بحران اوکراین و تغییر در روابط بین روسیه و چین

به موازات افزایش تنش بین روسیه- اتحادیه اروپا و امریکا بر سر بحران اوکراین روابط بین روسیه و چین وارد مرحله جدیدی می شود که ولادیمیر پوتین از آن به عنوان معماری روابط بین الملل یاد می کند. شاید ده سال گذشته هیچ کس فکر نمی کرد که روابط سمبلیک بین چین و روسیه به سوی روابط استراتژیک پیش برود و دو رقیب پیشین به شرکای استراتژیک تبدیل شوند. هر چند این روند طی چند سال اخیر ملموس تر بوده اما با آغاز بحران اوکراین به شدت تسریع شده است.

 طی چند سال اخیر چین به یکی از بزرگترین شرکای تجاری روسیه تبدیل شده است و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اهمیت چین برای روسیه حتی از اتحادیه اروپا نیز بیشتر است. تعدادی از کارشناسان پیش بینی می کنند افزایش وابستگی بین دو کشور در زمینه انرژی نهایتا به افزایش فروش تسلیحات به چین و استحکام بیشتر روابط بین دو کشور منجر می شود.

چین تقریبا یکی از مهم ترین واردکنندگان نفت خام روسیه است و شرکت های دولتی "روس نفت" روسیه و شرکت نفت چین در زمینه صادرات نفت روس به چین قراردادی را امضا کرده اند. شرکت های نفت چینی طی سال های اخیر فرصت های سرمایه گذاری متعددی را در بخش بالادستی روسیه به دست آورده اند و شرکت گازپروم روسیه نیز قرار است در سفر ماه آینده پوتین به چین یک قرارداد بلند مدت برای صادرات گاز روسیه به چین منعقد کند. این در حالی است که همین چند سال قبل بود که گازپروم برای صادرات گاز به چین اعلام کرده بود که گاز می بایست از مرزهای غربی وارد چین شود و قیمت گاز نیز بر اساس سبد قیمتی نفت خام ژاپن در بازار منطقه آسیا –پاسیفیک تعیین شود، اما اکنون گازپروم موافقت کرده که اولا گاز از طریق مرزهای شرقی وارد چین شود، مسیری که مورد نظر چینی ها بود و ثانیا قیمت ها نیز به قیمتی که توسط cnpc چین پیشنهاد می شود تعیین شود.

واقعیت امر این ست که روسیه می تواند با تغییر بازار نفت خود به چین بخشی از تحریم های احتمالی بر صنعت نفت و گاز خود را جبران کند. البته با توجه به وابستگی اتحادیه اروپا به نفت و گاز روسیه بعید به نظر می رسد که تحریم نفتی جدی علیه این کشور اعمال شود.

سابقه تاریخی هم نشان می دهد که تنش هایی که بین روسیه و اروپا و یا امریکا به وجود آمده به تحریم انرژی ختم نشده است. الکساندر مدودف، معاون رئیس شرکت گازپروم نیز در اظهارات اخیر خود بر این نکته تاکید کرده است و اعلام کرد که روسیه و غرب از برخورد در مورد نفت و گاز حتی در سخت ترین شرایط جنگ سرد پرهیز کرده اند؛ به عنوان مثال در بحران افغانستان، بحران خط هوایی کره جنوبی و بحران اقتصادی ١٩٩٨ بر مشکل غلبه کرد و هیچ وقت صحبت انرژی به میان نیامده است. تحریم راه حل خوبی برای هیچ چیز نیست. آن ها با این کار قیمت نفت و گاز را بالا می برند و به رقابت در اروپا لطمه می زنند. چه کسی از این مسئله سود خواهد برد؟ اما با توجه به شرایط موجود حتی اگر تحریم جدی بر علیه روسیه به ویژه بر بخش انرژی این کشور اعمال نشود جو روانی حاکم بر روابط بین الملل، روسیه و غرب را واردار به جستجو برای جایگزین هایی در روابط استراتژیک خود می کند.

موضوع قابل تامل دیگر  آینده سرمایه گذاری های شرکت های غربی در بخش نفت و گاز روسیه است که با نگرانی هایی تقریبا بی سابقه ای رو به روست. پس از افزایش تنش بر سر بحران اوکراین و جدی شدن بحث تحریم روسیه  منابع واشنگتن ابراز داشته اند که وزارت خزانه داری آمریکا بزودی ایگور سچین، رئیس شرکت "روس نفت"، غول نفتی روسیه را که بزرگترین فروشنده نفت جهان به شمار می رود، مورد تحریم قرار دهد. چنین اقدامی می تواند درد بزرگی برای بی پی باشد که ١٩,٥ درصد از سهام "روس نفت" را طی توافق سال ٢٠١٢ به دست آورده است تا پایانی برای توفان شکستهایش در تی ان کی- بی پی باشد.

اگر BP  بر شراکت با سچین اصرار ورزد، مشخص نیست که بتواند به فعالیت در آمریکا ادامه دهد و یا تجارت روان خود را در جهان تداوم بخشد و حتی پیدا کردن خریدار برای سهام ١٢ میلیارد و ٥٠٠ میلیونی در روس نفت که در بحران قرار گرفته است بسیار سخت خواهد بود.

اکسون موبیل آمریکایی هم باید طرحهای حفاری خود را با روس نفت در منطقه قطبی "های نورث" بازبینی کند.

وزارت خزانه داری همچنین قصد اعمال تحریم علیه گازپروم بانک، بازوی اعتباری انحصار گازپروم، دارد. این اقدام عملیات مشترک شل با گازپروم را در جزیره ساخالین و همچنین در قطب پیچیده می کند، هرچند که چنین مسئله ای به بیان و روش اعمال تحریمها توسط کمیته امنیت و تبادلات آمریکا بستگی دارد. هر دو شرکت شل و BP  ابراز داشته اند که به سرمایه گذاریهای بلند مدت خود در روسیه متعهد می مانند.شرکت سنتریکا نیز که قرارداد تأمین هفت درصد از گاز بریتانیا را برای مدت سه سال با گاز پروم منعقد کرده است، باید با احتیاط عمل کند.

به هر صورت نگرانی در مورد آینده سرمایه گذاری شرکت های غربی در روسیه و همچنین احتمال به خطر افتادن امنیت تقاضای این کشور در بازارهای اروپا، گازپروم و روس نفت را به سوی جایگزین های دیگری مثل سرمایه گذاران چینی و شرکت های نفتی چینی سوق می دهد. بحران اوکراین و افزایش نگرانی در مورد سرمایه گذاری در روسیه باعث شده که فقط در سه ماهه اول سال جاری 70 میلیارد دلار سرمایه از این کشور خارج شود و از سوی دیگر بانک مرکزی این کشور برای جبران کاهش ارزش روبل 20 میلیارد دلار هزینه کند و رشد تولید ناخالص این کشور نیز 2 تا 3 درصد کاهش یابد.

به نظر می رسد که با تداوم فشارهای موجود غرب بر روسیه از یک سو  و بر چین از سوی دیگر روند تبدیل روابط سمبلیک بین روسیه و چین به روابط استراتژیک تسریع شود و احتمالا بحران اوکراین و اعمال تحریم بر علیه روسیه نقطه عطفی در این بین خواهد بود و این بار پوتین به رویاپردازی در مورد بازگشت به امپراطوری تزار  فرو می رود.