بررسی جلد دوم کتاب تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی

گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات و بررسی های خاورمیانه روز سه شنبه مورخ 18 آذرماه 1393 نشستی با موضوع بررسی جلد دوم کتاب تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی با عنوان "ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک" نوشته محمدعلی بهمنی قاجار را که زیر نظر موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی به چاپ رسیده است، برگزار کرد. در این نشست اقای بهمنی قاجار نویسنده کتاب، دکتر سیدجواد صالحی مدیر گروه خلیج فارس، و اعضای گروه خلیج فارس حضور داشتند.

در ابتدای این نشست خانم سمیه مروتی دبیر گروه خلیج فارس به اهمیت موضوع ادعای حاکمیت امارات بر جزایر سه گانه ایرانی اشاره کرد و گفت تلاش های شیوخ خلیج فارس برای ادعای مالکیت و حاکمیت بر این جزایر عکس العمل شدید دولتمردان و مردم ایران را در پی داشته است و علیرغم اهمیت سیاسی و اقتصادی این موضوع از منظر همبستگی ملی نیز حائز اهمیت بوده و نقش نمادین برای ایرانیان یافته و موضوع حق حاکمیت ایران بر این جزایر تبدیل به خط قرمز ایرانیان شده است.

اقای بهمنی قاجار در ابتدای سخنرانی خود جلد دوم کتاب تمامیت ارضی ایران را یکی از منابع مهم در زمینه مطالعات و پژوهش های مربوط به جزایر سه گانه ایران دانست و گفت این کتاب با استفاده از اسناد ساواک که در اختیار موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی بوده، گردآوری و تهیه شده است. نقطه قابل اتکا این کتاب در مقابل پژوهش های دیگر در این زمینه که اساتیدی چون پیروز مجتهدزاده، محمدعلی موحد و تقی طبرسا به انجام رسانده اند در این است، بررسی های گذشته بر اساس اسناد وزارتخارجه ایران و انگلستان بوده و این اولین پژوهشی است که با استناد از منابع امنیتی و اسناد ساواک به انجام رسیده است. از عمر این اسناد نزدیک به 40 سال می گذرد و هنوز حساسیت های بسیاری روی موضوع جزایر سه گانه وجود دارد، در واقع ما از اسنادی استفاده کرده ایم که می توانست حساسیت برانگیز باشد، از این رو، به دلایل حفظ حریم منافع ملی کشور در پیوست کتاب رونوشت اسناد را قرار نداده ایم ولی در آینده نزدیک این امکان موجود هست که بررسی اسناد برای عموم آزاد شود.

این پژوهشگر تاریخ گفت، برای نگارش جلد نخست این کتاب با عنوان تمامیت ارضی ایران تا پایان دوره رضا شاه و جلد دوم که به بررسی موضوع جزایر سه گانه پرداخته شده بیش از 4 هزار سند مورد مطالعه و تدقیق قرار گرفته است. این اسناد به گواه تاریخ نشان می دهند که ایران لحظه ای از ادعای خود مبنی بر مالکیت همه جانبه بر این جزایر چشم پوشی نکرده است و در دوره های مختلف تاریخی بر این مهم صحه گذاشته است. حتی در دوره های پر فراز و نشیب تاریخ معاصر نظیر کوتای 28 مرداد و سرنگونی دولت مصدق، دولت زاهدی با ارائه طرح هائی جدید حاکمیت ایران بر این جزایر را به شدت مورد توجه قرار داد. در اوائل دهه 40 خورشیدی دولت ایران به این نتیجه رسید که باید ادامه حاکمیت خود را از طریق مردم محلی پیگیری کند و از این طریق گماشتگان شارجه و راس الخیمه از جزایر بیرون بروند. اینها همه طرح ها و ایده هائی است که در طی زمان دولت ایران مصرانه پیگیر آنها بوده که در فصل های مختلف کتاب به آنها پرداخته شده است.

آقای قاجار در بخشی از صحبت های خود به شیطنت های عربستان با احداث مدارس در جزایر سه گانه اشاره کرد و گفت به دلیل وجود حساسیت بالای امنیتی و سیاسی ایران تمایل چندانی به گشایش دفتر سیاسی و سفارتخانه در این کشورها نداشت و به همین علت در آن دوره زمانی نیروهای ساواک در شیخ نشین های خلیج فارس مهمترین بازیگران سیاست خارجی ایران محسوب می شدند و از این رو اسناد ساواک حائز اهمیت جلوه می کند. در شیخ نشین های هفتگانه به اضافه قطر و بحرین اساس کار با ساواک بوده و این ماموران منطقه ای ساواک بودند که مذاکره می کردند و گزارش های خود را به تهران مخابره می نمود. در یکی از این نامه نگاری ها که در اسناد ساواک موجود است شیخ وقت قطر که پسرعموی پدربزرگ حاکم فعلی قطر نیز هست و در آن دوران بهترین روابط را با ایران داشته در سفری که برای شکار به ایران آمده بوده قاطعانه از حاکمیت ایران بر این جزایر حمایت می کند و این جزایر را از لحاظ تاریخی جزئی از خاک ایران تلقی می کند. او در نامه ای که به تاریخ 5 بهمن 1349 نوشته شده به صراحت گفته هیچ حرفی مخالف نظر ایران در مورد جزایر نخواهد زد. نامه دیگری نیز به تاریخ 25 فروردین 1350 موجود است که در کتاب به تفصیل بدان اشاره شده است. این پژوهشگر تاریخ همچنین اشاره کرد کتاب حاضر مستند به مستنداتی این چنین است و از لحاظ حقوق بین الملل این اسناد قابلیت ارجاع دارند.

در ادامه نشست آقای شمس آبادی مسئول انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی در پاسخ به پرسشی مبنی بر درباره دلایل چاپ نشدن اصل اسناد گفت، چاپ همه اسنادهمراه با کتاب بنابرملاحظات منافع ملی امکان پذیرنبود. ضمن آنکه درصورت  چنین کاری برحجم کتاب افزوده می شد ودرنتیجه  قیمت روی جلد افزایش چشم گیری پیدا می کرد. دوم آنکه به دلیل اعتماد عمومی جامعه علمی کشور به پژوهشگران معتمدی چون آقای محمد علی قاجار نویسنده کتاب ، پذیرش اینکه اسناد ارائه شده در کتاب واقعی و خدشه ناپذیر است ، کار دشواری نیست ضمن آنکه درموارد مشابه نیز درسایر کشورها اسناد امنیتی که در زمان خود سری یا بکلی سری بودند براحتی انتشار عمومی پیدا نمی کنند.   سوم آنکه از زمان چاپ این کتاب در سال 1392 تاکنون به دلیل نوع مطالب مطرح شده در اسناد ارائه شده هیچ پژوهشگر منصفی درباره صحت آن تشکیک نکرده زیرا مطالب ارائه شده بقدری با جزئیات ذکر شده اند  که امکان جعل آنها درعمل وجود ندارد . ضمن آنکه طرف مقابل نیز تا کنون حتی در یک مورد نیز ادعای خلافی را مطرح نکرده است.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید.

گزارش: سمیه مروتی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه خلیج فارس