بررسی ابعاد و اهداف عمليات نظامی هم زمان تركيه بر عليه داعش و پ.ك.ك

نشست شنبه 10 مرداد 1394 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «بررسي ابعاد و اهداف عمليات نظامي هم زمان تركيه بر عليه داعش و پ.ك.ك» با سخنرانی دکتر رحمت حاجی مینه و مديريت دکتراسدالله اطهري، مدير گروه تركيه شناسي همراه برخی كارشناسان حوزه تركيه شناسي و پژوهشگران ميهمان برگزار شد.

دكتر حاجی مینه با اشاره به موضوع حمله اخير تركيه به مواضع داعش و گروه پ.ك.ك  گفت:‌ در هر بحث سياسي دو نگاه وجود دارد يكي نگاه توصيفي و گزارش محور است كه بايد براساس آن تصوير مناسبي از پديده ها به دست آيد و نگاه دیگر که از اهمیت قابل توجهی برخوردار است نگاه تحليلي است، همين بعد است كه چرايي حوادث را مشخص مي كند و براي قشر دانشگاهي اهميت فراوان دارد. از آنجایی که در حوزه علوم اجتماعي نگاه پوزيتيويستي به مسايل نمي تواند به شكل كامل پاسخگو باشد، خصوصا به علت تعدد بازيگران در حوزه بين المللي بايد خارج از يك نگاه خطي، علّي و معلولي، نگاهی تفهیمی  به پدیده ها داشت.

دکتر حاجي مينه در ادامه افزود: انتخابات پارلمانی ترکیه در 7 ژوئن به منزله پایان هژمونی انتخاباتی حزب عدالت و توسعه  در طول سیزده سال گذشته  بود. پایانی که با آغاز حضور کردها برای اولین بار در قالب حزب دموكراتيك خلق ها در پارلمان با کسب بیش از 13 درصد آرا همراه بود. وضعیتی که عدالت و توسعه و مقامات حزبی و غیر حزبی آن را در شرایطی دور از انتظار و نامطلوب از گزینه دولت ائتلافی قرار داد.

از آنجا که سیاست های پیشین حزب عدالت و توسعه در خصوص سوریه و برخورد با داعش ناموفق بوده است و ترکیه خصوصا حزب حاکم آن که به خاطر مماشات با داعش مورد انتقادهای داخلی و خارجی قرار گرفته بود و از طرف دیگر نگران  موفقیت های چشمگیر کردها در مبارزه با تروریسم داعشی و تقویت نهادسازی آنها در نزدیکی مرزهایش بود، خود را ناگزیر از تغییر رفتار می دید. تغییر رفتاری که نشان از نگاه ابزاری ترکیه به داعش برای پیشبرد منافع خود در شرایط مختلف است.

لذا تركيه که از مدت ها پيش با شروطي از قبيل اعلام منطقه ي پرواز ممنوع در سوريه، ايجاد منطقه ي امن، آموزش و تسلیح نيروهاي ميانه روي مخالف دولت سوريه  و از همه مهم تر شرط سرنگوني نظام حاكم در سوريه  به ائتلاف بين المللي ضد داعش پيوسته بود، امروز بنا به ضرورت و تاکتیک با پیوستن به ائتلاف درصدد است شرایط بازی را در داخل و خارج تغییر دهد.

در این راستا، مقامات ترکیه از مدت ها قبل با بکارگیری تهدید داعش و پ.ک.ک در کنار یکدیگر سعي در گفتمان سازي جديدي براي همسان سازي داعش و "پ.ك.ك" و هم تراز قرار دادن اين دو گروه داشتند، تا در فرصت مناسب پس از حادثه تروریستی سوروچ، با پوشش حمله  به داعش، حمایت و پشتیبانی  یا حداقل سکوت بین المللی خصوصا آمریکا و ناتو را برای حمله  به مواضع پ.ک.ک هم کسب کرده باشند.

دکتر حاجی مینه در خصوص فلسفه تغییر رویکرد ترکیه به داعش گفت: این تغییر رویکرد علاوه بر ترمیم چهره ترکیه در مبارزه با داعش و کاستن انتقادها، پوششی فراهم می کند که در لوای آن ترکیه بتواند به اقدامات فرامرزی خود در سوریه و عراق به دور از انتقاد جامعه بین المللی دست بزند و شرایط بازی را در آنجا نیز با تضعیف مواضع کردها به نفع خود تغییر دهد. هرچند چنین رویکرد میلیتاریستی و نظامی می تواند وضعیت را برای ترکیه پیچیده تر کند.

این استاد دانشگاه در ادامه با بکارگیری نظریه سازه انگاری خصوصا تقسیم بندی سه گانه هویتی آن شامل هویت هابزی، لاکی و کانتی تلاش کرد وضعیت پیش آمده در ترکیه را الگو سازی کند.

دکتر حاجي مينه در توضيح هويت های سه گانه سازه انگاری در فضای سیاسی ترکیه گفت:‌هويت هابزي در صحنه سياسي تركيه در قالب دشمني ترک ها با کردها و انکار هویت آنها است، وضعیتی که بیشتر در دهه های گذشته خصوصا قبل از ابتکار گشایش دمکراتیک یا گشایش کردی حاکم بود.

حال آن که در سالهای گذشته حزب عدالت و توسعه با در پیش گرفتن اصلاحات دمکراتیک در خصوص کردها توانسته بود دشمنی با کردها را وارد فاز جدید رقابت سیاسی مبتنی بر هويت لاكي کند، سطحی که به دلیل در جریان بودن فرایند صلح در دوران گذار قرار داشت و انتظار می رفت با تکمیل روند صلح کم کم فضای ترکیه با اصلاحات قانون اساسی و پذیرش شهروندی قانون اساسی زمینه ارتقا به هویت کانتی مبتنی بر همکاری و دوستی ترک و کرد فراهم شود.

 یکی از پژوهشگران پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات خاورمیانه با اشاره به پیامدهای بازگشت دولت ترکیه به رویکرد نظامی برای حل و فصل مساله کردها گفت بیم آن می رود که در صورت تشدید برخورد ها بین ترکیه و پ.ک.ک  جامعه ترکیه که از رسیدن به هویت کانتی سرخورده شده است، دوباره به خاطر رویکردهای اشتباه و تکراری به هویت هابزی مبنی بر خصومت و دشمنی بازگردد، وضعیتی که در شرایط فعلی منطقه و خطر تهدید گروه های افراطی هزینه های ترکیه را نسبت به گذشته بسیار بالاتر خواهد برد.

اکنون حزب عدالت و توسعه  با حمله به مواضع پ.ک.ک تلاش می کند از یک طرف با امنیتی کردن فضای داخلی، شرایط منحل کردن حزب دمكراتيك خلق ها را به اتهام همکاری با پ.ک.ک در فضای هابزی فراهم کند  و امیدوار است در انتخابات زودهنگام دوباره با فعال سازی مجدد فرایند صلح و حرف از ادامه گشایش کردی، رای کردهای ترکیه را در غیاب یک حزب قدرتمند کردی به طرف خود بکشد. از طرف دیگر با این اقدام نظامی علیه پ.ک.ک حزب حاکم درصدد است با این رویکرد ناسیونالیستی رای ملی گرایان ترک را نیز در صورت انتخابات زود هنگام کسب کند و بدین ترتیب شرایط  احیای هژمونی انتخاباتی خود را دوباره فراهم نماید.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی- امیر حسین رجبی معمار