"ارزیابی روابط ترکیه و اتحادیه اروپا: چشم انداز عضویت ترکیه در این اتحادیه": موضوع نشست گروه ترکیه شناسی

نشست شنبه 24 مرداد 1394گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «ارزیابی روابط  ترکیه و اتحادیه اروپا: چشم انداز عضویت ترکیه در این اتحادیه» برگزار گردید. در این سخنرانی که توسط دکتر سعید خالوزاده، استاد دانشگاه و رایزن سیاسی وزارت امور خارجه ارائه شد، دکتر اسدالله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی، برخی کارشناسان مسائل ترکیه، اعضای گروه  ترکیه شناسی و پژوهشگران میهمان پژوهشکده حضور داشتند. 

در این نشست که مدیریت آن را آقای شعیب بهمن از اعضای گروه بر عهده داشت، ضمن خوشامدگویی به حاضرین در نشست، مقدمه ای کوتاه در زمینه موضوع نشست مطرح کرد و گفت: همگی می دانیم که بحث عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا سالهاست مطرح می باشد و در زمینه پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا دیدگاه های متفاوتی مطرح است، برخی معتقدند اتحادیه اروپا هیچ گاه یک کشور مسلمان را در جمع خود نخواهد پذیرفت و عضویت ترکیه را ناممکن می دانند و برخی نگاهی کاملا عکس این نظر را داشته و معتقدند در صورت انجام اصلاحات مورد نظر اتحادیه اروپا توسط ترکیه، این روند می تواند به پیوستن ترکیه بیانجامد. عضویت ترکیه یا عدم عضویت آن می تواند در سیاست های منطقه ای ترکیه و بخصوص در روابطش با ایران تأثیرگذار باشد و امروز بنابر اهمیت موضوع در خدمت دکتر خالوزاده هستیم.

در ادامه دکتر خالوزاده  بحث خود را با بررسی پیشینه کشور ترکیه و ذهنیت اروپائیان به این کشور آغاز کرد و گفت: هر چند که ترکیه به نوعی خود را کشوری اروپایی می داند اما اروپائیان عمدتا ترکیه را کشوری خاورمیانه ای و یا بخشی از آسیای صغیر به حساب می آورند. اتحادیه اروپا باشگاهی از کشورهای مسیحی است و جایی برای کشورهای مسلمان ندارد و نکته بسیار مهم این موضوع پیشینه تاریخی روابط ترکیه با اتحادیه اروپاست، جنگ های صلیبی که به پای ترکیه به عنوان جانشین خلفای عثمانی گذاشته شده ودر جنگ های قرون وسطی، قرن 15، 16 و 17 که عثمانی ها مدام در حال جنگ و ستیز با کشورهای اروپایی بوده اند هنوز در ذهن اروپاییان وجود دارد و حتی در کتابهای درسی مدارس این کشور ها تدریس می شود. می توان گفت روابط ترکیه و اتحادیه اروپا سیر پر فراز و نشیبی داشته است، سالهاست که عضویت در اتحادیه اروپا از اولویت های سیاست خارجی ترکیه است. بنده معتقدم علی رغم آن که ترکیه هنوز موفق به عضویت در این اتحادیه نشده اما منافع بسیاری کسب کرده است. اروپا ترکیه را وادار نموده تا در چارچوب معیارهای کپنهاگ و ماستریخت عمل نماید که خود منافع زیادی برای این کشور بدنبال داشته است. اگر غیر از این بود ترکیه نیز مانند سایر کشورهای جهان سومی بود و وضعیت چندان مناسبی نداشت. امروز ترکیه به لحاظ اقتصادی و تجاری پیشرفتی قابل ملاحظه داشته است که با ترکیه ی پانزده سال قبل کاملا متفاوت است. درامد سرانه و تولید ناخالص داخلی ترکیه طی یکدهه اخیر دو برابر شده است.

ترکیه اکنون به طور رسمی کاندیدای عضویت در اتحادیه اروپاست و همین امر پیشرفت مهمی در روند الحاق به اتحادیه  است، از سال 2005 روند مذاکرات به طور رسمی آغاز شده است و ترکیه خواهان سرعت گرفتن این مذاکرات می باشد. پیوستن برخی کشورهای اروپای شرقی به اتحادیه اروپا درحالی که به اندازه ترکیه تلاش نکرده اند و حتی به لحاظ اقتصادی از ترکیه در سطح پائین تری هستند برای ترکیه بسیار سنگین بوده است و به نوعی ناراحتی میان مقامات ترکیه و اتحادیه اروپا ایجاد کرده است. دکتر خالوزاده همچنین در مورد روند عضویت در اتحادیه اروپا گفت: در حالت عادی عضویت در اتحادیه اروپا کاری دشوار است و بنابر معیارهای کپنهاگ هر کشوری که می خواهد وارد اتحادیه شود باید بدون قید و شرط همه دستاوردهای اتحادیه در طول 6 دهه گذشته را بپذیرد. از بدو تشکیل جامعه اقتصادی اروپا (1957) بنابر پیمان رم، تا به امروز این اتحادیه در حال گسترش بوده و امروز هرگونه پیمان و مصوبه در چارچوب پیمان لیسبون نهایی شده و می توان گفت این پیمان در واقع جمع بندی نهایی همه معاهدات قبلی اتحادیه اروپاست و هر کشوری برای الحاق به این اتحادیه باید این را بپذیرد. ترکیه همه شرایط را پذیرفته اما اتحادیه از عضویت آن همچنان ممانعت می کند. به عقیده من ترکیه شانس چندانی برای عضویت ندارد به این دلیل که؛ ترکیه کشوری مسلمان است و اتحادیه اروپا باشگاهی از کشورهای مسیحی است، در اروپا مباحث حقوق بشر، شهروندی و مسائل این چنینی کاملا جا افتاده در حالیکه این مباحث در ترکیه هنوز شفاف نیست. اختلافات ترکیه با یونان و مسائل قبرس و بحث آبهای سرزمینی ترکیه نیز از اختلافات موجوداست و مانع از عضویت ترکیه می شوند.

موضوع مهم دیگر اینکه همان طور که می دانیم شورای اروپا رکن سیاست گذاری و تصمیم گیری در اتحادیه اروپایی است و پارلمان اروپا بیشتر جنبه نظارتی و مشورتی و اخلاقی دارد، اگرچه اخیرا در برخی موضوعات با شورا در قانون گذاری مشارکت می کند. در اتحادیه اروپا ساختار تصمیم گیری با سازمان ملل متفاوت است. در سازمان ملل هر کشور یک حق رای دارد در حالی که در اتحادیه اروپا  هر کشور بنابر موقعیت و قدرت خود و جمعیتش حق رای دارد. در شورا چهار کشور (آلمان، فرانسه، انگلستان و ایتالیا) هر کدام 29 حق رای دارند، لهستان و اسپانیا 27 حق رای و برخی کشورها مثل قبرس یا لتونی 3 یا 4 حق رای دارند. حال ترکیه با 75 میلیون جمعیت که اکثرا مسلمان هستند با عضویت در اتحادیه می تواند صاحب 29 رای شود و در کنار چهار قدرت برتر اروپا قرار بگیرد و اروپا چنین چیزی را نمی خواهد به ترکیه اعطا کند. زیرا آلمان با 83 میلیون جمعیت که بزرگترین و پرجمعیت ترین کشور اروپاست و دارای 29 حق رای، در تصمیم گیری ها بسیار تأثیرگذار است و ترکیه هم با عضویتش از همین مقدار حق برخوردار خواهد شد و در کنار 4 کشور بزرگ اتحادیه اروپا قرار می گیرد. آلمان و فرانسه با عضویت ترکیه مخالفند زیرا آنها به تعمیق اتحادیه اروپا می اندیشند در حالی که انگلستان ترکیه را برای افزایش فرصت های تجاری مناسب می بیند و چندان مخالفتی با عضویت ترکیه ندارد. 

در کل اروپا خواهان روابط  تجاری، اقتصادی، مالی و سیاسی خوب با ترکیه است به طوری که هم اکنون ترکیه ششمین طرف تجاری اتحادیه با  مبلغی بیش از صد میلیارد یورو است. نکته دیگری که این اتحادیه را از ترکیه دور می کند بلند پروازی ها و جاه طلبی های ترکیه است، بحث پان ترکیسم و ایجاد ترکیه بزرگ و گرایشات پان تورانیسم اروپائیان را اذیت می کند و به موضعگیری وا می دارد. همچنین همسایگی ترکیه با ایران، سوریه و عراق  بحث مهمی است. در صورت عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، این اتحادیه با منطقه ای که متشنج و بی ثبات است همسایه می شود در حالی که اروپائیان مایلند منطقه ای حائل میانشان باشد. برخی عضویت ترکیه در اتحادیه همکاری های مدیترانه ای را مطرح می کنند که کاملا مخالف نظر ترکیه است.

ترکیه سال 2023 یعنی یکصدمین سالگرد تشکیل ترکیه نوین را به عنوان مقطعی برای عضویت در اتحادیه اروپا در نظر گرفته که به عقیده من انجام نخواهد شد. از طرفی اتحادیه با 28 کشور عضو خیلی بزرگ شده و گسترش یافته و رهبران اروپایی تا چند سال آینده عضو جدیدی را نخوهند پذیرفت. همانطور که مطرح شد مخالفت با ترکیه جنبه های ذهنی، روانی، سیاسی و تاریخی (و همچنین ساختاری از منظر سیاست و قدرت در اتحادیه اروپا) دارد که در اذهان اروپائیان باقی مانده و ترکیه یک کشور با 75 میلیون جمعیت مسلمان است که راهی جهت ورود در اتحادیه اروپا ندارد.

در انتها این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین پایان یافت.

گزارش: سحر تقی پور