جراحی روح ايرانی
دکتر محمود سریع القلم در گفت وگویی نظرات خود را اعلام کرد: جراحي روح ايراني
جواب هر پرسشي را از دو منظر مي دهد؛ هم توسعه و هم روابط بين الملل و اساسا بنيادهاي فکري اش برمبناي اين دو حوزه گذاشته شده است. جامعه ايراني را خوب مي شناسد همان طور که جامعه جهاني و نظم جهاني را. همين بنيان ها موجب مي شود که پاسخ پرسش ها را از مناظر مختلف بدهد. محمود سريع القلم، استاد دانشگاه شهيد بهشتي است، اما حضور فعالي در مجامع بين المللي دارد. از جمله آنها حضور در نشست هاي متعدد داووس است. او توسعه در ايران را مستلزم داشتن عزم براي تغيير، حل وفصل برخي چالش ها و دستيابي به نتيجه واحد و آغاز تغيير مي داند. اگرچه يادآوري مي کند که برخي ويژگي هاي فرهنگي، انجام اين تغييرات را در سطوحي سخت مي کند. او براي توسعه، سياست خارجي، انتقاد و مباحثي از اين دست ٣٠ ويژگي برمي شمارد. کتاب هاي «عقلانيت و توسعه يافتگي ايران»، «فرهنگ سياسي ايران» و «اقتدارگرايي ايراني در عهد قاجار» ازجمله آثار اوست که بر بحث توسعه متمرکز است. او متولد ١٣٣٨ در تهران است و در دوران مديريت حسن روحاني بر مرکز تحقيقات استراتژيک مجمع تشخيص مصلحت نظام با اين موسسه ارتباط داشته. او داشتن نقش مشاور براي رئيس جمهوري فعلي را رد مي کند و مي گويد هيچ سمت دولتي اي ندارد. گفت وگو با محمود سريع القلم در روزي بهاري در دفتر روزنامه انجام شد.
در مذاکرات کمپ ديويد كه چندي پيش برگزار شد، برخي از کشورهاي عرب با حضور مقامات ارشدشان و برخي در سطح سران، در کمپ ديويد حضور پيدا کردند. كارشناسان زيادي معتقدند اجلاس کمپ ديويد نتوانست به نتايجي که پيش بيني شده بود، برسد. فکر مي کنيد در شرايط فعلي گره منطقه در کجاست؟ سران عرب در کمپ ديويد چه چيزي مي خواستند؟
منطقه خاورميانه در نظام بين الملل امروز، تنها منطقه اي است که حداقل همکاري و ائتلاف و نزديکي منافع کشورها در آن مشاهده مي شود. از نظر اقتصادي حداقل هم گرايي در اين منطقه وجود دارد. از نظر سياسي، سوءتفاهم و تضاد بنيادي بين کشورها در اين منطقه وجود دارد. به لحاظ نظامي هم، کشورها استراتژي هاي مستقل ملي خودشان را دارند. همکاري هاي فرهنگي و اجتماعي وجود دارد، اما به اندازه اي نيست که کشورها را به هم نزديک کند. براساس وضعيتي که بين کشورهاي اين منطقه وجود دارد، مي توانيم بگوييم پرتضادترين منطقه در جهان، خاورميانه است.
علت اين ناهماهنگي و تضاد چيست؟
به لحاظ علمي و نظري، ريشه اين تضاد در اين است که هنوز در بسياري از اين کشورها فرايندهاي کشور- ملت سازي تحقق پيدا نکرده يا ناقص است يا در مراحل ابتدايي خود قرار دارد و مدت ها طول خواهدکشيد تا اينکه کشورها به انسجام ملي و حل وفصل موضوع هويت در نهادهاي اجتماعي شان برسند. ترکيه در مقايسه با ديگر کشورهاي خاورميانه، به مباني ملت سازي و کشورسازي از همه نزديک تر است. هرچند ترکيه هم در حال تکامل و تعميق کشور- ملت سازي در داخل است. در آسيا و آمريکاي لاتين، اکثر کشورها از خود، جامعه و جهت گيري کشورشان، تعريفي دارند؛ مثلادر کشوري مانند کره جنوبي بالاي ٩٠درصد مردم، اکثريت هيات حاکمه، بخش خصوصي، سنديکاهاي کارگري و جامعه روشنفکري، درباره تعريف شان از کره، اقتصاد، روابط خارجي و بنيان هاي قدرتمندشدن، به اجماع رسيده اند. به لحاظ نظري، به اين، قرارداد اجتماعي مي گوييم. وقتي در يک کشور قرارداد اجتماعي تحقق پيدا کرد، تضادهاي دروني آن کم مي شود و به طور طبيعي تضادهايش با محيط خارجي خود را هم به حداقل مي رساند. عموم کشورهاي آمريکاي لاتين اين وضعيت را دارند.
درحال حاضر كدام كشور مناسب ترين وضعيت در بحث قرارداد اجتماعي را دارد؟
پيشرفته ترين کشور در آمريکاي لاتين از لحاظ قرارداد اجتماعي، شيلي است. مکزيک در ٢٠سال گذشته، رشد غيرقابل تصوري در ايجاد يک قرارداد اجتماعي داشته است و همين طور آرژانتين. وقتي قرارداد اجتماعي در داخل يک کشور شکل مي گيرد، به همان تناسب تضادهاي داخلي بسيار کم مي شود و انرژي آن کشور صرف توليد قدرت مي شود. هند و چين مدت هاست به اين مرحله رسيده اند. ژاپن بيش از يک قرن است که اين حالت را به خود گرفته است. اما در خاورميانه، به ندرت قرارداد اجتماعي داريم. به ندرت دولتي داريم که ظرفيت آن را داشته باشد در چارچوب قرارداد اجتماعي مسائل خود را تعريف کند و منابع ملي را در چارچوب قرارداد اجتماعي به استخدام بگيرد. براي همين است که در خاورميانه، ما اين همه تضاد داريم؛ چراکه براي تحقق اين مسئله، فرايندهاي طولاني در پيش داريم؛ براي مثال، مصر باوجود اينکه کشور بسيار قديمي و کهني است، اما مصري ها درباره مواردي از اين دست كه از مصر چه تعريفي دارند و چگونه مي خواهند ثروت توليد کنند و ماهيت روابط خارجي آنها چيست و جايگاه مفاهيمي کليدي مانند دولت، دين، زمان، آينده، حقوق مردم يا بخش خصوصي کجاست، به تعريف هاي مشترک نرسيده اند. انسان هم همين گونه رشد مي کند: هر انساني که تعاريف دقيقي از مسائل داشته باشد، انسان متعادل تري است. براي همين، هرچقدر تعاريف ما، چه فردي و چه اجتماعي، کلي تر باشد، تضاد خواهيم داشت. هرچقدر جزئي تر باشد تضاد ما کمتر خواهد بود. شما اگر نصف روز با يک ژاپني، معاشرت کنيد، دقيقا مي فهميد او چه رنگي را دوست دارد و تفريح براي او چه معنايي دارد، براي آينده خودش چه چارچوبي ترسيم کرده است و چه تناسبي بين خود، جامعه و کشورش وجود دارد. حتي اگر يک آدم معمولي باشد. چون او به اين تعاريف رسيده است، در درون خود به يک صلح دروني رسيده است و در چارچوب آن تعاريف، زندگي مي کند. در خاورميانه به دلايل پيچيده تاريخي، ما انسان هاي کلي و داراي کشورهايي با تعاريف کلي هستيم. انسان ها و جوامعي که خيلي کلي حرف مي زنند، در يک دايره بسته متوقف هستند. براي اينكه جامعه اي رشد كند، عموم مفاهيم بايد وارد جزئيات شود. الان ما و عربستان ٣٠ سال است مي گوييم بايد روابط مان خوب باشد. بعد هم مي گوييم صداقت و برادري داشته باشيم، همه مسلمان هستيم، اما بعدش تمام مي شود! هيچ وقت نگفتيم مثلادانشگاه هاي ما در چه مقطعي، چه رشته هايي، براي چه مدتي و با چه محتوايي مي توانند تبادل دانشجو کنند. يا در کدام صنايع، مي توانيم با همديگر همکاري کنيم. ما روابط مان را «ريز» نکرده ايم. هميشه با تعارف و کليات گذشته است؛ درحالي که اگر روابط آمريکا و ژاپن را مطالعه کنيد؛ مي فهميد چه جزئياتي در رابطه شان وجود دارد. به هرحال مي توانم اين گونه جمع بندي کنم: به اعتقاد من خاورميانه براي مدت ها بي ثبات خواهد بود. اين گفته، دلايل علمي دارد. با اتفاقاتي که در آمريکا افتاده، بازيگران محلي و منطقه اي نقش مهم تري از بازيگران بين المللي خواهند داشت. اين موضوع در سال هاي اخير براي اولين بار است که رخ مي دهد. رقابت صفر- يک بين بازيگران اصلي منطقه وجود دارد؛ يعني ايران، ترکيه، مصر و عربستان که اين، تضاد و تنش را تعميق مي بخشد و بيشتر مي کند. روابط اقتصاد حداقلي بين اين کشورها وجود دارد؛ حدود شش درصد. روابط اقتصادي تا زماني که مسائل سياسي و امنيتي بين اين کشورها بهبود پيدا نکند، همچنان در حاشيه خواهد بود. اين وضعيت را با آسيا و آمريکاي لاتين مقايسه کنيد که روابط اقتصادي آنها روزبه روز بيشتر به هم گره مي خورد و قفل مي شود. از آنجا كه از نظر اقتصادي درحال قفل شدن به همديگر هستند، مسائل سياسي و امنيتي آنها هم، اصلاح و بهبود پيدا مي کند. دراين بين، کشورهاي خارجي هم دنبال منافع خودشان هستند: فروش اسلحه، دسترسي به نفت و گاز يا دسترسي به بازارهاي مصرفي. احتمالاحضور مستقيم بازيگران بين المللي در منطقه کم رنگ تر شود و حضورشان غيرمستقيم خواهد بود و تضاد بين بازيگران منطقه اي افزايش پيدا خواهد کرد. اروپا درحال به دست آوردن سهم بيشتري در خاورميانه است؛ هم اقتصادي و هم نظامي. روسيه همچنان در ورود و دخالت در منطقه، محتاط است و نقش سنتي دوره شوروي را ديگر ندارد، چراکه امکاناتش محدود است. همچنين اولويت هاي خود را جاهاي ديگري، مانند چين تعريف کرده است. چين هم حضور خود را در خاورميانه، صرفا اقتصادي، بانکي و مالي تعريف مي کند.
دوباره به سوال اولم برمي گردم. كشورهاي عربي در قبال توافق احتمالي هسته اي، دنبال چه چيزي هستند، يك تضمين يا چيز بيشتري مي خواهند؟
کشورهاي عربي معتقدند افزايش قدرت ايران باعث کاهش جايگاه و نفوذ آنها در منطقه مي شود. يعني بازي سياسي خود را با ايران با «حاصل جمع صفر» مي دانند.
با ايران دوره احمدي نژاد راحت تر بودند؟
به نظر من فرقي نمي کند. آنها به ندرت قوه مجريه را در ايران موثر مي بينند. همان گونه که غرب هم قدرت ايران را با قوه مجريه تعريف نمي کند، چراکه قوه مجريه را حداقل در مسائل منطقه اي، سياست خارجي، امنيت ملي و هسته اي، نهاد تصميم گيرنده نمي دانند.
شايد بهتر است بگوييم تفکر احمدي نژادي؛ تفکري که توانست ايران را به هراس براي جهان تبديل کند.
اگر چنين سياستي را پيش بگيريم؛ فاصله ما و همسايگان مان بيشتر خواهد شد. همه جاي دنيا منطقه گرايي بر جهاني شدن اولويت پيدا کرده است، يعني هر کشوري سعي مي کند بهترين روابط را با همسايگان خودش داشته باشد. كشورهاي منطقه آ سه آن، آمريکاي مرکزي و آمريکاي لاتين، به تدريج در حال برداشتن ويزا بين خودشان هستند. به اين خاطر که مي خواهند با ايجاد فضاي کسب وکار اقتصادي، شرايط بهتر اجتماعي، سياسي و امنيتي ايجاد کنند. هنر يک کشور اين است که قدرتش افزايش پيدا کند؛ اما ديگران از اين افزايش قدرت، هراسي نداشته باشند. بهترين نمونه اين رويکرد در دنياي امروز، آلمان است. آلمان بهترين موقعيت را در اتحاديه اروپا دارد. هر کشوري در اتحاديه اروپا که مشکل مالي داشته باشد، وارد صحنه شده و نجاتش مي دهد. بسياري از سياست هاي اتحاديه اروپا در چارچوب منافع آلمان حرکت مي کند. بدون اينکه آلماني ها، مسئولان فراواني در اتحاديه اروپا داشته باشند. اين هنر سياست است. وگرنه اگر قدرت انسان از يک تا ١٠، نيم باشد؛ اما خود را ٢٠ نشان دهد، هنر نيست. هنر سياست بستگي به اين دارد که ما چه ميزان اعتمادبه نفس و اعتماد ملي و داخلي داشته باشيم. ايران، شايسته اين است که روزبه روز قدرتش در همه صحنه ها افزايش پيدا کند. اساسا افزايش قدرت ملي ايران، خيلي به ماهيت نظام سياسي در ايران ارتباط ندارد. ايران في الذاته بايد قدرتش در همه صحنه ها افزايش پيدا کند. اما اگر اين افزايش قدرت باعث شود که ما با همسايگان خود وارد يک جنگ سرد شويم، آنگاه معلوم است که در تاکتيک ها و روش هايمان ايراد وجود دارد. چه ما بخواهيم و چه نخواهيم، عربستان يک کشور مهم منطقه است؛ به لحاظ سياسي، نظامي، نفتي و اقتصادي. ما بايد نهايت تلاش مان را بکنيم که با عربستان همکاري داشته باشيم و آنها از اينکه قدرت ما افزايش يابد، هراسي نداشته باشند. آنها احساس مي کنند ما حاضر نيستيم شريک شان شويم. عربستان در محافل بين المللي خيلي مي گويد بياييم در مسائل منطقه اي با همديگر شريک شويم. شما سياست خارجي تان را چندجانبه گرايي کنيد. حتي عربستان بارها اين را گفته که حضور ايران در عراق، ضرورتي ژئوپليتيک است اما اگر قرار باشد اين حضور به ضرر ديگران باشد، خوب نيست. اين حضور بايد با همکاري ديگران باشد. بالاخره عراق و عربستان با همديگر همسايه و عرب هستند و تاريخ مشترک هم دارند. حتي آنها تا آنجا پيش مي روند که مي گويند حضور ايران در سوريه و لبنان هم يک ضرورت ژئوپليتيک است. اما اگر قرار باشد اين يک بازي صفر- يک باشد و ايران با قدرت هاي منطقه اي همکاري نکند، آنها هم مي روند و با بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي شريک مي شوند و قدرت نظامي خودشان را روزبه روز افزايش مي دهند. امارات و عربستان در سال ٢٠١٤، ٩٦ ميليارد دلار اسلحه خريدند. ما بايد در ايران يک تصميم جدي بگيريم؛ بايد دريابيم تا چه ميزان مي توانيم براي خودمان و براي اينکه قدرت مان را روزبه روز افزايش دهيم و حضور منطقي منطقه اي داشته باشيم، با ديگران همکاري کنيم؟
شما معتقديد پيامي که تا اينجا به منطقه صادر شده، پيام صفر- يک است؟
ما با دولت هاي منطقه ، همکاري هاي جدي و پايداري نداشته ايم. البته از ديدگاه توسعه گرايان، من اين را به فرهنگ ايراني مرتبط مي دانم. اميدوارم اشتباه کنم، ولي مطالعه و تحقيق و مشاهده، اين را به من مي گويد. حتي به لحاظ تاريخي، من از فرهنگ عمومي و رايج ايراني اين را مي فهمم كه ايراني ها در سهيم شدن با همديگر مشکل دارند. به نظر مي رسد که لابه لاي رفتارهاي فرهنگي ما چنين ناخودآگاهي وجود دارد که اگر من با کسي همکاري کنم، از ابهت، شوکت، جايگاه و امنيتم کم مي شود. بنابراين حس همکاري در ايراني ها بسيار کم است. اين را مي توان در ساختمان ها، برج ها و بين نخبگان فکري مشاهده کرد. شما چند هزار کتاب در غرب مي بينيد که دو يا چند نفر با هم نوشته اند؟ اساسا آنها معتقدند کار فکري، يک کار جمعي است. اکثر تکست بوک ها يا کتاب هاي درسي در همه رشته ها- اعم از مهندسي، پزشکي، هنر و علوم انساني- توسط چندين نفر نوشته شده است؛ اما ما اين تفاهم را براي کار جمعي نداريم. اساسا توسعه يعني سيستم و سيستم هم يعني همکاري. اين را در رانندگي و فعاليت هاي اجتماعي هم مي بينيد. يک دليل که ما در ايران نمي توانيم حزب پايدار تشکيل دهيم؛ همين مسئله همکاري است. در تاريخ ايران مي بينيد که احزاب، شکل مي گيرند و بعد، زود منشعب مي شوند. دليلش اين است که مسائل را به صورت صفر و يک مي بينند. ما به ديگران مي گوييم يا شما حرف ما را قبول کنيد يا اينکه برويد کنار؛ ما کار خودمان را مي کنيم. در فرهنگ عمومي هم همين رفتار را مي کنيم. فکر مي کنم نداشتن حس همکاري و اينکه ما خود را معمولاخيلي بزرگ تر از آنچه هستيم، مي بينيم؛ اجازه نمي دهد در سطح منطقه نيز همکاري کنيم. چهار سال پيش، وقتي ترکيه، سياست هاي متفاوت با ما نسبت به سوريه اتخاذ کرد، بعضي از رسانه هاي ما الفاظ بسيار ناپسندي درباره سياست خارجي ترکيه به کار بردند- آن هم ترکيه اي که خيلي با آن ارتباط داريم و آمارها نشان مي دهد سال گذشته شش ميليون ايراني به ترکيه رفته اند- به اين دليل که ما معتقديم ترکيه هم بايد مثل ما مسائل را ببيند. اگر نمي بيند حتما وابسته است، اشتباه مي کند و خيلي القاب ديگر. اين، تا حدودي ريشه فرهنگي دارد و به نحوه فکرکردن ما ايراني ها ربط دارد. به نظر مي رسد در فرهنگ عمومي ما، متفاوت بودن در افکار و باورها، امري نامعقول تلقي مي شود. من درباره سياست صحبت نمي کنم؛ بلکه مسائل اجتماعي و حتي در حيطه مسائل علمي و دانشگاهي ارجاع مي دهم. به نظر مي آيد ما در صحنه عمومي با فضايي روبه رو مي شويم که يکسان فکر کنيم و تلقيات ما از مسائل مشترک باشد. متفاوت بودن در فرهنگ عمومي ما خيلي پسنديده نيست. در بعضي کشورها، متفاوت بودن نوعي حق فردي است. ما با کشورهايي که مواضع متفاوت دارند بسيار سخت کار مي کنيم. عرف جهاني اين است که بايد آن قدر صحبت کرد تا به تفاهم و اجماع رسيد.
اما شما مي گوييد سياست خارجي در ايران، عرصه دولت ها نيست که تغيير دولت در آن تاثير داشته باشد. پس مي توان نتيجه گرفت كه روي يك خط حركت مي كند؟
سياست خارجي جمهوري اسلامي، از اول انقلاب تا به امروز، که ما پنج دولت را پشت سر گذاشته ايم، از ثبات بسيار بالايي برخوردار بوده است.
بسيار خب. مي خواهم اين را در کنارِ بندي از صحبت هاي شما در جلسه يك ماه پيش مرکز تحقيقات نهاد رياست جمهوري بگذارم که مي گفتيد کشورها براي توسعه به يک مدل دست پيدا کرده اند مبني بر اينکه حاکميت براي توسعه تصميم مي گيرد و بعد، مردم خودشان را همراه مي کنند.
حاکميت ها مردم را همراه خودشان مي کنند. تجربه و فکت ها اين را به ما مي گويند.
اگر اين دو نكته را در کنار هم بگذاريم، با توجه به فردگرايي منفي كه در فرهنگ ايراني وجود دارد، اصلانمي توانيم اين تجربه را در ايران عملي کنيم، آن هم با توجه به اينکه سياست خارجي در ايران مدل پايداري دارد و با تغيير دولت ها تغيير نمي کند. آيا مي توانيم اين مدل توسعه اي را داشته باشيم كه حاکميت و کشورها بتوانند مردم شان را در يک تفکر توسعه اي با خود همراه کنند؟ چرا در اين سال ها اين کار را نکرديم؟ يا انجام داديم و شکست خورديم؟
انسان يا سيستم ها، چه به لحاظ فردي و چه به لحاظ اجتماعي و ملي، وقتي از کارهايشان جواب مي گيرند که تمرکز داشته باشند؛ براي مثال اگر فردي بگويد من در ١٥ جا مشاورم، و در حال گرفتن سه فوق ليسانس هستم و در شش شرکت هم کار مي کنم، چه اتفاقي براي مغز او مي افتد؛ مغزي که توجهش در ٣٠ جا پخش شده است. يکي از کارهاي مهمي که انسان بايد انجام دهد، خواندن بيوگرافي است. از پيکاسو بگيريد، تا انيشتين، کِنِدي، فارابي، سهروردي، مطهري، چرچيل و چارلز ديکنز، همه در زندگي تمرکز داشته اند. در ايران، توجه در حکمراني خيلي پخش است. مي خواهم از اين اصل علمي براي بيان مطلبي استفاده کنم. ما انرژي قابل توجهي براي افزايش نفوذ ايران در خاورميانه گذاشته ايم. اين حق ماست؛ اما اين موضوع زماني مي تواند تداوم پيدا کند که انرژي حداقل مساوي را هم در داخل صرف كنيم. در جلسه مرکز تحقيقات عرض کردم، ما نمي توانيم بگوييم مي خواهيم نفوذمان در منطقه پايدار باشد، اما ١٩ هزارنفر در سال در جاده هاي ما کشته شوند. نرخ تورم ٣٠درصدي داشته باشيم و بخواهيم ژئوپليتيک منطقه را تعيين کنيم؛ اينها با هم تناسب ندارند. الان به آلمان ها فشار مي آورند که بودجه سياست خارجي را پنج درصد زياد کنيد. مي گويند علاقه اي نداريم؛ اولويت ما اقتصاد آلمان است. از سال ٢٠٠٨ به بعد که بحران مالي در دنيا بود، آلمان ها نه تنها مشکلي نداشتند، بلکه آنقدر پس انداز داشتند که بتوانند مشکلات يونان، پرتغال و اسپانيا را هم حل کنند، ضمن اينکه نرخ تورم شان را هم زير دو درصد حفظ کردند، بالاي ٢٠٠ميليارد يورو هم پس انداز دارند. تناسب بين قدرت داخلي و قدرت خارجي خيلي تعيين کننده است.
پيرو سوال پيشين، شما معتقديد اين نگاه حاکميتي مستمر بوده و افت وخيز نداشته است؟
ما ايراني ها دوست داريم از زندگي خيلي بهره برداري کنيم؛ مثلادر هند، زندگي نصف جمعيت در جغرافيايي زير يک کيلومتر است. هيچ چيز هم از دنيا نمي خواهند. اصلانه با دولت و حاکميت در هند کار دارند و نه برعکس؛ اما ما اين طور نيستيم. ما همه چيز را بزرگ مي خواهيم. مثلادر ٢١سالگي، عقل مي گويد برو کتاب بخوان. لزومي ندارد کار سياسي کنيد. آدم در ٢١سالگي هنوز در اوايل رشد است. حداقل تا ٣٠، ٣٥ سالگي بايد کتاب بخوانيد تا اينکه به يک نظام فکري برسيد و بعد شروع کنيد به استنباط کردن. در پاسخ به سوال شما بگويم که اين باز هم ريشه هاي فرهنگي دارد. ما دوست داريم در بوليوي و آفريقا نفوذ داشته باشيم، خاورميانه هم که اولويت اول ماست. دوست داريم در کشاورزي اول باشيم؛ درحالي که توليد يک کيلو گندم در دنيا يک دلار تمام مي شود و در ايران پنج دلار. متخصصان کشاورزي مي گويند توليد گندم در ايران به صرفه نيست. بهتر است ما در جاي ديگري توليد ثروت کنيم و ارزش افزوده به دست بياوريم و گندم بخريم، همان گونه که کره جنوبي اين کار را مي کند. کره در آفريقا زمين اجاره کرده و غله مي کارد. تمام نيازهاي کشاورزي اش را از آنجا رفع مي كند و بقيه اش را هم در دنيا مي فروشد. ما مي خواهيم در هر مورد قابل تصوري اول باشيم. نمي توانيم. آمريکا هم نمي تواند. کشورهاي مختلف فكر مي كنند كه در کجاها مي توانيم رشد کنيم؟ الان کره توليد ناخالص يک تريليون دلاري دارد، در چهار، پنج صنعت توانسته رتبه اول را به دست بياورد. يعني اينکه بايد تمرکز وجود داشته باشد؛ تمرکز در اينكه ما در چه کارهايي مي توانيم پيشرفت کنيم، ثروت توليد کنيم و و بعد حرکت کنيم و به جايي برويم. ما اين کار را نکرده ايم. کدام ايراني علاقه مند نيست که ايران يک الگوي مديريتي و حکمراني ارائه دهد که حداقل در دنياي اسلام نمونه نداشته باشد؟ کدام ايراني علاقه مند نيست که در آسياي مرکزي، قفقاز، دنياي عرب، پاکستان، افغانستان، ترکيه و کشورهاي مسلمان غيرعربي، بگوييم ما به واسطه استقلال سياسي اي که داشته ايم و دقتي که در حوزه علم و صنعت و فلان داشته ايم، توانسته ايم چندين دهه روي اين مدل کار کنيم و آن را به اينجا برسانيم و همه بيايند از آن استفاده کنند. اما استخراج اين مدل خيلي فکر و زحمت مي خواهد. انسان اگر بخواهد رشد کند بايد مثل يک سيستم عمل کند. ما دو واژه داريم: ذهن سيستمي و ذهن سيستماتيک. ذهن سيستماتيک يعني ذهن منظم. اما ذهن سيستمي خيلي عميق تر است. يعني بخش هاي مختلف را يک جا ببيند. ما دقيقه ٩٠، ذهن سيستمي پيدا مي کنيم، اما از قبل ذهن سيستمي نداريم به خاطر اينکه آموزش نديده ايم. بخش احساس و غرايز ما خيلي قوي تر از بخش فکري عمل مي کند. يک نمونه جاري عرض مي کنم؛ وقتي که در لوزان تفاهم شد، همه خوشحال شدند و جشن گرفتند، اما دوام آن يک هفته بود. بعد افراد شروع کردند به فکرکردن. به هرحال، توسعه سيستم و دقت مي خواهد، و اين براي خودش اصولي دارد. يک سري نکات پشت سر آن مي آيد: زمان مقدس مي شود، پرکاري، تمرکز، برنامه داشتن، پايبندبودن، بازي درنياوردن و خيلي موارد ديگر. عين سلامتي است. من مي گويم که سلامتي مي خواهم. پشت سرش چيست؟ اگر من هرروز چهار بسته سيگار کشيدم و بهداشت و تغذيه را رعايت نکردم، اين را نقض مي کنم. سلامتي اصولي دارد. ما قائل به اصول نيستيم.
با اين ويژگي هايي که درباره جامعه و فرهنگ مان گفتيد، نمونه مشابهي در دنيا هست که مثل ما باشد؟ شما در مثال هايتان، اغلب از تجارب هند و چين مي گوييد. آيا آنها به ما شباهت دارند؟
فرهنگ سياسي ما ايراني ها به روسيه خيلي نزديک است. آنها خودشان را خيلي بزرگ مي دانند. حس همکاري شان با دنيا کم است. شما چين و روسيه را با هم مقايسه کنيد. چين مي گويد من با دنيا همکاري مي کنم، ياد مي گيرم و خودم را حفظ مي کنم. الان چين با آمريکا نيم تريليون دلار تجارت دارد. اما روس ها مي گويند ملاک، اقتصاد نيست. ملاک، توانايي هاي ديگر است. ما ملت بزرگي هستيم. مساحت، منابع طبيعي و تاريخي طولاني داريم. خيلي به ما نزديک هستند. چيني ها هم خيلي مثل ما بودند و زماني خودشان را مرکز ثقل جهان مي دانستند. اما الان اين گونه نيستند. وقتي با دنيا کار کردند، متوجه شدند خيلي جاها ضعف دارند. الان در حال يادگيري در مديريت، برنامه ريزي، بانکداري و صنعت از دنيا هستند. الان بسياري از شرکت هاي دولتي چيني، مديران شان را براي گذراندن دوره هاي عالي به انگليس و آمريکا مي فرستند. هندي ها هم خيلي اين حالت را داشتند. اما اتفاق خيلي جالبي که در هند افتاد، اين بود که هند تا دهه ٧٠ ميلادي خيلي تحت تاثير نظاميان و امنيتي ها بود و اينها، شوروي را الگوي خود مي دانستند. از اواخر دهه ٧٠، هندي ها تعامل شان با نظامي هاي آلمان را آغاز کردند.
نقطه شروع اين اتفاق چه بود؟
فهم جهان برايشان خيلي مهم بود. ديدند در دنيا اتفاقات بسياري مي افتد. گفتند ما چگونه مي توانيم قدرت مان را افزايش دهيم و بهتر کنيم؟ چون براي خودشان جايگاه بزرگي قائل بودند. مساحت، تاريخ، جمعيت و قدرت هسته اي دارند، بنابراين با آلمان، فرانسه و انگليس به لحاظ نظامي شروع به همکاري کردند. همکاري هايشان به تدريج ذهن شان را عوض کرد و اثرات مثبتش را روي غيرنظاميان درون حاکميت گذاشت.
اين نقطه شروع حاکميتي محسوب مي شود يا مردمي؟
اين نقطه حاکميتي است. در نيمه دوم قرن بيستم به غير از غرب اروپا و شمال آمريکا (که توسعه آنها به قرن ١٧ و ١٨ برمي گردد)، هر کشوري که پيشرفت کرده است، حاکميت تصميم گرفته که تغيير ايجاد کند و اين را به قرارداد اجتماعي تبديل کرده است. شما ٢٠ سال پيش ترکيه را با امروز مقايسه کنيد. چه کسي باعث شد که ترکيه به شرايط امروز برسد؟ اولين فرد، تورگوت اوزال بود. با يک نگاه اقتصادي به ترکيه و سياست خارجي ترکيه، آمد و اين ادامه پيدا کرد. حتي وقتي اجويت که چپ است، در ترکيه به قدرت رسيد، همان کار اوزال را ادامه داد. بعد ييلماز و بعد خانم چيللر آمد. آقاي اردوغان هم كه آمد از همه آنها جدي تر و عميق تر تغييرات از نقطه حاکميت را شروع کرد. اينها برايشان قدرت مالي ملي مهم بود. بعد آرژانتين، برزيل، شيلي، مکزيک و امارات، مثلادوبي مديون يک نفر بيشتر نيست؛ طرز تفکر يک نفر به نام شيخ محمد. شيخ محمد تصميم گرفت دوبي را به يک مرکز تجاري ، مالي و توريستي تبديل کند. سوال و مشورت کرد، شرکت ها و متخصصان را آورد و آرام آرام اين کار را انجام داد.
ما هم از دوره اميرکبير و دو سال قبل از ژاپن، اين حرکت را شروع کرديم. اين در مقاطعي هم تکرار شده. چرا جواب نداده است؟
به خاطر اينکه هيچ کدام نتوانستند اين حرکت را به قرارداد اجتماعي تبديل کنند. درحالي که مثلاحزب کمونيست در چين چقدر وقت گذاشته؛ از بيلبورد گرفته تا برنامه هاي تلويزيوني و فيلم که مردم را اقناع کند اين کاري را که انجام مي دهند، به نفع مردم است. مردم هم وقتي ديدند اين مثبت است، به طرفش رفتند. در ايران، مثلاپهلوي ها، در ذهن خودشان ايده هايي داشتند اما تبديل به قرارداد اجتماعي نشد. آنها فرض کردند مردم حتما حمايت خواهند کرد. درحالي که ما در همه کشورهاي آمريکاي لاتين، ترکيه و آسيا مي بينيم حاکميت کار فرهنگي کرده. به اين اکتفا نکردند که کاري که مي کنند ، درست است.
