بررسی عوامل موثر بر تحولات سیاسی و اجتماعی بحرین

نشست 10 بهمن ماه 1392 گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان "بررسی عوامل موثر بر تحولات سیاسی و اجتماعی بحرین" با حضور اعضای پژوهشگران مهمان و مقیم پژوهشکده برگزار شد. در این نشست آقای احسان زاهدی کیا، دانشجوی دکترای علوم سیاسی پژوهشکده علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی به ارائه مطلب پرداخت.

در ابتدای نشست آقای زاهدی کیا، به معرفی کشور بحرین پرداخت. وی گفت، تحولات سیاسی اجتماعی بحرین موضوع مهمی است که می تواند موضوع بسیاری از تحقیقات و مطالعات سیاسی در ایران قرار بگیرد.گذشته تاریخی ایران و بحرین که طی آن بحرین بخشی از خاک ایران شمرده می شد، حضور اقلیتی فارسی زبان در بحرین، مناقشات میان شیعیان و سنیان از یک سو و اعراب و ایرانیان از سوی دیگر، رقابت منطقه ای میان ایران و عربستان سعودی، اهمیت استراتژیک بحرین در خلیج فارس، مسئله نفت در منطقه، حضور ناوگان پنجم ایالات متحده در بحرین از جمله دلایل اهمیت بحرین در مطالعات سیاسی، منطقه ای و بین المللی به شمار می روند.

در این راستا، ساختار دولت و حکومت در بحرین، جنبش های اجتماعی و مردمی بحرین، سیاست خارجی ایران، عربستان سعودی و ایالات متحده از عوامل موثر بر تحولات سیاسی و اجتماعی بحرین است. هر یک از عوامل مطرح شده فوق مورد برسی و تدقیق قرار گرفت.

آقای زاهدی گفت، از نظر دولت های حاکم بر ایران، بحرین بخشی از خاک ایران محسوب می شد که همواره تحت حاکمیت دولت مرکزی ایران قرار داشته است. اما مجموعه قراردادهای 1820، 1861، 1880 و 1892 میان حاکم جزیره و بریتانیا، عملاً این جزیره را در کنترل انگلستان قرار داد. امری که ایران همواره بدان معترض بود. حتی در 1927 از این مهم به جامعه ملل شکایت کرد که نتیجه ای نداشت. پس از جنگ جهانی دوم نیز لوایحی در مجلس شورای ملی به تصویب رسید که دولت را ملزم به اعاده حقوق ایران در بحرین می نمود. ایران در سال 1957 رسماً بحرین را استان چهاردهم خود خواند و از شیخ سلمان در 1958 خواستار اعلام وفاداری گردید. با این همه سیاست ایران در دهه 70 میلادی تغییر نمود. نیاز به حل و فصل مسئله بحرین در ازای دستیابی به سایر ادعاهای ارضی از جمله در خصوص جزایر سه گانه، خواست ایران برای تبدیل شدن به ژاندارم منطقه، عدم امکان تسلط بحرین به صورت مسالمت آمیز، عدم تمایل بخش عمده ای از ساکنین جزیره به الحاق به ایران و به طور کلی تغییر نگاه تهران به بحرین از یک مسئله ملی گرایانه به یک مسئله استراتژیک از جمله دلایلی بود که نهایتاً منجر به پذیرش استقلال بحرین از سوی ایران گردید.

وی در بخشی از صحبت های خود، به قیام های مردمی در بحرین از 1988 تا امروز اشاره کرد و سیاست ایران در قبال بحرین را مناسب ندانست. ایران در شرایطی که بسیاری زا مردم بحرین، به علت قرابت فرهنگی و دینی می توانیست پیوندهای عمیقی با این کشور ایجاد کند. با این همه با تغییر دولت ها و گفتمان ها در سیاست خارجی ایران، نگاهش به کشورهای منطقه از جمله بحرین نیز متفاوت بوده است.

از این منظر سیاست خارجی ایران در قبال بحرین را می توان به چندین دوره تقسیم کرد: نخست، سال های 1357 الی 1368 که سیاست صدور انقلاب و تلاش برای سرنگونی حکومت سنی بحرین در جریان بود. دوم، سال های 1368 تا 1376 دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی که گام هایی در جهت بهبود روابط و گشایش سفارت ها و رد و بدل کردن مقامات دیپلماتیک صورت گرفت. سوم، سال های 1376 تا 1384 دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی که همراه با گفتمان گفتگوی تمدن ها، اوج روابط دو کشور پس از انقلاب اسلامی 1357 بود و منجر به سفر ریاست جمهوری به منامه گردید. چهارم، سال های 1384 تا 1392 که نوعی بازگشت به گفتمان صدور انقلاب در دهه 1360 گردید و در پی ظهور بهار عربی در بحرین از یک سو و بحران هسته ای ایران از سوی دیگر ، روابط دو کشور به شدت تیره گردید و منجر به قطع موقت روابط دیپلماتیک دو کشور نیز شد.

آقای زاهدی با اشاره به انتخابات 1392 ایران که منجر به پیروزی حسن روحانی گردید؛ گفت، نوعی از بازگشت به روابط خوب پیشین به چشم می خورد و پیش بینی می شود، این روابط به دوران اوج آن در میانه سال های 76 تا 84 بازگردد.

در پایان وی با اشاره به آینده تحولات بحرین یادآور شد، با توجه به کوچکی وسعت و جمعیت این کشور و اهمیت آن برای سه کشور آمریکا، عربستان و ایران، تا اندازه زیادی ناشی از متغیرهای بیرونی است؛ با این همه نباید از یاد برد که، مادامی که عوامل درونی سیاسی و حکومتی و همچنین اجتماعی و اقتصادی برای اعتراضات وجود داشته باشد، این اعتراضات به صورت دوره ای و موجی ادامه خواهند یافت و در هر فرصتی ابراز خواهند شد. نهایتاً در یک بزنگاه تاریخی که عوامل خارجی به عللی نقش کمرنگ تری بیابند. مثلاً مرگ پادشاه عربستان و انتقال قدرت در آن کشور، یا نزدیکی ایران و ایالات متحده به یکدیگر، این جنبش ها و اعتراضات، سرنوشت متفاوتی برای بحرین رقم خواهند زد.
این جلسه با پرسش و پاسخ حاضرین به پایان رسید.
 
گزارش: سمیه مروتی پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده.