بحران اوکراین و نقش ایران در تامین انرژی اتحادیه اروپا

تاثیر گذاری بحران اوکراین بر امنیت انرژی اروپا همزمان با تعمیق این بحران، این بحث را که ایران به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز می تواند قسمت مهمی از انرژی اروپا را تامین کند بار دیگر با اهمیت  می سازد. 

کشورهای عضو اتحادیه اروپا که از سالهای گذشته تاکنون، بخش مهمی از انرژی مورد نیاز خود را از خطوط لوله واقع در اوکراین و از طریق روسیه دریافت کرده اند، نگران به خطر افتادن امنیت عرضه انرژی و تاثیر آن بر شرایط اقتصادی خود ناشی از این دگرگونی ها و رقابت های سیاسی هستند.  روسیه اکنون  نقش اساسی در تامین انرژی کشورهای اروپایی دارد. این کشور بیشترین میزان تولید نفت و گاز را در میان کشورهای اروپای شرقی و برخی از کشورهای اروپای غربی دارد و نشان داده است که در مواقع حساس به خوبی می تواند از اهرم انرژی برای زیر فشار گذاشتن طرف مقابل برای انجام خواست های سیاسی خود استفاده کند. 

از طرف دیگر بحران اوکراین سبب شده که نگاه اتحادیه اروپا با توجه به سیاست متنوع سازی منابع انرژی اتحادیه، به تامین انرژی مورد نیاز از ایران تقویت شود. این مسئله فرصت ها و چالش هایی را پیش روی ایران قرار داده است که اگر ایران بتواند از فرصت های پیش آمده به واسطه بحران اوکراین و منازعه میان روسیه و غرب استفاده کند، این موضوع در شرایط فعلی که ایران در حال مذاکره با کشورهای اروپایی و ایالات متحده امریکا بر سر برنامه هسته ای  است، می تواند قدرت چانه زنی طرف ایرانی را در مقابل غرب افزایش دهد.

 ایران یکی از نزدیک ترین منابع گازی برای قاره اروپا است. اروپای متحد هم زمان با توسعه به سوی شرق، به منابع انرژی بیشتری نیازمند است. اتحادیه اروپا دو راهبرد کلان برای کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه اتخاذ نموده است. یکی افزایش و تنوع بخشی به منابع تامین انرژی و دیگری آزاد سازی بازار انرژی اروپا و گذر کردن از توافقات بلند مدت.

 راهبرد اول که تنوع بخشی به منابع انرژی می باشد با پروژه ناباکو و نیز تامین انرژی مورد نیاز اروپا از منطقه شمال آفریقا پیگیری شده است که هر کدام از این دو مورد به دلایلی خیلی اطمینان بخش نیستند، زیرا منابع انرژی که در کشورهای شمال آفریقا وجود دارد توان رقابت با منابع روسیه را دارا نیستند. از طرف دیگر پیش بینی ها حاکی از کاهش آن نیز می باشد. خط لوله ناباکو نیز که قرار بود تا سال 2014 میلادی به بهره برداری برسد اکنون با مسئله عدم صرفه اقتصادی و هم چنین کمبود منابع گازی برای تامین این خط لوله رو به رو است.

 بنابراین با توجه به این مشکلات که بر سر راه اتحادیه اروپا وجود دارد کشورهای اروپایی برای رهایی از وابستگی به منابع روسیه و برای تامین امنیت مورد استفاده خود به منطقه خلیج فارس توجه می کنند. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و ایران منابع خوبی برای سیاست متنوع سازی منابع انرژی اتحادیه اروپا می باشند.

ایران، که با توجه به آمار جدید بریتیش پترولیوم، دارای رتبه اول بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان (33.6 تریلیون متر مکعب) است، به دنبال جذب شرکت‏های خارجی بیشتری در بخش انرژی خود می‏باشد. به نظر می‏رسد که بی ثباتی در خاورمیانه، به ویژه در عراق و خطوط لوله برنامه ریزی شده، از جمله پروژه ‏هایTANAP، TAP، IAP، IGB  و IBR که کریدور جنوبی گاز پیشنهادی اتحادیه اروپا را تشکیل می‏ دهند، اهمیت مسیر ترکیه برای انحراف مسیر گاز ایران به بازارهای اروپایی را افزایش می‏ دهد.

 البته برای صادرات نفت و گاز ایران به اروپا باید چالش ها و موانع را از میان برداشت. گزینه ایران برای تأمین گاز اروپا هرچقدر هم که قابل قبول باشد، دو مانع اساسی یعنی مشکلات فنی و سیاسی موجب می شود که ورود ایران به بازارهای گاز اروپا به آهستگی به پیش رود. در زمینه موانع فنی نیاز به تولید بیشتر گاز، و نیاز به ایجاد تأسیسات زیربنایی برای رسیدن گاز این کشور به اروپا، از جمله مسائل اساسی است. ایران مایل است برای افزایش تولید خود، سرمایه گذاری‏های داخلی و خارجی را به ویژه در میدان گازی پارس جنوبی جذب نماید. چرا که در حال حاضر و تا قبل از آنکه تمام فازهای پارس جنوبی بهره برداری شود، ایران گاز اضافی که بتواند به طور مستمر و در طول سال صادر کند ندارد. یکی دیگر از موانع مهم فنی میزان تولید گاز از منابع گازی ایران بوده است. یعنی همیشه سرعت مصرف داخلی گاز در ایران بیشتر از تولید آن بوده است و از این رو هیچگاه ظرفیت صادرات گاز به میزان بالا ایجاد نشده است. 

در واقع هرگونه سرمایه‏ گذاری می‏تواند به راحتی منجر به افزایش عظیم تولید گاز و رونق اقتصادی ایران شود. در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای و لغو تحریم های بین المللی بر علیه ایران بسیاری از مشکلات در زمینه سرمایه گذاری های مالی و فنی برای گسترش میادین نفتی و گازی از میان برداشته می شود و در ضمن مشکل تحریم های خرید نفت و گاز ایران هم لغو می شود که فرصت بسیار مناسبی را برای کشورهای اروپایی برای متنوع سازی منابع انرژی مورد نیازشان فراهم می کند. در مورد چالش های سیاسی، مهمترین آنها تحریم های سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپایی بر علیه ایران است. تحریم ها در سال های اخیر آثار زیانباری بر سرمایه گذاری، تولید و فروش نفت و گاز ایران داشته اند. ابتدا شرکت های بزرگ نفتی جهان از سرمایه گذاری در میادین نفتی ایران انصراف دادند و بدین ترتیب محدودیت های مالی و فناوری مانع از توسعه میادین نفتی و در عین حال افت تولید نفت ایران شدند. تحریم های فروش نفت هم باعث شد تا بسیاری از کشورها از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا از خرید نفت و گاز ایران انصراف دهند و در نتیجه سهم ایران در بازار انرژی رو به کاهش گذاشت.

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که ایران به دلیل نیاز به حمایت های روسیه در مذاکرات هسته ای نمی خواهد وارد رقابت با این کشور شود اما نباید به اتحاد تهران با مسکو در این موضوع به عنوان مانعی در این مسیر نگاه کرد. ایران و روسیه می توانند در زمینه تامین گاز اتحادیه اروپا به جای رقابت با یکدیگر وارد همکاری شوند.