مولفه ها و روند های گفتمان ساز در جامعه سیاسی ایران امروز

توضیح

راه فهم اکنون و معادلات آن، نه ماندن  در نظریه های انتزاعی است و نه در لابه لای روزنامه های پر تعداد و رنگارنگ نهفته است. همچنین ، هنر یک دانشور یا آکادمیسین، نه توجیه گری است و نه براندازی. نقد به معنی سنجیدن امور و تشخیص راستی و کژی، همان مفهوم گم شده ای است که متأسفانه در زیر تلّ سنگین مخالفت یا توجیه، بی معنی می شود. بر این اساس، گروه روندهایفکری با دغدغه فهم اکنون و را ههای پیش رو به طرح بحثی با محور" جامعه مولفه و روندهای گفتمان ساز در سیاسی ایران"پرداخته و برای پردازش آن از دکتر پرویز امینی، تحلیلگر جامعه شناسی سیاسی ایران امروز دعوت به عمل آورده است. پرویز امینی، محققی پرکار و اهل تامل است که ضمن باز خوانی گذشته و اکنون، تنه هایی هم به آینده می زند. طی پنج شش سال اخیر، نقدهای ایشان در خصوص وجه تکنوکراتیک، برون گرا ونخبه گرای دولت اعتدال ، مورد توجه اهل نظر بوده ، ضمن اینکه ، امینی  از جمله کسانی است که هرگز چراغ ادب را در محفل نقد، خاموش نمی کند و در عین مراعات انصاف، دغدغه فهم وزن نیروها را دارد. آنچه در پی می خوانید نکته مرکزی در سخنان این کارشناس روند سیاسی است. گفتنی است پرویز امینی کتاب مهم و موثری در باره مهار قدرت در نظام مردم سالاری دینی و جامعه شناسی  انتخابات ریاست جمهوری به رشته تحریر در آورده و مقالات  مفصلی در آسیب شناسی روند های سیاسی جاری، به چاپ سپرده است.

نکته اول. روش بحث: الهام محدود از نظریه گفتمان

پرویز امینی در آغازین بخش سخن خود، پس از طرح اجمالی نظریه گفتمان و الزامات آن تصریح نمود که "برای ارائه تصویری درست از آینده و بصیرت نسبی به آینده (روند گفتمان ساز)، مناسب این است که از منظری گفتمانی ، نگاهی به شیوه های شکل گیری و فروپاشی گفتمان ها داشته باشیم . بر این اساس ، می توان به تسامح و کاملاً محدود از نظریه گفتمان الهام گرفت و با تامل در چرخش های گفتمانی و جغرافیای چرخش های گفتمانی به فهم کانون های تراکم قدرت پرداخت. "این محقق جامعه شناسی سیاسی ، در ادامه بحث خود از شیوه درون گفتمانی و برون گفتمانی چرخش سخن گفت و دقایق هر یک از آن دو را تشریح نمود.

دو. سه شیوه تغییر گفتمانی: جنبش های اجتماعی، انقلاب و انتخابات ها ها (بویژه ریاست جمهوری)

پرویز امینی در ادامه بحث خود به شیوه های تکوین چرخش گفتمانی پرداخت و گفت :  نگاهی به گذشته ایران نشان می دهد که چرخش های گفتمانی یا تغییر روند حاکم بر جامعه سیاسی یا بواسطه جنبش های اجتماعی محقق می شود یا از سوی انقلاب رخ نماید و یا از طریق انتخابات ها – مخصوصأ انتخابات ریاست جمهوری- صورت می گیرد. از منظر ایشان، انتخابات ریاست جمهوری از آن رو مهم است که اولاً وجه ملی دارد و صبغه ملی آن بر صبغه محلی غلبه دارد و ملاحظات انتخاب کننده ها، ملی است تا بخشی. ثانیاً در نظام جمهوری اسلامی، قوه مجریه که رییس جمهور در راس آن  قرار می گیرد وزن اجرایی وعینی فراوانی دارد و به نحوی با  زندگی آحاد مردم سروکار پیدا می کند.

سه. دلیل زوال و فروپاشی گفتمان : برنامه سفید، کارنامه تیره

نویسنده کتاب "جامعه شناسی انتخابات 22 خرداد"، در فراز سوم از بحث خود، قوام گفتمان ها را به " صورت استعاری و اسطوره ای "آنها نسبت داد و تصریح داشت دلیل اینکه گفتمان ها می پاشند و پس از مدتی از نفس می افتند و جذابیتی ندارند این است  که گفتمان مطرود با طرح استعاره های جذاب و بسیج کننده قدرت را به دست می گیرد و پس از ناتوانی در حل عملی مشکلات، طرد می شود. اما معمولاً بین گفتمان مطرود و مسلط یک رابطه وجود دارد یعنی گفتمان مطرود پس از وارسی ضعف های گفتمان مسلط به طرح استعاری یک راه رهایی می پردازد و بدین ترتیب مصادر قدرت را تصاحب می کند.

چهار. شرط  نخست برای موفقیت یک گفتمان : قابلیت دسترسی و در دسترس بودن

سخنران نشست "مولفه ها و روندهای گفتمان سازدر جامعه سیاسی ایران امروز" در ادامه  سخن خود، اولین پیش شرط  اساسی برای توفیق یک گفتمان را ، در دسترس بودن عنوان نمود و تبیین نمود که تاکید بر موارد و مضامین نظری و انتزاعی، در بلند مدت  موجب انقطاع بین بانیان و حامیان آن گفتمان می شود.

پنج. شرط دوم برای موفقیت یک گفتمان : مخابره نشانه ها به جامعه

نشانه یا سیگنال  محسوس از دقایق کلیدی گفتمان است. درهمین چارچوب، به باور امینی، جامعه سیاسی با نشانه جان می گیرد و آن (جامعه) را نمی توان همواره  منتظر نگه داشت و نشانه ای موید در اختیارش قرار نداد به عنوان مثال، جریان دوم خرداد 1376، نشانه ای به نام سید محمد خاتمی داشته و این جریان بدون نشانه خاتمی معنی نداشت.

شش. بروز و بازنمایی تکثر در گفتمان

نویسنده کتاب "مهار قدرت در مردم سالاری دینی"، در ادامه بحث خود از بروز تنوع و تکثر در گفتمان مسلط پیشین سخن گفت و بروز این تکثر را ناشی از سه عامل زیر بر شمرد:

• رشد خود مرجعی در جامعه ایران در نتیجه مدرنیزاسیون؛
• بحران گروه های مرجع که بعضاً محصول ناکارآمدی این گروه ها است؛
• رشد چشمگیر رسانه و ظهور این ایده که هر شهروند، یک رسانه است.
•  

پرویز امینی، نکته فوق را با ذکر مثالی از بروز تنوع و تکثر در بدنه روحانیت تبیین نمود که در دهه 1360 به دو طیف جامعه روحانیت و روحانیون مبارز منقسم شد و یا در دهه 1370، شاهد ظهور تکنو کرات ها و روشنفکران دینی بودیم که در دهه قبل از آن، بروز جدی نداشتند.

هفت. سیاست ورزی، مولفه کلیدی پیروزی در شرایط تکثر گفتمان

واپسین بخش سخنان میهمان گروه روندهای فکری این بود که راز پیروزی در شرایط تکثر، فهم امور ظریف و داشتن بصیرت ویژه برای فرصت شناسی و اجتناب از خطای غیر قابل جبران است. از نگاه پرویز امینی، کلید پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات 24 خرداد 1392، سیاست ورزی او بود که از ضعف های رقبا بهره گرفت، کاری که رقبای او تنوانستند انجام دهند و نابلدی سیاسی رقبا، مکمل سیاست ورزی حسن روحانی گردید .

هشت. پرسش ها

در ادامه نشست علمی گروه روندهای فکری با دکتر پرویز امینی، اعضای گروه پرسش هایی را در خصوص معنا، فلسفه وجودی و پیامدهای استفاده از مفهوم گفتمان در فهم امور اجتماعی مطرح کردند که سخنران نشست استدلال نخست خود را تکرار کرد و  گفت:هدف ما الهام گیری محدود ازمفهوم گفتمان بود و معنای فنی آن مراد من نبود. پرسش دیگری که مطرح شد معطوف بهروندهای آتی جامعه سیاسی ایران بود و اینکه چه گفتمانی از اقبال بیشتری برای پیروزی بر دیگران برخوردار است . پرویز امینی  در این زمینه تصریح داشت که معمولاً گفتمان مغلوب با برجسته سازی ضعف های گفتمان مسلط می تواند با مردم ارتباط برقرار کند و رای آنها  را به خود متمایل کند که براین اساس،  به نظر می رسد طی سالهای نه چندان دور ، گفتمانی که روی استقلال ملی و عزت ملی تأکید کند از شانس بیشتری برخوردار است چون گفتمان مسلط  فعلی شدیداً بین الملل گرا و برون گراست و  این می تواند نقطه عزیمت خوبی  برای گفتمان رقیب باشد. دال مرکزی دولت آقای روحانی، توسعه گرایی آن هم با برون گرایی، تعامل با غرب، نخبه گرایی و تکنو کراسی است که این مولفه ها می توانند دست مایه ای برای گفتمان یا گفتمان های  رقیب باشند.