نقش‌آفرینی مجلس شورای اسلامی در مذاکرات هسته‌ای
پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی در ایران در سال 1392، 118 نماینده کنگره آمریکا از هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در نامه ای بی‌سابقه خطاب به اوباما از وی خواستند از فرصت پیش آمده برای دستیابی به یک توافق و راه حل دیپلماتیک با ایران استفاده کند. این تحولات و نقش انکارناپذیر کنگره آمریکا و نیز شکاف حزبی بوجود آمده در میان نمایندگان کنگره و دولت ایالات متحده، فرصتی تاریخی برای مجلس شورای اسلامی ایران بوجود آورده تا در کنار مذاکرات بین دولتها، تحرکات دیپلماتیک پارلمانی با نمایندگان موافق با توافق با ایران را در کنگره آغاز کند. تا بتواند با استفاده از این شکاف بوجود آمده، دستیابی به توافق و رفع تحریم ها علیه ملت و نظام ایران را میسر سازد.
اگر بخواهیم از دیدگاه دیپلماتیک و روانشناسی سیاسی نامه سرگشاده اخیر سناتورهای آمریکا به مقامات ایران را تحلیل نمائیم، می‌توانیم با گذر از میان هیاهو و جنجال های سیاسی و تبلیغاتی، فرصتی تاریخی را جهت تحرک فعالیت سیاسی مجلس شورای اسلامی و ورود پارلمان ایران به منظور نقش آفرینی در عرصه مذاکرات هسته ای آشکار و تبیین نمائیم. برخی در داخل آمریکا این اقدام نمایندگان سنا را بر خلاف سیاست های رسمی دولت آمریکا و عملی برای باقی ماندن در عرصه انتخاباتی مجلس سنا ارزیابی کرده و آن را کاری نادرست توصیف می کنند. برخی دیگر از جمله 250 عضو مجلس نمایندگان از آن حمایت کرده و به کاخ سفید اعلام نمودند که در صورت توافق با ایران کنگره می بایست قانع شود که شروطش برای مسدود شدن هرگونه مسیر ایران برای تولید بمب و سلاح اتمی حاصل شده است.
انتشار نامه سرگشاده 47 سناتور آمریکا به مقامات ایران، علاوه برآنکه پرده از شکاف بزرگ سیاسی بین سیاستمداران و حکمرانان آمریکا برداشت، نشان از آن دارد که بر طبق قانون اساسی ایالات متحده، کنگره آمریکا می تواند برپایه پشتوانه و جایگاه سنتی که در میان مردم آمریکا دارد، برخی از تصمیمات و توافقات دولت را زیر سوال برده و آن را به چالش بکشاند. فارغ از جنجال های سیاسی، هدف از این نامه که به امضای رهبر حزب جمهوریخواه سنا و نیز مارکو روبیو از نامزدهای احتمالی این حزب در انتخابات ریاست جمهوری 2016 در آمده بود، منصرف کردن ایران از امضای توافقنامه هسته ای و نیز اعمال فشار به کاخ سفید برای دادن اختیار به کنگره جهت نظارت بر توافق هسته ای با ایران بود.
از این رو می توان مدعی شد که نمایندگان کنگره خواهان ایفای نقش محوری در مذاکرات هسته ای بوده و سعی می کنند با این قبیل اقدامات ضمن جلب توجه و پررنگ نمودن نقش خود، در پیروزی احتمالی حصول توافق با ایران حضور داشته و ضمن بهره‌برداری سیاسی، کاری کنند تا این اقدام بصورت کامل به نام دولت اوباما و حزب دموکرات ثبت نشود. این مساله فرصت مغتمی برای بهره‌برداری سیاسی ایران و گرفتن منافع بیشتر در مذاکرات و حصول خواستههای ملت و مقاله رهبری فراهم آورده است که در صورت برنامه ریزی درست و فارغ از جنجال های تبلیغاتی و هیجانات انقلابی می توان به آن دست یافت.
اصل مذاکره ایران با کشورهای 1+5 در خصوص رفع تحریم‌ها و رهایی از اثرات منفی است که این تحریم‌ها در طول سالیان متمادی بر پیکره اقتصاد ایران وارد آورده است. تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا، تحریمهای یکجانبه دولتهای آمریکا، بریتانیا و کانادا و تحریمهای کنگره آمریکا، از سال 1385 و به دنبال ارجاع پرونده ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت درپی چالش بر سر برنامه هسته‌ای ایران علیه کشورمان وضع شد. در این میان از حیث گستردگی و تنوع، تحریمهای آمریکا علیه ایران یکی از وسیعترین تحریمهای تصویب شده یکجانبه علیه یک کشور در طول تاریخ است.
اما نکته اصلی اینجاست که تحریم‌هایی که از سوی شورای امنیت، اتحادیه اروپا و دولت ها وضع شده است پس از حصول نتیجه در مذاکرات، با فرمان و مصوبه مقامات دولتی و اجرایی قابل لغو است و حتی پیچیدگی کمتری نسبت به تحریمهای کنگره دارد. دشوار ترین بخش در لغو تحریم ها علیه برنامه اتمی ایران مربوط به تحریم های کنگره است. لغو این تحریم ها تصویب همزمان مجلس نمایندگان و مجلس سنا را لازم دارد که در میان اختلافات تندروهای جمهوری خواه با باراک اوباما، می تواند اجرای تعهد دولت آمریکا برای لغو تحریم های اتمی علیه ایران را بسیار دشوار کند. در صورت تصویب توافق جامع اتمی ایران و گروه ۱+۵، دولت آمریکا متعهد به لغو تحریم های دولتی می شود اما بر اساس قوانین این کشور، دولت اختیاری درباره تحریم های کنگره نخواهد داشت و صرفاً می تواند به مدت شش ماه اجرای آنها را به تاخیر بیندازد.
این به معنای آن است که در صورت تغییر رئیس جمهور، تضمینی برای اجرای دقیق تعهدات دولت قبلی آمریکا بر مبنای توافق جامع اتمی با ایران وجود نخواهد داشت؛ مثلاً دولت بعدی می تواند ضرورتاً اجرای تحریم ها را هر شش ماه یک بار به تعویق نیندازد یا "قانون تحریم ایران" را که کنگره وضع کرده و دسامبر ۲۰۱۶ منقضی می شود، دوباره تمدید کند. در حال حاضر یکی از موضوعات مورد مذاکره ایران و آمریکا حل و فصل این بخش از مشکلات است. نمایندگان دولت آمریکا معذورات قانونی خود را مطرح می کنند و نمایندگان دولت ایران می گویند این مشکل داخلی آمریکا است که دولت این کشور باید راه حل آن را پیدا کند!
این روند حکایت از آن دارد که قانون تحریم کنگره آمریکا بر فروش نفت و بانک مرکزی ایران که ضربات بسیار زیادی به اقتصاد کشور وارد نموده است، قابل لغو و یا تخفیف نیست مگر نمایندگان کنگره خواهان تغییری در این وضع باشند. اختلافات سیاسی و عدم همسویی بین کنگره و دولت ایالات متحده نیز جز آنکه حربه تبلیغاتی و شعاری در اختیار مذاکره‌کنندگان ایران قرار دهد که عدم حصول احتمالی به توافق را به گردن مقامات آمریکایی بیاندازند و آمریکا را غیرقابل اعتماد بدانند و ...، تغییری در بهبود اوضاع و تحقق منافع ملت و نظام جمهوری اسلامی بوجود نخواهد آورد. پس باید بگونه‌ای راهی جهت مذاکره در خصوص لغو قانون تحریمهای کنگره و حصول به نتیجه مطلوب برای کشور پیدا نمود.
در این میان و به دنبال اقدامات اخیر سناتورها و نمایندگان مجلس آمریکا، مجلس شورای اسلامی فرصت خاصی پیدا کرده است تا با تشکیل گروه پارلمانی ویژه و اعلام تمایل به مذاکره با برخی از سناتورها و نمایندگان موافق به توافق با ایران، به بهانه نامه سرگشاده‌ای که با نام ملت آمریکا به مقامات ایران ارسال شده است، راه را جهت کمک به حصول توافق بین دولتها هموار نموده و به ویژه بر روی تحریمهای اعمال شده از سوی کنگره آمریکا علیه ایران، مذاکرات مشخص و قابل حصولی را به انجام برساند.
سفر هیات پارلمانی اتحادیه اروپایی به تهران و انجام مذاکرات با هیات پارلمانی ایران در سال گذشته، نشان از سابقه چنین رفتارهای سیاسی- پارلمانی در خصوص مساله هسته‌ای دارد و اکنون که نمایندگان کنگره آمریکا به زبان بی زبانی خواهان حضور مستقیم در روند مذاکرات با ایران و ایفای نقشی در تاریخ سیاسی کشور خود هستند، فرصت و بهانه مناسبی در اختیار مجلس شورای اسلامی قرار داده است که به عنوان نمایندگان ملت ایران جهت رفع تحریمهای نابرابر کنگره، بصورت مستقیم با نمایندگان مردم آمریکا مذاکره نمایند.
باید توجه داشت که این ارتباطات پارلمانی علاوه بر تلاش برای تحقق خواست ملت ایران و کمک به روند مذاکرات بین دولتها، می‌تواند اقدامات خصمانه رژیم اسرائیل و مقامات آنان را در مسیر مذاکرات هسته‌ای خنثی نماید. این تصور نادرستی است که گمان کنیم سناتورها و نمایندگان آمریکا و یا جمهوریخواهان طرفدار بی‌چون و چرای اسرائیل بوده و صرفاً خواهان حفظ منافع صهیونیستها هستند ولی دولت دموکرات اوباما منافع اسرائیل را مدنظر نداشته و به فکر توافق با ایران است. هرچند به دلیل حمایت گسترده مالی رژیم اسرائیل از دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در آمریکا و نیاز این احزاب به آنان جهت حضوره در کنگره و کاخ سفید، مقامات آمریکا ناچار به همصدایی با اسرائیل هستند؛ اما منافع ملی آمریکا در درازمدت و خواست افکار عمومی این کشور به منظور حصول آنچه به سود ایالات متحده در جهان است، نقش موثری در تصمیم‌گیری و سیاست خارجی این کشور ایفا می‌کند.
رفتار دولت آمریکا با اسرائیل و مخالفت با مقامات این کشور در خصوص برخورد نظامی با ایران و یا مخالفت با حمله نظامی به سوریه و سرنگونی دولت بشار اسد که مورد خواست و نظر رژیم اسرائیل بود و نیز ادامه روند مذاکرات منطقی با ایران با وجود مخالفت های پیدا و پنهان اسرائیل، موید این نکته است که دولت آمریکا به دنبال حصول منافع بلندمدت خود در جهان است. شاید همین روند بود که نخست وزیر رژیم اسرائیل را وادار به نزدیکی به کنگره و تلاش درجهت همسویی نمایندگان کنگره با سیاست های دولت خود نمود.
فضای بوجود آمده اخیر در بین نمایندگان کنگره و تقسیم بندی آنان به دو طیف طرفدار و مخالف مذاکره با ایران، فرصت مناسبی جهت نفوذ به کنگره آمریکا را در اختیار مسئولان ایرانی قرار داده است. اقدام اخیر سناتورهای آمریکا در ارسال نامه سرگشاده به مقامات ایران بیش از هر چیز نشان از سهم‌خواهی آنان در مذاکرات هسته‌ای و توافق با ایران و ایفای نقشی موثر در کنار دولت دموکرات اوباما دارد.
این بهترین فرصت برای مجلس شورای اسلامی است تا در این یکسال باقیمانده با انتخاب تیمی برگزیده از نمایندگان مجلس، به نام ملت ایران و با هدف گرفتن بهانه از دست تندرویان اسرائیل، با هیاتی از کنگره آمریکا مذاکراتی را با محوریت لغو قانون تحریمهای کنگره علیه نظام جمهوری اسلامی آغاز نموده و از این شکاف و فرصت بوجود آمده بیشترین نفع را برای ملت ایران به ارمغان آورد و نام مجلس نهم را در تاریخ به عنوان آغازگر مذاکرات پارلمانی به ثبت رساند.
برای حصول بهترین نتیجه ضمن تدوین یک استراتژی مذاکراتی چندجانبه با درنظر گرفتن موقعیت و شرایط طرف مقابل و انتخاب نمایندگان بصیر، کاردان و زیرک، باید از توان و تجربه دستگاه دیپلماسی کشور کمک گرفته شود و تمهیداتی برای ادامه روند مذاکرات پارلمانی در مجلس دهم با توجه به اینکه یکسال از عمر مجلس نهم باقیمانده است- اندیشه شود تا طرف مقابل نیز با اطمینان خاطر پا به عرصه مذاکره با نمایندگان ملت ایران بگذارد.