بررسی مقدماتی وضعیت فلسطین در دیوان کیفری بین المللی؛ در جلسه کارگاه تخصصی زبان انگلیسی

روز دوشنبه 18 اسفند ماه 1393، جلسه ای دیگر از مجموعه جلسات "کارگاه زبان انگلیسی" پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال تحصیلی 1394- 1393 با موضوع "بررسی مقدماتی وضعیت فلسطین در دیوان کیفری بین المللی" برگزار شد. در این جلسه خانم منیر خلقی پژوهشگر مهمان پژوهشکده در حضور جمعی از پژوهشگران مهمان نکاتی را در خصوص موضوع نشست مطرح کرد. مدیریت این جلسه بر عهده دکتر سجاد عابدی پژوهشگر مهمان پژوهشکده بود.
 
در ابتدا خانم خلقی ضمن اشاره به آغاز بررسی مقدماتی دیوان کیفری بین المللی در مورد وضعیت فلسطین در تاریخ 16 ژانویه 2015 ، اظهار داشت که دفتر دادستان بررسی مقدماتی را از تمام وضعیت هایی که به صراحت خارج از صلاحیت دیوان نمی باشند، قبل از شروع تحقیق به انجام می رساند. به همین منظور هدف از بررسی مقدماتی  گردآوری کلیه اطلاعات ضروری و مشخص برای حصول یک تشخیص آگاهانه مبنتی بر این اصل است که آیا اساس معقولی برای شروع تحقیقات وجود دارد. چنانچه دادستان قانع شود که تمامی معیارهای مورد نظر اساسنامه برای این منظور وجود دارد، وظیفه قانونی دارد تا در مورد وضعیت شروع به تحقیق نماید.

وی افزود بررسی مقدماتی از یک وضعیت توسط دادستان دیوان کیفری بین المللی بر سه مبنا صورت می پذیرد: "اطلاعات ارسالی توسط اشخاص، گروه ها، دولت ها، سازمان های بین الدولی و غیر دولتی، "ارجاع یک دولت عضو یا شورای امنیت" و "اعلامیه پذیرش صلاحیت دیوان مطابق بند 3 ماده 12 توسط دولتی که عضو اساسنامه نیست".

 در این راستا فلسطین نیز بر مبنای صدور اعلامیه و درخواست عضویت در دیوان کیفری بین المللی، خواهان رسیدگی دیوان به جرائم ارتکاب یافته در سرزمین های اشغالی از ژوئن 2014 گردید. سپس چارچوب قانونی برای یک رسیدگی مقدماتی مورد توجه قرار  گرفت و ابراز شد که این چارچوب ذیل زیر بندهای 1 تا 3 بند 1 ماده 53 اساسنامه دیوان فراهم آمده است. این ماده چنین مقرر می دارد که دادستان باید معیارهای صلاحیت اعم از زمانی، ماهوی، سرزمینی و شخصی، قابلیت پذیرش اعم از تکمیلی و و خامت اوضاع و منافع عدالت را مد نظر قرار دهد. به این ترتیب معیار اثبات برای رسیدگی توام با تحقیق از یک وضعیت، بر اساس اساسنامه معقول خواهد بود. در ادامه هر یک از این معیارها به صورت مجزا و به اختصار به شرح ذیل تشریح گردید:

خانم خلقی افزود صلاحیت قضایی به این امر باز می گردد که آیا جنایتی که دیوان صلاحیت رسیدگی به آن را داشته است، ارتکاب یافته است یا می یابد. بر همین اساس، ارزیابی این امر ضروری است که صلاحیت زمانی ( تاریخ الحاق دولت، تاریخ مشخص در صورت ارجاع شورای امنیت یا صدور اعلامیه مطابق بند 3 ماده 13)، صلاحیت ماهوی مصرح در ماده 5 اساسنامه (موضوعاتی را که دیوان صلاحیت موضوعی در رسیدگی دارد مانند جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت، نسل کشی و ...مورد نظر دارد) و بالاخره صلاحیت سرزمینی یا شخصی می باشد.

اما در موضوع قابلیت پذیرش تکمیلی بودن شامل بررسی موجودیت رسیدگی های ملی در ارتباط با موارد بالقوه ای است که برای بررسی و تحقیق توسط دفتر دادستان مورد توجه قرار می گیرد. این موضوع می تواند بر اساس سیاست های دفتر دادستان با تمرکز بر اقدامات تحقیق باشد.

وخامت یا شدت نیز شامل ارزیابی میزان، ماهیت و روش ارتکاب جنایات و آثار آن هاست و بالاخره منافع عدالت که یک رسیدگی جبرانی است به این مفهوم است که دادستان باید ارزیابی نماید که آیا میزان وخامت جنایت با منافع قربانیان تناسب دارد و اینکه دلیل قابل توجهی برای تحقیق هست.

این پژوهشگر مهمان مطرح کرد در موضوع فلسطین صلاحیت قضایی با صدور اعلامیه و درخواست رسیدگی به جنایات از ژوئن 2014 موضوعیت یافته است، همچنین از نقطه نظر صلاحیت ماهوی با توجه به مفاد ماده 5 اساسنامه که تحقق جنایت جنگی با نقض کنوانسیون های ژنو به عنوان قواعد مربوط به جنگ می باشد، درخواست الحاق و رسیدگی صورت پذیرفته است با در نظر داشتن این مهم که حتی اگر اسراییل به عضویت دیوان  درنیامده نباشد، از آنجا که کنوانسیون های ژنو در شمار قواعد عرفی حقوق بین الملل هستند که کلیه دولت ها ملزم به رعایت آن می باشند به عنوان یک قاعده آمره به شمار می رود.

همچنین مطابق ماده 25 از سیاست های بررسی مقدماتی در دیوان، این بررسی باید بر اساس وقایع و اطلاعات در دسترس و در نظر داشتن اصول بی طرفی و استقلال صورت پذیرد.  

اهمیت الحاق فلسطین به دیوان بین المللی دادگستری، پس از عضویت ناظر فلسطین در ملل متحد در سال 2012 و عضویت در یونسکو، گامی در راستای شناسایی دوژه آن به عنوان یک دولت است. در همین راستا است که اسراییل پس از عضویت فلسطین در یونسکو از طریق امریکا منابع مالی یونسکو را قطع نمود و این سازمان هم اینک با محدودیت ها و مشکلات بسیاری مواجه است و اینک در پی عضویت فلسطین به دیوان کیفری بین المللی، بیش از 127 میلیون دلار از درآمدهای مالیاتی فلسطین را مسدود نموده  و حتی  قطع منابع مالی دیوان را از طریق کشورهای کانادا ، استرالیا  و آلمان برای اعمال فشار بیشتر و عدم توفیق فلسطین در دیوان به جنایات ارتکابی ، مد نظر دارد.

اما نباید از این نکته غافل شد، که به رغم استقبال حماس از اقدام دادستان دیوان به بررسی مقدماتی و تحقیقات دیوان، بیم آن می رود تا با استفاده از قدرت و نفوذ ایالت متحده در شورای امنیت، به رغم عدم عضویت در دیوان ، امکان بررسی علیه طرف های فلسطینی نیز وجود  داشته باشد زیرا در واکنش به اقدام  اخیر فلسطین ، دادگاهی در ایالت متحده سازمان آزادیبخش فلسطین و مقامات فلسطینی را به اتهام حمله به اسراییل و کشته و زخمی نمودن شماری از اسراییلی ها محکوم نموده است.

در پایان این پژوهشگر مهمان تأکید کرد که انجام بررسی های مقدماتی که با پیوستن فلسطین به دیوان کیفری بین المللی صورت می پذیرد، زمینه ساز حمایت بیشتر از غیر نظامیان فلسطین خواهد بود و به دولت فلسطین، فرصتی دوباره خواهد داد تا با تکیه بر افکار عمومی جهانی و در چارچوب عمل به قواعد و مقررات حقوقی بین المللی به عنوان عضویی از ملل متحد در آینده نزدیک، زمینه احقاق حقوق فلسطینیان را فراهم آورد.

گزارش: دکتر سجاد عابدی، پژوهشگر مهمان و دبیر کارگاه تخصصی زبان انگلیسی پژوهشکده.