يعني گام هاي تعريف شده اي وجود دارد که بايد يکي يکي برداشته شود و ما برنداشته ايم؟
اقناع عمومي لازم است. شما در دوره قاجار و پهلوي مي بينيد که پيشرفت اقتصادي، از طرف گروهي در ايران، تفسير به بي ديني مي شود. چه کساني بوده اند که بيايند بحث کنند که اگر انسان بهتر زندگي کند، مي تواند ديانتش را هم حفظ کند. ارتباطات بين المللي به معناي از دست دادن هويت ملي نيست. روي اين مباحث کار نشد و رويارويي فرهنگي و اجتماعي ايجاد کرد. ما در توجيه افکار و سياست هايمان، خيلي کم قدم برمي داريم. يک نمونه موفق، بستن کمربند در رانندگي است. نمي دانم چه سالي بود که در اتوبان ها نيروي انتظامي بين ماشين ها مي ايستاد و به مردم تذکر و آموزش مي داد. به تدريج همه فهميدند اين کار شايسته اي است و بايد کمربند ايمني را بست. در کلاس اول دبستان در آمريکا، بچه ها را به زندان مي برند، با او حرف مي زنند، مي گويند مي داني تو کجا هستي؟ اگر انسان کار خلاف کند، اينجا مي آيد. دوست داري سه سال اينجا بماني؟ بچه به دروديوار نگاه مي کند و هيچ وقت از يادش نمي رود. به جاهاي مختلف مي برند. البته سقف تربيت انسان، به لحاظ فرهنگي و اجتماعي و اين نکاتي که تا حالابحث کرديم، تا ١٢ سالگي است.
حال با توجه به تاخيري که وجود دارد، نقطه عزيمت بايد از کجا باشد؟
اولين مسئله، تشخيص در حاکميت است.
استنباط شخصي من اين است که اگر بخواهيم سياست ايران را در منطقه تحليل کنيم، سياست ايران در منطقه مشارکتي نيست، رفاقتي است. چون براي مشارکت لازم است که همه را قانع و اقناع کنيد و دست دوستي را با هيچ جا قطع نکنيد. اما در سياست رفاقتي مي توانيد هم مرام پيدا کنيد. در آنجا ايدئولوژي ها هستند که مي توانند سبب ساز حرکت هاي شما باشند. اين نظر چقدر مي تواند درست باشد؟ و عوارض و منافع اين رفاقتي بودن چيست؟
به نظر من يک تعريف جامع و رايج بين المللي از قدرت است که ٩٥ درصد از کشورها اين را پذيرفته اند. تعريف ما از قدرت با تعريف رايج بين المللي از قدرت خيلي فرق مي کند. اين تعريف چيست؟ اولا، به اقتصاد در حد ضرورت نگاه مي شود. اقتصاد موضوعي است براي معاش انسان و به دست آوردن آنچه که لازم دارد. اما اقتصاد در کشور ما به معناي مزيت نسبي، توليد ثروت ملي، داشتن يک سهم بازار بين المللي و اينها نيست. اگر هم سمند را به ونزوئلامي بريم، بيشتر فکرمان سياسي است تا اقتصادي. پايه اکثريت فعاليت هاي بين المللي ما غيراقتصادي است. الان نقش اقتصادي ترکيه در عراق به مراتب از ما قوي تر است. به خاطر اينکه آنها سيستم دارند و با دنيا در ارتباط هستند. آخرين و بهترين فناوري ها را به عراق مي برند و عراق هم مي بيند کارکردن با اين کشور برايش خيلي سودمند است. حالادر اين چارچوب و در تحليل واژه رفاقتي که در پرسش شما بود، مي توانم بگويم ما براي دفاع از کشورمان دنبال حوزه نفوذ هستيم. يعني در کنار هدف اعتقادي- ايدئولوژيک، يک هدف سياسي- امنيتي هم داريم. در کشور ما اين تفکر وجود دارد که ما در جنگ سرد با غرب هستيم، بايد مدارهاي نفوذ خودمان را گسترش دهيم تا اينکه بتوانيم يک فضاي باز و متقابل به دست آوريم. ممکن است حضور ما در يمن هم فرهنگي باشد، هم ايدئولوژيک و هم کمک به شيعيان باشد. اما ضمنا يک کمک سياسي هم به ما مي کند که فرصت هاي بازي کردن بيشتري در منطقه داشته باشيم.
استنباط من از کتاب آخرتان «اقتدارگرايي در عهد قاجار» اين است که شما يک آدم عمل گرا هستيد تا يک ايده آليست. درواقع، بيشتر فکر مي کنيد که با عمل مي شود کاري را توسعه داد و پيشرفت کرد، تا با ايده ها و نظريه ها. اگر اين برداشت درست باشد، نوع رفتار حکومت ما در منطقه، نوعي رفتار پراگماتيستي است. اينجا شما چطور مي توانيد تلاقي اين رفتار حکومت را که به عمل گرايي شما نزديک است، توجيه کنيد؟
شما يک اتومبيل مي خواهيد بسازيد؛ اول نرم افزار کامپيوتري آن را طراحي مي کنيد. همه فاصله ها آنجا تنظيم مي شود. مي خواهيد يک ساختمان بسازيد، همه طبقات، فاصله ها و اندازه ها روي کاغذ مي آيد. هيچ کار عملي اي بدون نظريه نيست. اتفاقا من آموزشي که در دانشگاه ديده ام، آموزش نظري است. ولي شايد تفاوت من با بعضي از همکاران خودم اين است که در نظريه متوقف نمي شوم. فکر مي کنم که خيلي ها در نظريه متوقف هستند. مثلاما مي گوييم عدالت چيست؟ من يک تعريفي از عدالت مي کنم. پنج نفر ديگر هم تعريف مي کنند. تفاوت من با بعضي از دوستان شايد اين باشد که من مي گويم حالاکه ما تعريف کرديم، بياييم بگوييم که چگونه قابل اجرا است؟ در کليات ماندن، صرفا نظري و انتزاعي شدن مي شود. چنين گرايشي بين ما ايراني ها وجود دارد. يعني در تاريخ مدرن ايران از اوايل دوران ناصرالدين شاه به اين سو، نظريه پردازي را دوست داريم؛ ولي کمتر به اين توجه مي کنيم که چگونه اينها را عملياتي کنيم. در مورد قسمت دوم سوال شما، فکر مي کنم به اين برمي گردد که حتي اگر ما در منطقه عمل گرا هستيم، تئوري ما در حد بقا عمل مي کند. ما در کشور به يک تئوري نياز داريم که اصلابه بقا فکر نکند و آن را مفروض بگيرد. ما بايد کاري کنيم که تا ١٠ سال آينده توليد ناخالص داخلي ايران به ١،٥ تريليون دلار برسد و ما شايسته اين هستيم. اين خودبه خود به ما بقا و امنيت مي دهد. تعاريفي که در کشور ما از امنيت وجود دارد کمي قديمي است. من معتقدم ايران به خاطر جايگاه، جغرافيا، مساحت و ژئوپليتيکي که دارد، حتما بايد به قدرت نظامي خودش توجه کند. بخش مهمي از کشور ما کوير است. اگر بحران آب را حل نکنيم، کويرمان بيشتر هم خواهد شد. بنابراين امنيت ملي ما خيلي مهم است. اين در بحث، يک پايه است. اما بايد کاري کنيم که قدرتمان روزبه روز افزايش پيدا کند. يعني بايد ثروت ما زياد شود. بعضي ها مي گويند بايد بيشتر نفت صادر کنيم. ما بايد کاري کنيم که توليد کنيم. خدمات و کالاتوليد کنيم. چگونه مي توانيم اين کار را کنيم؟ بايد با دنيا همکاري کنيم. ما نمي توانيم با يک دستمان به دنيا بگوييم ما شما را قبول نداريم، با يک دستمان بگوييم لطفا آخرين فناوري هايي که داريد بدهيد به ما! من از يکي از دوستان كه در حوزه آي تي كار مي كند، شنيدم در ايران ١٠ ميليون آيفون وجود دارد؛ آن هم در کشوري که تحريم است و اين همه مشکلات اقتصادي دارد؛ يعني جامعه به دنيا تمايل دارد و بهترين ها را هم مي خواهد. به هرحال، من فکر مي کنم استراتژي منطقه اي ما بر بنيان هاي توليد ثروت بنا نشده است.
در اين بين اولويت سياست خارجي چه بايد باشد؟
من فکر مي کنم اولين کاري که بايد بکنيم مبارزه با ايران هراسي است، اين بايد کانون سياست خارجي کشور ما باشد. متاسفانه دستگاه سياست خارجي ما يک نهاد فکري نبوده است. يک نهاد اجرائي و نهاد ارتباط اداري با جهان است. آيا در چند دهه، يک سخنراني از دستگاه سياست خارجي خوانده ايد که در آن استراتژي افزايش قدرت و ثروت ملي ايران با عنايت به تحولات جهاني و با توجه به عناصر اقتصادي، نظامي، سياسي و فناوري منطقه اي و ملي ارائه شود؟ بعضي پارلمان ها و دولت هاي غربي و هم اکنون آسيايي، براي آنکه در موضوعي به سياست گذاري برسند، علاوه بر نهادهاي داخلي از ده ها موسسه فکري و تحقيقاتي بين المللي مشورت مي گيرند. وقتي سخنان را تحليل محتوا مي کنم، بسيار روشن است شناخت دقيقي از اقتصاد جهاني، نقش فناوري در سياست جهاني و تحولات عميق در جزيره العرب وجود ندارد. نکات کليشه اي ٢٠ سال پيش تکرار مي شود. ادبيات و قرائت هاي نوين اقتصادي، سياسي و اقتصاد سياسي بسياراندک است. شناخت از اين تحولات بايد حتي روزانه بهنگام شود.
اكنون، در مذاكره هسته اي، ايران و آمريكا از نزديك با يكديگر درگير هستند. آيا در اين دو سال سياست آمريكا نسبت به ايران تغيير كرده است يا نه؟
ما بايد هم ريز باشيم و هم دقيق. با تحليل محتوا از مواضع و سخنراني ها در آمريکا مي توانيم به اين نکات پي ببريم: اول اينکه تعريف آمريکا از جمهوري اسلامي ايران، يک کشور مخالف است. جمهوري خواه، دموکرات، سناتور، کاخ سفيد، پنتاگون و ...، حاکميت ايران را مخالف آمريکا مي دانند. دوم اينکه آنها ايده تغيير رژيم را کنار گذاشته اند. در مقطعي به اين نتيجه رسيدند که اصلاتغيير حکومت در ايران امکان پذير نيست. راه بعد اين است که آمريکا مي گويد مي خواهد سياست هاي سيستم را تغيير دهم، اما به ساختارش کاري ندارد. براي پاسخ به اينکه در کدام مسير مي توان اين کار را انجام داد، برنامه شان را خُرد و اقتصادي و تحريم ها را طراحي کردند. در سياست رايج جهان مي گويند هيچ وقت دشمنتان را کاملانابود نکنيد. ٢٠ درصد امکان ادامه حيات بگذاريد، چون شما نياز داريد که با او تعامل کنيد. آنها مي گويند که جمهوري اسلامي ايران بماند. ما نه با قانون اساسي اش کار داريم، نه با حاکميت آن و نه با اين هدفش کار داريم که براي خود دنبال يک مدل اسلامي است. ما آنجاهايي تزاحم داريم که به منافعمان برمي گردد. اولين موضوع، هسته اي و دومي قدرت دفاعي ايران است. اين دو موضوع اگر با منافع ما تزاحم پيدا کند، ما سراغش مي آييم. استراتژي آنها «تطويل» است. تا به حال در زندگي تان با موضوعي روبه رو بوده ايد که نخواسته باشيد حلش کنيد؛ يعني حل نکردنش به نفع شماست؟ آمريکا معتقد است که بايد اختلافاتم را با ايران نگه دارم. بهترين اختلاف همين موضوع هسته اي است. آمريکا مي گويد اين سيستم، غيرقابل پيش بيني است. اگر اين سيستم قدرتمند شود، به سياست هاي سابقش برمي گردد. چگونه قدرتمند مي شود؟ وقتي به پول دسترسي داشته باشد. بنابراين محدودکردن صنعت نفت ايران، بازنکردن تمام سيستم بانکي ايران، اجازه معامله ندادن به همه دنيا براي خريد نفت ايران، کانون است. ضمن اينکه آنها مي گويند ما ماهي ٧٠٠ ميليون دلار به شما مي دهيم تا بقا داشته باشيد. چون نمي خواهند ايران به هم بريزد. آمريکا به هيچ وجه به دنبال تجزيه ايران نيست. ممکن است کشورهاي ديگر باشند، ولي اين موضوع به ضرر آمريکاست. يکي، به خاطر روس ها و چيني ها که نزديک ايران هستند. بعد هم، به خاطر بنيادگرايي و سلفي گري و ديگر به خاطر حفظ توازن منطقه اي ميان کشورهاي تاثيرگذار. مي گويد ايران همين که هست، بايد بماند. همه اين استراتژي ها روي يک ستون استوار است: «ايران ضعيف». روش اين کار تطويل است. آنها پيش خودشان مي گويند که براي مثال ايران در يک دهه آينده، دچار يک سري تحولات خواهد شد. ممکن است مديرانش تغيير کنند، ما کاري کنيم که ايران در دايره و مدار بماند که ما دائما بتوانيم مذاکره کنيم. همين کار را اسرائيل با فلسطيني ها مي کند. الان از «اسلو» ٢٤ سال مي گذرد؛ هنوز هم مذاکره مي کنند. هيچ عجله اي هم ندارند. يک قرن ديگر هم مذاکره مي کنند. در نظر بگيريد که اين استراتژي آمريکا، دو همراه منطقه اي يعني اسرائيل و عربستان هم دارد. شايد بتوانيم بگوييم که يکي از مهم ترين تحولات سياسي خاورميانه در دوران پس از انقلاب اسلامي، همراهي و همکاري عربستان و اسرائيل با يکديگر در شکل گيري ساختارهاي جديد در اين منطقه است. شايد اين موضوع، مهم ترين چالش سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران باشد.
اکنون ما با شش کشور در حال مذاکره هستيم، تاثيرگذاري هر کدام از آنها در اين مذاکرات چقدر است؟
اگر بخواهيم جايگاه و توانايي ١+٥ را در مذاکرات کمي کنيم، من مي گويم چين: صفر، سه کشور اروپايي: صفر، آمريکا: ٨٥، روسيه: ١٥. ٩٥ درصد از عدد آمريکا هم، مربوط به قدرت و تشکيلات يهود در آمريکا است. اوباما مي گويد ما کلي کار کرديم تا دنيا را همراه کرديم. اسرائيلي ها و يهوديان نقش مهمي در اين اجماع جهاني داشتند و انرژي گذاشتند؛ مثلالوايحي که ٤٠٠ به ٢٥، ٩٨ به ١، تصويب مي شود، معني دارد. کدام انرژي اينها را دور هم جمع مي کند؟
همان يک راي مخالف هم متعلق به تام کاتن جمهوري خواه است که دنبال طرحي تندتر بوده.
بله، مي گويد بايد اين را تشديد کنيم. اين است که مهم ترين کانون سياست خارجي ما بايد ازبين بردن ايران هراسي باشد. بايد چه کار کنيم؟ اول اينکه بايد به دنبال قدرت معقول خودمان باشيم. اگر بخواهيم دنبال کار اقتصادي باشيم، شرکاي بيشتري پيدا مي کنيم، تا اينکه بخواهيم کار امنيتي کنيم. طبيعي هم است. چون در کار امنيتي صفر- يک شدن خيلي راحت تر است تا کار اقتصادي. مثلاچيني ها با خيلي ها، هم مشکلات مرزي و هم مشکلات ارضي دارند. گفته اند که نمي توانيم اين مسائل را حل کنيم. هر دو طرف براي اثبات موضوع اسناد دارند.
اگر در لاهه هم طرح دعوي کنند، ٢٠ سال طول مي کشد. گفته اند آن منطقه مورداختلاف است و حل وفصل موضوع را به تعويق مي اندازيم. اما در همان منطقه پيشنهاد کار اقتصادي مطرح و درآمد کسب مي کنند. به اين مي گويند عقلانيت سياسي و اقتصادي. ايران هراسي براي خيلي ها پول و درآمد دارد. الان کسي دنبال اين نيست که برود سرزمين ديگري را بگيرد. سرزمين ديگري را گرفتن معنايش اين است که بازارهايش را بگيريد؛ نه خاکش را. اين است که در اصطلاح دقيق علوم انساني، «پارادايم» ذهني ما يک پارادايم قديمي و سنتي است. پارادايم حکمراني ما بايد روي قدرت نرم متمرکز شود.
اگر ما مي خواهيم ايران هراسي را از بين ببريم، بايد منطق تعاملمان را در منطقه تغيير دهيم. بعد، اگر مي خواهيم ايران قدرتمند شود، بايد به قدرت آي تي و اقتصادي روي بياوريم. قدرت آي تي و اقتصادي هم اگر فقط درون کشور باشد، فايده اي ندارد؛ چون در آن بايد تعامل جهاني وجود داشته باشد. الان چند ده هزار هندي در «سيليکون ولي» و «سياتل» آمريکا و صنعت آي تي آمريکا مستقر شده اند. بهترين ها را از هند مي آورند. اين براي خود هند هم بسيارمفيد است. توانايي هسته اي هندوستان بر اساس تکنولوژي ليزر است. آمريکايي ها اين فناوري را فقط به دو کشور در دنيا داده اند؛ يکي کانادا و ديگري هند. اين هنر يک حاکميت است. هم آخرين تکنولوژي هسته اي را از يکي مي گيرد و هم هويت و حاکميت و استقلال سياسي خود را حفظ مي کند، ضمنا روزبه روز هم قدرت ملي اش افزايش پيدا مي کند. شناخت ما از جهان شناختي دقيق و کمّي نيست. آينده ايران در گرو قدرتمندشدن اقتصادي و توليد ثروت ملي است. اگر امکانات نباشد، کشور ضعيف مي شود و متاسفانه بسياري از کشورها در خاورميانه علاقه مند به قدرتمندشدن ايران نيستند. در اين آشفته بازار سياست، ما بايد داخل را قوي تر کنيم، شاخص هاي اقتصادي را بهبود بخشيم، نرخ اشتغال را بالاببريم، محيط زيست را در ميان اولويت ها قرار دهيم تا آنکه شاخص هاي اجتماعي و فرهنگي بهتر شوند. بهبود وضع اقتصادي و هارموني اجتماعي و فرهنگي و اعتقادي به ارتقاي پذيرش سياست و مشروعيت منجر مي شود. اصل داخل است و قدرتمندشدن داخل؛ هم امنيت مي آورد و هم احترام بين المللي و هم رضايت مندي و اميد شهروندان ايراني.
نويسنده: زينب اسماعيلي سيويري