بررسی تحولات منطقه خاورمیانه در نشستی با انجمن سیاست خارجی دانمارک

روز یکشنبه 14 اردیبهشت ماه 1393، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با همکاری انجمن سیاست خارجی دانمارک (Danish Foreign Policy Society) و موسسه آرا (ARA Enterprise) نشستی را با موضوع "بررسی تحولات منطقه خاورمیانه" برگزار کرد. در این نشست هیئتی بلندپایه از انجمن سیاست خارجی دانمارک که مهمان وزارت خارجه بودند، پژوهشگران مقیم و مهمان پژوهشکده، اساتید دانشگاه و جمع کثیری از دانشجویان مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد از دانشگاه های مختلف حضور داشتند. از سوی انجمن سیاست خارجی دانمارک آقای مايكل ارنریچ (Michael Ehrenreich)، از سوی موسسه آرا، سیروس رزاقی (Cyrus Razzaghi)  رئیس این مؤسسه و از سوی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه دکتر کیهان برزگر رئیس  پژوهشکده در این نشست به ایراد سخنرانی پرداختند.

در آغاز، دکتر برزگر به هيات دانماركي خوشامد گفت. سپس وي به اختصار به معرفي مركز مطالعات استراتژيك خاورميانه پرداخت و  عنوان كرد كه اين مركز در زمينه موضوعات سیاست خارجی و به خصوص مسائل خاورمیانه پژوهش مي كند و این موضوعات تا حدی مرتبط به حوزه پژوهش های  آکادمیک و سیاستگذاری است. همچنين،  مجلات گوناگونی شامل دو مجله به زبان فارسی، یک مجله به زبان انگلیسی و دو مجله نیز به زبان عربی در مركز مطالعات استراتژيك خاورميانه منتشر می شوند. مرکز دارای وب سایت به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی است.

به عنوان نخستين سخنران، مايكل ارنریچ رییس انجمن سیاست خارجی دانمارک از دكتر برزگر براي فراهم كردن فرصت حضور و ايراد سخنراني در پژوهشكده تشكر كرد. در ابتدا، وي درباره سازمان انجمن سياست خارجي دانمارك و فهم خود از ایران به ايراد سخنراني پرداخت و سازمان مزبور را به اختصار معرفي كرد. اقای ارنریچ بيان كرد كه اين سازمان در 1946 توسط اعضای سابق مقاومت دانمارک که علیه اشغال دانمارك توسط نازی های آلمان (1945-1940) مبارزه می کردند، پایه گذاری شد. درخصوص هدف سازمان مزبور، وي عنوان كرد كه به طور کلی، هدف آن، ارتقای منافع در حوزه سیاست خارجی و مسائل بین المللی و تسهیل گفتگو در بالاترین سطح ممکن در دانمارك درباره امور بین المللی است و این هدف به شیوه های گوناگونی ؛ از طريق برگزاري سمينارها، انتشار مجله سياست خارجي به زبان دانمارکی سه بار در سال و سازماندهی سفرهای مطالعاتی به کشورهای جالب همچون ایران یا مناطق جهان انجام می شود.

سپس، وي رخ دادن تحولات جالب در ايران در دو جبهه را دليل آمدن هيات دانماركي به تهران عنوان كرد. از ديدگاه او، نخستين اتفاق مهم انتخابات ریاست جمهوری در ايران بوده است كه به طور کلی، نتايج با اهمیتی را با تاثیرات خارجی ممکن برای منطقه خاورميانه به همراه داشته است. موضوع ديگر اين است كه نفوذ ایران در منطقه به دلیل برخی تحولات اخیر؛ از جمله جنگ عراق و احتمال جنگ افغانستان  (که البته، اين جنگ در حال حاضر، در حال افول است) درحال افزایش است و این موضوع سیاست خارجی ایران را در حال حاضر و در آینده بسیار جالب توجه می کند.

در ادامه آقای سیروس رزاقي رئیس موسسه آرا درباره فرصت های اقتصادی ایران از یک نگاه راهبردی اقتصاد سیاسی و فرصت سازی بین المللی به ايراد سخنراني پرداخت. وي ضمن تشكر از دكتر برزگر براي حضور در پژوهشكده، درباره شغل و فعاليت هاي خود توضيح داد. در اين ارتباط، اشاره كرد كه او يك گروه از شركت هاي مشاوره اي دارد و وي در فراهم کردن اطلاعات بازار و حمایت از کمپانی های خارجی برای آمدن به ایران فعالیت داشته است. همچنين، عنوان كرد كه شركت‌هاي مشاوره‌اي وی، مشاور بزرگ‌ترین کمپانی‌ها، حتی کمپانی‌های آمریکایی بوده‌اند و اين شركت‌ها با شرکای فرانسوی براي آوردن رنو به ايران کار کرده‌اند و آنها شرکت سوني را برای تولید به ایران آورده‌اند. در ادامه، آقای رزاقی عنوان كرد كه بخشی از شغل وي، ایجاد پل میان جامعه تجار ایرانی و تجار خارجی است؛ به ویژه آنهایی که تکنولوژی به روز دارند و می توانند به تجار ایرانی کمک کنند تا فراتر از ابزارهاي خود رشد کنند.

 وي ضمن اشاره به اينكه اخيرا او ميزبان گروهی از شرکت‌های خارجی شامل آمریکایی‌ها، کانادایی‌ها و بریتانیایی‌ها بوده است، بيان كرد كه در اين نشست، دکتر برزگر تحلیلی از وضعیت سیاسی و  سیاست منطقه‌ای  ایران ارائه داد که آنها کاملا از پیشرفته بودن  برخی بخش‌های تجاری در ایران شامل تکنولوژی پیشرفته، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و نانوتکنولوژی متعجب شدند و دو نفر از این گروه 20 نفره، تصمیم به همکاری و سرمایه گذاری در نانوتکنولوژی و نرم افزار و  انجام راه اندازي‌هايي در تهران و اصفهان گرفتند. سپس، عنوان كرد كه ، راه‌های همکاری زیادی میان ایران و دانمارک؛ نه تنها در زمینه صنایع غذا، بلکه در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری‌های جدید، انرژی پاک، محیط زیست، کارآمدی انرژی و غیره . در اين زمينه، آقای رزاقی گفت كه با دوستان دانمارکی خود دارد همکاری می‌کند که اساسا به کمک و حمایت از راه اندازی مراكز در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و شناسایی شرکت‌های كارآمد مربوط می‌شود. اين همكاري شامل ایجاد پل میان شرکت‌های دانمارکی و شركت‌هاي ایرانی در زمینه صنایع نرم افزار برای ایجاد تحقیقات مشترک و یا حتی سرمایه گذاری‌های مشترک می‌شود. در پايان، وي به اين نكته مهم اشاره كرد كه در حال حاضر، ایران فرصت های تجاری بسیاری در بخش های مختلف دارد؛ نه تنها در بخش انرژی که کاملا آشکار است، بلکه در بخش هاي معدن، توریسم، فناوری اطلاعات و ارتباطات، تکنولوژی پیشرفته و  ... .

سپس، دکتر کیهان برزگر به توضيح نكاتي درباره سیاست خارجی ایران پرداخت. وي سخنراني خود را با بحث "مذاکرات هسته ای" شروع كرد. از نقطه نظر او، با وجود چالش هایی که مساله هسته ای میان ایران و غرب ایجاد کرده، فهم یک فرصت مهم است و آن اینکه چگونه روند مذاکرات در ايجاد نوعی گفتمان اعتدال  در ایران موثر بوده که به نوعی  "راه سوم" سیاست در ایران است  و دکتر روحانی تلاش دارد  تا آن را در سیاست ایران نهادینه کند. در اين زمينه، او اشاره كرد كه دستیابی به یک توافق هسته ای مورد قبول دو طرف نقشی محوری در کمک به نهادینه شدن این گفتمان در سیاست داخلی و خارجی ایران دارد. از نظر او، غرب باید این نکته را درک کند و از فرصت پدید آمده استفاده کند. از ديدگاه او، موضوع تغییر یک تحول سیاسی و واقعی است و آن ناشی از اراده سیاسی ایرانی ها است؛ به ویژه طبقه متوسط جامعه ایرانی که دوست دارند تعامل  بهتری  با غرب و آمریکا از یک موضع برابر سیاسی داشته باشند.  زیرا تصور این است  که از طریق تعامل، ایران بهتر می تواند توسعه اقتصادی خود را به پیش ببرد.

نكته دوم سخنراني رئيس پژوهشكده اين بود كه ایران برای پیش بردن توسعه اقتصادی، نیازمند ثبات سیاسی در منطقه است. از ديدگاه او، نقش و نفوذ ایران در این منطقه درحال افزایش است؛ نقش ایران در موضوعات سیاسی منطقه ای. در ترکیه، حزب عدالت و توسعه که توسط نخست وزیر اردوغان رهبری می شود، تلاش زیادی می کند که روابط خود با ایران را ارتقاء دهد و تقویت کند. در تهران نيز این اراده وجود دارد که با این حکومت کار شود؛ زیرا این یک نیاز استراتژیک دو طرفه است و از نگاه او، روابط ایران و ترکیه در ماه های آینده تقویت خواهد شد. در ادامه، دكتر برزگر به عراق اشاره كرد. در اين خصوص، او بيان كرد كه در عراق، حکومت مالکی برنده انتخابات شده است و به نظر او این امر خوب است؛ هم برای عراق و هم تاحدی برای روابط ایران و آمریکا. زیرا از نگاه او، با وجود همه انتقادات وارده به حکومت مالکی همچون انحصار قدرت، اقتدارگرایی و غیره، مالکی توانسته یک ثبات نسبی در این کشور ایجاد کند و این نکته بسیار مهمی است؛ دموکراسی سازی و موضوعات پیشرفته دیگر برای عراق مهم هستند اما اولویت همچنان برقراری  امنیت و ثبات در این کشور است. چون ناامنی در عراق به کل منطقه سرایت می کند. از ديدگاه وی، در سوریه، ایران موفق شده یک گام دیگر برای اقناع دیگران به مشروعیت پذیرش راه حل سیاسی بردارد. همه بازیگران درگیر دارند به این نتیجه می‌رسند که راه حل نظامی نمی‌تواند در سوریه به کار گرفته شده و موفق شود. تنها راه این است که همه طرفین بنشینند و سعی کنند که یک راه حل سیاسی برای بحران سوریه پیدا کنند که بتواند برای همه طرفین قابل قبول باشد. از ديدگاه وی، در اینجا، نقش ایران و عربستان سعودی بسیار مهم است.

سپس، دکتر برزگر نكته ديگري را درخصوص بحران سوريه عنوان كرد. وی اظهار داشت، بحران سوریه نشان می دهد که چگونه بازیگران منطقه‌ای نقش بازیگران خارجی را تحت الشعاع قرار می دهند؛ در اینجا، یک نوع همکاری باید وجود داشته باشد؛ چیزی که آن را "همکاری منطقه‌ای" می‌توان ناميد. اين نوع همكاري الزاما به معنای همکاری صرفا میان بازیگران منطقه‌ای نیست؛ بلكه به معنای همکاری میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای  است که بتوانند شرایط را از چشم‌انداز واقعیت‌های امنیتی ـ سیاسی منطقه ببینند. در ادامه، وي ضمن اشاره به انتخابات مصر بيان كرد كه برای ایران مسئله مهم روی کارآمدن یک دولت دوست در مصر است.  در زمان حسنی مبارک، نوعی گفتمان در مصر بسط داده شد که اساسا ضد ایرانی بود. به نظر وي، حکومت جدید مصر باید از احساسات ضد ایرانی رها شود. همچنين، از نقطه نظر او، ايران از شكل‌گيري چنین  حکومتی در مصر استقبال خواهد کرد  چرا که تامین منافع ژئوپلیتیک برای ایران مهم است و بايد توجه كرد كه مصر همچون سوریه در حلقه نخست امنیتی ایران نیست.

نكته سوم مطرح شده در سخنراني دكتر برزگر درباره ویژگی‌های کشور ایران برای توسعه روابط با جامعه بین المللی و غرب بود. از نقطه نظر وی، در اين باره، دو موضوع مهم است. نخست، مرکزیت جغرافیایی ایران؛ که ژئوپلیتیک آن در مرکز زیرسیستم‌های بزرگ قرار دارد که از قفقاز و آسیای مرکزی شروع مي‌شود و تا عراق، لبنان، خلیج فارس و آسیای جنوبی امتداد دارد. در اینجا، ایران نقشي همزمان در اتصال مفاهیم گوناگون همچون امنیت انرژی، مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، حل بحران های منطقه ای دارد.  دوم، دولت مقتدر ايران؛ چيزي كه موجب مي شود ايران يك كشور استثنايي باشد. در اين خصوص، وي توضيح داد كه دولت مقتدر است كه مي تواند با خود ثبات را در اين منطقه به همراه داشته باشد چرا كه افراط گرايي منافع بسياري از بازيگران درگير و كشورها را به خطر مي اندازد. دولت قدرتمند به معناي دنبال كردن ثبات است و دنبال كردن ثبات به معناي مبارزه با افراط گرايي و تروريسم است. بدين دليل است كه ايران دارد حفظ و تقویت سیستم  دولت (state) را در اين منطقه دنبال  مي كند. از ديدگاه وی، دست نخورده باقي ماندن نظام دولت در خاورميانه بزرگ تر بسيار مهم است و اين دغدغه جامعه بين المللي است.

نكته ديگر در سخنراني دكتر برزگر درباره وجود "طبقه متوسط قدرتمند" در ايران بود که اجازه نمی دهد ملت ایران به سوی افراط گرایی سیاسی و مذهبی پیش برود. در اين زمينه، او بيان كرد كه رسانه ها در ايران بسيار قدرتمند هستند و آنها سياست داخلي و سياست خارجي ايران را تحت تاثير قرار مي دهند. رسانه هاي مختلف شامل رسانه هاي اصلاح طلب و محافظه كار وجود دارند؛ اين امر به معناي پويايي هاي جامعه است كه نيروهاي مختلفي وجود دارند و سعي در موازنه يكديگر دارند.  

ايران همچنین بازيگری است که به ارزش ها و قواعد بین المللی احترام می گذارد.  به امنیت انرژی بین المللی متعهد است و با دزدي دريايي در سواحل سومالی و آبهای آزاد مبارزه می کند. تمامی این ویژگی ها ايران را به عنوان يك كشور خاص در منطقه خاورميانه و جهان مطرح مي كند؛ به نظر وي، داشتن اين نوع دولت فرصت هاي اقتصادي سیاسی و اجتمایی زیادی برای جامعه بین المللی و غرب به همراه می آورد.

این نشست با پرسش و پاسخ حضار و سپس پذیرایی و عکس های یادگاری به پایان رسید. گزارش این قسمت بزودی در این سایت منتشر خواهد شد.

گزارش: فهیمه قربانی پژوهشگر پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه.