بررسی آینده جریان های اسلامی در خاورمیانه

روز چهارشنبه 21 خرداد ماه 1393، دوازدهمین جلسه از مجموعه جلسات کارگاه زبان انگلیسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با موضوع " آینده جریان های اسلامی در خاورمیانه" برگزار شد. در این جلسه که با مدیریت دکتر سجاد عابدی پژوهشگر مهمان پژوهشکده تشکیل گردید، آقای آرش پیامی دانشجوی دکتری آینده پژوهشی دانشگاه اصفهان نکات خود را در خصوص موضوع نشست به زبان انگلیسی در حضور اعضای کارگاه ارائه کرد.
 
در ابتدای جلسه، آقای پیامی آینده جریان های اسلامی در خاورمیانه را از برهم کنش 4 عنصر رویداد ها، روندها، چشم اندازها و نیت ها مطرح کرد. مهمترین دغدغه سنت گراها، ترغیب مردم برای انجام فرائض دینی است تا تفکر عمیق بر پایه های دین. آن ها عملا اسلام را میراثی می دانند که از پیامبر به آن ها رسیده است و معمولا دربرابر انتقاد و نقد دین چندان نرم نیستند. البته این بدان معنی نیست که این گرایش کاملا صلب و بسته است منتهی سرعت تغییر آن ها و هماهنگی با بدنه جامعه کند و در قالب چارچوب هایی خاص است. در بحث علل عقب ماندگی نیز مهمترین دلیل را حاکمان فاسد، نخبگان غرب زده، زنان بدون پایبندی دینی می دانند. برپایه این تفکر، نفس اجرای احکام شریعت می تواند سعادت، رفاه، خوشبختی و بهروزی را برای بشر به ارمغان اورد.
 
وی در ادامه اضافه کرد، تحول خواهی یا مدرنیتی محصول مواجه جهان اسلام با غرب است و پاسخ به این سوال که علت این عقب ماندگی در چیست؟ برخلاف نگاه اولیه که تاکید بر تقلید همه جانبه و کورکورانه از غرب برای رسیدن به سعادت را داشت، امروزه تحول خواهان معتقد به ارائه نسخه بومی پیشرفت می باشند. همچنین در مواجه با احکام اسلامی، اعتقاد به تکیه بر ارزش هایی همچون عدالت و آزادی، حقوق بشر و مانند آنرا دارند، که در اسلام نیز بر آن ها تاکید شده است، تا اجرای شریعت. ضمن آنکه در مواجه با قرآن نیز، برخلاف سنتگرایان که خوانش متنی را توصیه می کنند، رویکرد خوانش مفهومی را ترویج می کنند. برخلاف سنتگرا ها، تحول خواهان نبود عقلانیت را مهمترین علل عقب ماندگی می دانند.
 
سخنران جلسه در ادامه خاطر نشان کرد، سکولارها خیلی درگیر مباحث عمیق دینی نمی شوند و دین را در چارچوب روابط شخصی میان انسان و خدا تعریف می کنند. از این رو با هر نوع دخالت حکومتی در حوزه های شخصی افراد مخالفند. منتهی با این تعریف از دین مشکل چندانی با تشکیل دولت دینی ندارند. مسلمانان اسمی کسر قابل توجهی از مسلمانان را شامل می شود که تنها در خانواده های مسلمان به دنیا آمده اند. ولی به غیر از مواردی معدود دلبستنگی چندانی به پایبندی به شریعت ندارند. این جناح عملا پیاده نظام گروه های تحول خواه و سکولار هستند که در صورت نیاز به حمایت علنی و عملی از آن ها می پردازند.
 
آقای پیامی در پایان مطرح کرد، تندروها، اسماً ندای آزادی و عدالتی سر می دهند ولی رفتار و برخوردار آن ها با دیگر مسلمانان به گونه ای است که حاکی از کینه و نفرت شدید آن ها از دیگر جناحهای فکری است. ضمن آنکه نشان دهنده برداشت خام و سطحی آن ها از اسلام است. به رغم آنکه این مکتب فکری در ظاهر تقبیح و نکوهش می شود، اما نگاهی به آنچه در خاورمیانه می گذرد، نشان می دهد که تندروها از حمایت های وسیعی در برخی لایه های جهان اسلام و حتی برخی مسلمانان اروپا و امریکا برخوردار است. این بدان معنی است که بخش های زیادی از مسلمانان احساس تنفر عمیقی از ظلم و بی عدالتی در جهان اسلام دارند که برای برطرف کردن آن به این چنین گروه های خشنی پناه می برند.

گزارش: دکتر سجاد عابدی پژوهشگر مهمان و دبیر کارگاه زبان انگلیسی پژوهشکده.