بحران سوريه و تشديد رقابت تسليحاتي در منطقه خاورميانه

روز چهار شنبه 7 اسفند ماه 1392، گروه مطالعاتی "خاورمیانه و قدرت های بزرگ" پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی با موضوع "بحران سوريه و تشديد رقابت تسليحاتي در منطقه خاورميانه " برگزار کرد. در این نشست آقای محمد یزدان پناه دانشجوی دکتری روابط بین الملل و پژوهشگر مهمان سابق پژوهشکده در خصوص موضوع نشست اظهار داشت:

در بازار جهاني تجارت اسلحه، سهم واردات تسليحات از سوي كشورهاي منطقه خاورميانه در بازه زماني 2012-2008 نسبت به بازه زماني 2007 – 2003 ، 7 درصد رشد داشته است. طي دوره چهارساله 2012-2008، كشورهاي امارات متحده عربي (19 درصد)، عربستان سعودي (18 درصد)، تركيه (17 درصد) و عراق (10 درصد) از كل واردات تسليحات را به خودشان اختصاص داده اند. در سال 2012، دو كشور عربستان سعودي با 56.7 و تركيه با 18.2 ميليارد دلار در ليست 15 كشور پرهزينه در عرصه تسليحات جهان قرار گرفتند. وی افزود يكي از مهمترين دلايل اين رشد، امنيتي شدن فضاي منطقه در سايه تطويل بحران سوريه بوده است. علاوه بر انتقال قابل توجه تسليحات نظامي از اقصي نقاط جهان به خاورميانه، كشورهاي اين منطقه هزينه هاي نظامي خويش را نيز ارتقاء داده اند. به طور متوسط هزينه هاي نظامي در خاورميانه در سال 2012 ميلادي نسبت به سال قبل، 8.3 درصد رشد يافته است. در اين افزايش كشورهاي عمان (51 درصد)، عربستان سعودي (12 درصد) و كويت (10 درصد) بيشترين سهم را داشته اند. مصر با 2.6 درصد تنها كشوري محسوب مي گردد كه هزينه هاي نظامي آن كاهش داشته است.

آقای یزدان پناه افزود که طي سال گذشته ميلادي، سه كشور عربستان سعودي، قطر و كويت مهم ترين تأمين كنندگان مالي و تسليحاتي گروه هاي مخالف دولت سوريه بودند. اكثر اين تسليحات و تجهيزات جنگي از مرزهاي اردن و تركيه وارد سوريه شده اند. روند انتقال تسليحات نظامي از كشورهاي همجوار به گروه هاي تروريستي مخالف بشار اسد است که بعد از انتخابات آمريكا در ماه نوامبر 2012 شدت گرفت. انتخاب مجدد باراك اوباما موجب شد تا وي و همكارانش در كاخ سفيد با فراغ بال بيشتري سياست تسليح مخالفين را دنبال كنند. در طرف ديگر، متحدين منطقه اي آمريكا نظير تركيه و عربستان سعودي و ... از زمين گيرشدن گروه هاي مورد حمايت خويش در صحنه نبرد خشمگين شده و تنها راه چاره را در تجهيز هرچه بيشتر آن ها مي ديدند.

وی افزود سود سرشار ناشی از فروش تسلیحات، ایالات متحده و متحدینش را ترغیب می‌کند تا ضمن شناسایی مناطقی که پتانسیل فروش در آنجا هست، مبادرت به بستر سازی و ایجاد شرایط لازم جهت صادرات ادوات جنگی نمایند. در اين ميان، منطقه خاورميانه به ويژه كشورهاي رانتير حاشيه خليج فارس به علت اختلافات مرزي و تعصبات قومي – مذهبي، مناسب ترين مقصد براي تسليحات نظامي ايالات متحده به شمار مي روند. به عنوان مثال تنها در دو سال 2011 و 2012، بيش از 60 درصد صادرات تسليحاتي آمريكا به شيخ نشين هاي خليج فارس صادر شده و درآمدي بيش از 100 ميليارد دلار را نسيب اين كشور كرده است.

این پژوهشگر مهمان بیان کرد وقوع بيداري اسلامي در منطقه بيش از پيش شيخ نشين هاي خليج فارس را به هراس انداخته و در سايه به درازا کشیدن جنگ داخلي در سوريه، به تشديد رقابت تسليحاتي در خاورميانه كمك كرده است. بخشي از خريدهاي تسليحاتي كشورهاي حاشيه خليج فارس (به ويژه تسليحات سبك) در اختيار شورشيان و تروريست هاي فعال در سوريه قرار مي گيرد. جنگجوياني كه نه تنها از كشورهاي مجاور سوريه، بلكه از گوشه و كنار جهان روانه اين كشور شده و توسط دولت هاي حامي به صورت مالي و نظامي حمايت مي شوند. بخش ديگري از خريدهاي تسليحاتي كشورهاي متمول خليج فارس شامل ادوات جنگي سنگين و پيشرفته نظامي نظير جنگنده هاي مدرن، موشك هاي بالستيك و سيستم هاي راداري مي شود. تجهيزاتي كه ايالات متحده و برخي از كشورهاي اروپايي با بهره گيري از ضعف هاي داخلي رژيم هاي غيردموكراتيك عرب و پروژه ايران هراسي، جهت برون رفت از بحران اقتصادي گريبانگير خود توليد مي كنند. اين تسليحات نظامي نه تنها منابع مادي ملل اسلامي را به تحليل مي برد، بلكه با تشديد بي اعتمادي در ميان كشورهاي منطقه در خدمت منافع و هژموني نظامي غرب مي باشد.

گزارش: زهرا محمودی پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات مصر و شمال آقریقا پژوهشکده.