، تجاری و سرمایه گذاری برای روسیه اهمیت بسیار دارند، در کنار این که همگی آنها به جز جمهوری اسلامی ایران از اصلی ترین متحدان آمریکا در خاورمیانه هستند. بنابراین سیاست افزایش روابط خارجی روسیه با کشورهای منطقه علاوه بر تأمین و تقویت منافع اقتصادی و تجاری این کشور، به مهار و تعدیل سیاست های آمریکا در منطقه نیز کمک می کند. پوتین اخیراً آمریکا را متهم کرده است که با بزرگ نمایی تهدید هسته ای ایران قصد داشته سامانه‌های موشکی اش را در بردی بسیار فراتر از مرزهای خود آزمایش و مستقر کند و هدف این کشور تنها سلطه گری، افزایش نفوذ و تحمیل اراده خود نه تنها بر رقبای ژئوپلیتیک بلکه حتی بر هم‌پیمانانش بوده است. بنابراین عجیب نیست که در موقعیت فعلی پوتین درنظر دارد از کاهش نفوذ و نقش آمریکا در مبارزه با داعش و حل مشکلات خاورمیانه استفاده کرده و نقشی کلیدی در بخش های حساس اقتصاد و سیاست منطقه بر عهده بگیرد.
در مجموع به نظر می رسد فراخواندن قدرتهای اثر گذار منطقه ای برای مشارکت در بحران سوریه در موقعیت فعلی، حاکی از محاسبات استراتژیک مسکو برای طراحی نقشی جدید برای خود در خاورمیانه، رقابت جویی جدید با غرب و تلاش برای ایجاد همسویی هر چند موقت در بین قدرتهای رقیب جهت مقابله با تهدید فراگیر داعش است.