حضور پژوهشگر دانشگاه جان هاپکینز در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه
در این نشست دکتر اسلیم سخنان خود را با اشاره به این موضوع که درحال حاضر بر روی یک برنامه مدیریت بحران در سوریه متمرکز است، آغاز کرد و به علاقه خود به موضوع روندهای حل منازعه و صلح سازی پرداخت. وی گفت در منطقه عربی، ما تاکنون شاهد یک روند حل منازعه در سطح ملی نبوده‌ایم و از روند حل منازعه در لبنان پس از جنگ داخلی، عراق در سال های 2006 تا 2009، الجزایر بعد از جنگ داخلی و تشکیل کمیسیون‌های حقیقت و عدالت در مراکش پس از به قدرت رسیدن ملک محمد ششم از این تلاش‌ها به عنوان تجربیات ناموفق در زمینه ایجاد گفتگوهای ملی و روندهای گفتگو و صلح در جهان عرب نام برد.
وی در مورد سوریه گفت: بحران سوریه، بحرانی است که سه سطح مختلف دارد. نخست، منازعه بین دولت و مخالفان؛ دوم، سطح منطقه ای که جنبه رقابت بین ایران و عربستان را پیدا کرده است. سوم، بعد بین المللی که رقابت بر سر قدرت و نفوذ در منطقه بین چین - روسیه و غرب است. سازمان ملل روندی برای حل بحران سوریه آغاز کرد که بر بعد بین المللی آن تاکید داشت اما شکست و بن بست نشست ژنو 2 نشان داد که این بعد بین المللی بحران در حال حاضر در حاشیه قرار گرفته است.
وی یکی از مشکلات حل بحران سوریه را نبود سازکارها و ترتیبات منطقه ای حل و فصل اختلافات دانست و گفت در بحران سوریه اتحادیه عرب خود به یکی از طرف های منازعه بدل شده و نمی تواند نقش میانجی بی طرف را ایفا کند. در ادامه دکتر اسلیم به پیشنهاد تشکیل گروه چهارجانبه ای که در دوران محمد مرسی مطرح شد اشاره کرد و برای علت عملیاتی نشدن آن از مخالفت عربستان با مرسی و اعتقاد این کشور به این که ایران نباید در موضوع سوریه نقشی داشته باشد نام برد. وی به تجدید این پیشنهاد توسط ایران با شرایط جدید از جمله قرار گرفتن زیر نظر سازمان ملل اشاره کرد و گفت حل این بحران بدون در نظر گرفتن بعد منطقه ای امکان پذیر نیست. سپس به موضوع پیوند دادن ابعاد مختلف این بحران پرداخت.
دکتر اسلیم در ادامه سخنان خود به این نکته پرداخت که رسیدن به فرمول مشارکت در قدرت در سوریه بخشی از راه حل سیاسیی است که کسی در مورد آن تردیدی ندارد. اما با توجه به مثال های منطقه‌ای در مورد کاربرد فرمول‌های مشارکت در قدرت، گفت در راه حل نهایی باید تمامیت ارضی و تمامیت دولت حفظ شود و نهادهای دولتی محفوظ بمانند اما چالشی که با آن مواجه هستیم آن است که از دید برخی از طرفین مناقشه این نهادها مثلا نیروهای امنیتی و ارتش جزئی از رژیم اسد هستند که برای حل بحران باید منحل شوند.
در ادامه سخنان خود، دکتر اسلیم به بعد داخلی و محلی بحران سوریه پرداخت و گفت، بحران سوریه دیگر یک جنگ متمرکز نیست، بلکه مجموعه ای از هزاران نبرد است که در سراسر سوریه رخ می‌دهد. وجود این بحران‌های فرعی، می تواند باعث ایجاد وابستگی بین طرفین مناقشه شود که خود موجب ایجاد موقعیت‌هایی برای تسهیل مذاکره در سطح محلی می شود. وی از مذاکرات صورت گرفته برای تامین مایحتاج اولیه بین شورشیان و دولت در استان ادلیب به عنوان یکی از موقعیت‌هایی این بحران‌های فرعی برای اعتماد سازی بین طرفین در سطح محلی یاد کرد.
این پژوهشگر ارشد در ادامه سخنان خود به شورش داعش در عراق اشاره کرد و گفت: سوریه به عنوان مرکز بحران در منطقه بدل شده و داعش به عنوان یک بازیگر غیر دولتی، دارای دستورکار در منطقه است و به واسطه تسلط بر برخی پالایشگاه های منطقه به منابع زیادی دسترسی دارد. وی به یکی از اشتباهات استراتژیک داعش اشاره کرد: تهدید به حمله به نجف و کربلا سبب شده است که بسیاری از شیعیانی که در عراق از دولت مالکی رضایت نداشتند، این تهدید را یک تهدید شخصی فرض کرده و حاضر به مبارزه با آن شده اند. به عبارت دیگر داعش با این حرکت یک جبهه بزرگ علیه خود ایجاد کرده است که می تواند باعث از بین رفتن آن شود. از دیگر اشتباهات داعش، تلاش برای رسیدن به اهدافی است که برای بسیاری از قدرت های منطقه ای و فرامنطقه‌ای قابل قبول نیستند. این موضوع سبب ایجاد وحدت منافع بین آن ها در مبارزه با داعش خواهد شد.
وی افزود داعش یک گروه متحد نیست، متشکل از گروه‌های متفاوت از نیروهای بعثی، نیروهای طارق الهاشمی، نیروهای نقشبندیه و برخی از علمای اهل سنت و ... است. به عبارت دیگر این پدیده ائتلافی است از گروه‌هایی که هر یک دارای مطالبات خود هستند و به دنبال تغییر وضع موجود هستند. این ائتلاف یک ائتلاف پایدار نیست و دارای بحران های داخلی است. تداوم و موفقیت این اتئلاف هنوز مورد تردید است. عراق در وضعیتی قرار دارد که ممکن است تجزیه شود، و کنش نیروهای کرد می تواند بر این وضعیت بسیار موثر باشد.
در ادامه پژوهشگران مهمان پس از معرفی خود به بیان نظرات و طرح سوالات خود پرداختند. این جلسه با پذیرایی و عکس های یادگاری به پایان رسید.
گزارش: مجید مهاجرانی پژوهشگر مهمان و دانشجوی دکتری روابط بین الملل.