کشمکش های هویتی در ترکیه

روز دوشنبه 23 دی ماه 1392، گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، نشستی را با موضوع "کشمکش های هویتی در ترکیه" برگزار کرد. این نشست با مدیریت دکتر حمید احمدی قائم مقام پژوهشکده و با حضور جمعی از پژوهشگران و دانشجویان برگزار شد. دکتر علی کالیراد دکترای تاریخ و پژوهشگر بنیاد دایره المعارف نیز سخنران این نشست بود.
 
در ابتدای جلسه، دکتر کالیراد سخنان خود را به دو بخش تقسیم نمود که بخش اول شامل مسائل هویتی حال حاضر ترکیه و بخش دوم مربوط به پژوهش های تاریخی این حوزه می شد. در بخش اول وی اشاره داشت که بازتعریف مسئله هویت در ترکیه، اکنون به مباحث مهم و پرحاشیه تبدیل شده است. برای مثال اخیرا مناظره ای میان عایشه حر، روشنفکر دگراندیش و یوسف خلیج اوغلو، رئیس سابق انجمن تاریخ ترکیه   با موضوع هویت ترک صورت گرفت. در این مناظره خلیج اوغلو معتقد بود که ترک ها دارای یک هویت مستدام و تاریخی از قبل میلاد مسیح هستند و می توان گفت که ترک ها همواره انسان های جنگجو و خشن بوده اند. در مقابل عایشه حر، نظر خلیج اوغلو را رد می کند و نسبت دادن صفت جنگجو را به تمامی ترک ها  ناروا می داند. البته پیش از این، اظهار نظرهای خلیج اوغلو در ارتباط با ریشه ترکمنی کردها و ارمنی بودن علوی های ترکیه باعث کنار گذاشتن وی از ریاست انجمن تاریخ ترکیه شده بود.
 
در بخش دوم جلسه، دکتر کالیراد به بررسی کشمکش های هویتی در ترکیه از بعد تاریخی پرداخت. وی این اختلافات را از سال 1913 بررسی نمود و این سال را آغاز مناقشه میان اسلام گرایان و ملی گرایان بر سر تعریف مفهوم هویت می داند.
 
در ادامه سخنران این جلسه به بررسی نظر یکی از مورخان سرشناس ترک پرداخت. یوسف آقچورا که جزو پان ترکیست های مشهور به شمار می رود و در شکل گیری ترک گرایی نقش مهمی داشته، معتقد است که تاریخ باید در خدمت حال باشد. او نگاه عثمانی به تاریخ را قبول ندارد و پارادایم جدیدی را مطرح می کند. او اعتقاد دارد که باید از مفهوم "ترک" به عنوان مفهومی سیاسی- قومی استفاده نماییم و زمان و مکان نیز نیاز به بازتعریف دارند. با مفهوم "ترک" جغرافیا عوض می شود و از منطقه تحت سیطره عثمانی به آناتولی و قفقاز و آسیای میانه می رسیم. مبدا تاریخ نیز باید تغییر کند. در تاریخ نگاری کنونی مبدا تاریخ پیامبر اکرم است. اما او تاریخ ترکیه را به 4 قسمت تقسیم می کند: "باستان  پیش از اسلام، "ترک پیش از چنگیز و چنگیز و جانشینانش"، "دولت جدید بعد فروپاشی مغول"، و "دوره معاصر". از نظر آقچورا چنگیز را باید مبدا تاریخ قرار داد. او می گوید از نظر نژادی ما ترک هستیم و از بعد جامعه شناسی، مسلمان. هدف رسیدن به مدرنیسم است و ناسیونالیسم وسیله ای برای رسیدن به این هدف است.
 
این پژوهشگر در ادامه پاسخ اسلام گرایان را بیان کرد. اسلام گرایان از مطرح شدن چنگیز به عنوان مبدا تاریخ اظهار تعجب می کنند. آن ها می گویند چگونه یک فرد خونخوار و بدنام را مبدا تاریخ قرار می دهید؟ مبدا تاریخ صلاح الدین ایوبی ست نه چنگیز.
 
امروزه نیز این کشمکش ها همچنان تداوم دارد. هم اکنون با قدرت داشتن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه، در پایان کتاب های درسی نقشه ترک ها در کل جهان کشیده شده است و نه فقط کشور ترکیه. این نشان دهنده نگاه فعلی دولت ترکیه به موضوع هویت در این کشور است.
 
در پایان این جلسه، پرسش و پاسخ میان حاضرین و سخنران جلسه صورت گرفت.
 
گزارش: مریم مطیعی، دبیر گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه