بررسی انتخابات ترکیه: ابعاد داخلی و پیامدهای منطقه ای

نشست شنبه 23 خرداد ماه 1394 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «بررسی انتخابات ترکیه: ابعاد داخلی و پیامدهای منطقه ای » برگزار شد. در این نشست که مدیریت آن را خانم سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده بر عهده داشت دکتر اسداله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی،  برخی کارشناسان مسائل ترکیه و پژوهشگران مهمان پژوهشکده حضور داشتند. 

نشست شنبه 23 خرداد ماه 1394 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «بررسی انتخابات ترکیه: ابعاد داخلی و پیامدهای منطقه ای » برگزار شد. در این نشست که مدیریت آن را خانم سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده بر عهده داشت دکتر اسداله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی،  برخی کارشناسان مسائل ترکیه و پژوهشگران مهمان  پژوهشکده حضور داشتند. 

در ابتدا خانم تقی پور ضمن خوشامدگویی به مهمانان حاضر در نشست مقدمه ای کوتاه در زمینه موضوع نشست مطرح کرد و گفت: هفته گذشته روز یکشنبه هفتم ژوئن انتخابات پارلمان ترکیه برگزار شد و در نتیجه انتخابات بعد از سیزده سال حزب عدالت و توسعه دیگر تنها قدرت حاکم در عرصه سیاست ترکیه نبود. با آن که بیشترین آرا را کسب کرد اما نتوانست کرسی های لازم در مجلس را به دست بیاورد. از این رو اکنون دو راهکار پیش روی این حذب می باشد، ائتلاف و یا انتخابات مجدد. سناریوهای مختلفی در زمینه ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب جمهوری خلق  به رهبری کمال کلیچ داراوغلو که بعد از حزب عدالت و توسعه بیشترین رای را بدست آورده، حزب حرکت ملی (ملی گرای ترک) به رهبری دولت باغچه لی و حزب دموکراتیک خلق ها (حامی کردها) به رهبری صلاح الدین دمیرتاش وجود دارد و اگر تا 45 روز وضعیت ائتلاف مشخص نشود در اوایل پائیز انتخاباتی مجدد برگزار خواهد شد.

 در ادامه دکتر سعادت گفت: قبل از آغاز بحث می خواهم موضوعی جدی را در مورد انتخابات اخیر ترکیه، تحلیل ها  و اظهار نظرهای غیرکارشناسی در محافل رسانه ای ایران را مطرح کنم. درست است که میزان آراء حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال 2015 با افت 9 درصدی روبرو شد، اما هنوز این حزب، حزب اول کشور است و همین مسئله ابتکار عمل را برای تشکیل دولت، در اختیار این حزب گذاشته، از این رو باید از اظهارنظرهای احساسی و آرمانی پرهیز کرد.

موضوع مهم در انتخابات اخیر آن است که حزب عدالت و توسعه که بیش از یک دهه ابتکار عمل را از سایر احزاب گرفته بود، با ریزش در آراء مواجه شده است. باید ببینیم که ریزش آراء حزب عدالت و توسعه به کدام سمت بوده و چه حزبی از افت رای حزب عدالت و توسعه بیشترین بهره را برده است.

با نگاهی به آراء در می یابیم که حزب جمهوری خواه خلق (CHP) با 25 درصد، آراء خود در سال 2011 را تکرار کرد و توفیق چندانی نداشت. اما حزب حرکت ملی (MHP) با افزایش 3 درصد در مقایسه با انتخابات قبل پیشرفت قابل توجهی داشته است. اما به باور تحلیلگران مسائل ترکیه، حزب دموکراتیک خلق(HDP) بیشترین توفیق را در این انتخابات داشته است.این حزب برای اولین بار در تاریخ جمهوری ترکیه توانست با رویکرد کردی با نزدیک به 80 نماینده وارد پارلمان شود. حال سوال اصلی این است که چرا آراء حزب عدالت و توسعه کاهش یافت و عوامل موثر بر افزایش آراء حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) به ویژه در مناطق جنوب شرقی چیست؟ پاسخ این سوال را هم در فضای داخلی ترکیه و هم در محیط خارجی و رفتار سیاست خارجی آن می توان جستجو کرد.

حزب عدالت و توسعه میراث دار یک جامعه بی ثبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بود، در طول یک دهه برنامه ریزی توانست به آشفتگی درونی سروسامان دهد. کشوری که هر ده سال شاهد یک کودتای ویرانگر بود، به توسعه با ثبات رسید، اما حزب عدالت و توسعه در مسیر اقدامات خود در ترکیه بسیاری از عناصر و مولفه های قدرت مثل ارتش، دادگاههای قانون اساسی و سکولارهای سنتی، طرفداران کمالیسم را خنثی کرد. برخی از این اصلاحات چندان یک جانبه بود که رویکرد اوتوریته را در حزب تقویت کرد. همین مسئله آبستن حوادث و نارضایتی های بود که نمونه های آن را در حوادث مربوط به پارک گزی و تجمعات اعتراض آمیز دیگرشاهد بودیم. در سیاست خارجی هم سیاست به صفر رساندن مشکلات در خارج، بیشتر به یک شعار و رویا شبیه بود و علی رغم مداخله های تهاجمی در کشورهای منطقه توفیقات جدی نصیب دولت ترکیه نشد.

دکتر سعادت در زمینه مسائل مربوط به سوریه، عراق و کمک های مادی و معنوی ترکیه نیز گفت: کمک های ترکیه به گروههای مخالف و گاها به تروریست ها از جمله عواملی بود که در صحنه داخلی نیز پیامدهای جدی داشت. سکوت اردوغان در قبال فاجعه کوبانی یکی از عواملی بود که جامعه کرد ترکیه را به واکنش واداشت. اگر اعتراضات گروههای سکولار در شهرهای بزرگ ترکیه و پشتیبانی  ملی گراها از اعتراضات را در کنار نارضایتی جامعه کرد در جنوب شرق ترکیه در کنار هم بگذاریم، شاید بتوانیم سرنخی از دلایل ریزش آراء حزب عدالت به دست آوریم، اگرچه این ها تمام دلایل نیست و عوامل بسیار دیگری وجود دارد، دلیل دیگر موفقیت حزب دموکراتیک خلق ها، نکات مشترکی است که این حزب با  حزب عدالت و توسعه دارد؛ به این معنی که در صورت نارضایتی نسبی از عدالت و توسعه (AKP) به ویژه در جنوب شرق، آراء به سمت حزب دموکراتیک خلق ها خواهد رفت. دلیل دیگر افزایش آراء HDP را می توان به حمایت برخی جریان های چپ، اصلاح گرایان ضد کاپیتالیسم و گروههایی چون جامعه زنان از این حزب دانست. حمایت دیاسپورای کرد خارج از کشور به ویژه اروپا در جریان سازی به نفع حزب کردگرا نیز حائز اهمیت بود.

دکتر رحمت حاجی مینه عضو گروه ترکیه شناسی نیز در زمینه تحلیل نتایج انتخابات گفت: در خصوص انتخابات پارلمانی اخیر ترکیه و نتایج آن چند نکته قابل توجه است؛ نخست این که عدم توانایی(AKP) در تکرار موفقیت های سه دوره پیشن را نباید در یک عامل بلکه انباشت مجموعه ای از انتقادات در  حوزه داخلی و خارجی دانست که شامل رویکرد اقتدارگرایانه حزب خصوصا رجب طیب اردوغان رهبر سابق حزب در روند سیاست گذاری، پرونده فساد مالی، محدودیت های اجتماعی، ابهام و دوگانگی در بحث گشایش کردی همراه سیاست خارجی نه چندان موفق حزب حاکم در سالهای اخیر خصوصا سیاست های انفعالی آن در قبال داعش و رویکردش در قبال  مقاومت کوبانی جستجو کرد. دوم، پیروزی حزب دموکراتیک خلق ها در این انتخابات نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ترکیه و مساله کردی در این کشور بود که پیامدهای جدی بر سیاست های ترکیه در آینده خواهد گذشت و ترکیه دیگر نخواهد توانست وزنه این حزب را در تصمیمات پیش رو خصوصا در موضوع گشایش دمکراتیک نادیده بگیرد. سوم یکی از نتایج ضمنی این انتخابات را می توان پر رنگ شدن هویت قومی باتوجه به پیروزی حزب دمکراتیک خلق ها وابسته به کردها و همچنین افزایش آرای حزب حرکت ملی(ملی گرای ترک) دانست که در آینده ترکیه احتمال تشدید آن بیشتر خواهد بود. نهایتا نتایج انتخابات ترکیه که از آن به عنوان همه پرسی آرزوهای اردوغان مبنی بر تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی یاد می شد، مهر تاییدی بر تداوم نظام پارلمانی ترکیه در آینده شد که با توجه به چندگانگی و کثرت گرایی انتخاباتی برای نظام سیاسی ترکیه  نسبت به الگوی ریاست جمهوری با پتانسیل اقتدارگرایی  مناسب تر خواهد بود. 

در انتها این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین پایان یافت.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده.