تلفیق ارتباط آب، غذا و انرژی با بررسی امنیت آب و غذا در اقلیم کردستان عراق در حصار ترکیه ،عراق و ایران

نشست شنبه 16 آذر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با موضوع "تلفیق ارتباط آب،غذا و انرژی با بررسی امنیت آب و غذا در اقلیم کردستان عراق در حصار ترکیه ،عراق و ایران" که توسط آقای دکتر سید مختار هاشمی، دکترای عمران و مدیریت منابع آب از دانشگاه نیوکاسل انگلستان و عضو كميته فني ،طرح ابتكاري جهانی حمی(مديريت منابع طبيعي مبتني برجوامع محلي،انجمن غرب آسياوشمال آفریقا، اردن) ارائه گردید، تشکیل شد. در این نشست که آقای شعیب بهمن از اعضای گروه ترکیه شناسی مدیریت آن را بر عهده داشت، دکتر اسدالله اطهری، مدیر گروه ترکیه شناسی، اعضای گروه ترکیه شناسی و برخی کارشناسان و پژوهشگران حوزه خاورمیانه حضور داشتند.

 در ابتدا آقای بهمن به نکاتی در زمینه موضوع نشست اشاره کرد و گفت: امنیت آب و غذا از جمله مفاهیم کاربردی است که در اسناد توسعه مورد توجه ویژه ای بوده است، به طوریکه یکی از اهداف توسعه هزاره سوم بحث امنیت غذایی است. بر طبق برآوردهایی که از سوی سازمان ملل صورت گرفته میزان تولید محصولات غذایی برای 9 میلیارد نفر در سال 2050 باید دو برابر سطح فعلی باشد. در این زمینه از مهم ترین موانعی که بر سر راه امنیت غذایی وجود دارد، کمبود آب است که در منطقه خاورمیانه امروز به یک بحران تبدیل شده است و زمینه بسیاری از اختلافات ارضی و مرزی بین کشورهای منطقه را فراهم آورده است. رفع این مسائل و دستیابی به یک توسعه پایدار در زمینه امنیت آب و غذا نیازمند همکاری های منطقه ای مشترک است.

 سپس دکتر هاشمی بحث خود را با بیان اهمیت آب و انرژی آغاز کرد و گفت: در این نشست با بیان مقوله امنیت آب و غذا در چارچوب تلفیق ارتباط آب، سرزمین و انرژی با توجه به برنامه های توسعه منابع آب در ترکیه، ایران و عراق به بررسی مکانیزم های همکاری فراملیتی و ایجاد برنامه توسعه منطقه ای واحد با در نظر گرفتن مشترکات تاریخی، فرهنگی و دینی غرب آسیا و شمال آفریقا (وانا) پرداخته می شود. این بحث بسیار پر اهمیت، به روز و مطرح است. لازم به ذکر است که سازمان جهانی آب شعار خود در روز جهانی آب ، سال 2014 را " آب و انرژی " قرار داده است، می دانیم آب و انرژی هر دو پیش نیاز غذا هستند. اینکه چرا ما به سیاست آب توجه داریم، چون آب عامل محدود کننده برای تحقق سیاست های کشاورزی است از جمله سیاست های خودکفایی و امنیت غذایی که در اکثر کشورها جزء سیاست های کلان محسوب می شود. در این زمینه می توان گفت حکومت اقلیم کردستان عراق یک دولت رانتیر محسوب می شود و اقتصاد آن تکیه بر درآمد نفتی دارد. توسعه بخش انرژی که درآمد زیادی دارد در اقلیم کردستان عراق مورد اهمیت بیشتری است. همچنین مانند ایران و ترکیه برنامه توسعه منابع آب و سدسازی بیشتر برای ایجاد پتانسیل برقابی می باشد و در چنین شرایطی آب برای کشاورزی به سختی تامین خواهد شد. دکتر هاشمی همچنین در زمینه  نکسس (Nexus - تلفیق ارتباط) به عنوان تعریفی از توسعه پایدار گفت: این اصطلاح اخیرا کاربرد بسیاری در ادبیات جهانی پیدا کرده است، نکسس به طور خلاصه شامل کمبود منابع طبیعی است از جمله آب و خاک و تاثیر نیروهای محرک مانند تغییر اقلیم، تحولات اجتماعی – اقتصادی و فشارهای ناشی از ازدیاد جمعیت و افزایش مصرف ناشی از این فشارها را بررسی می نماید. باید یادآور شوم که این اصطلاح یک شعار نیست بلکه واقعیت میان رشته گرایی  (Interdisciplinarity) را بیان می کند و تداخل اجزای مختلف سیستم های پیچیده اجتماعی – زیست بومی  (Social-Ecological Systems (SESs)) را نشان می دهد.

دکتر هاشمی در ادامه سخنان خود به مشکلات ژئوپلیتیک در منطقه اشاره کرد که باعث عدم ثبات سیاسی، عدم وحدت، ناآرامی و آشوب اجتماعی شده است و بیش از 30 میلیون نفر بی خانمان و آواره در منطقه وجود دارد که حوادث سوریه گواهی بر مقال است. تخریب محیط زیست یکی از عوامل و فاکتورهای عدم ثبات محسوب می شود و توسعه منابع آب و خاک در منطقه خصوص ترکیه اثرات مهمی بر اقلیم خواهد داشت. اتمام پروژه سدسازی آناتولی یا گاپ 40 درصد آورد آب دجله ی اقلیم کردستان و البته عراق را کاهش می دهد و این حادثه زیست محیطی،اجتماعی-سیاسی بزرگی محسوب می شود. پالسی آب در کشورهای وانا از جمله ایران و ترکیه مبنی بر استفاده غیر محدود، عدم وجود سیاست مدیریت تقاضا و عدم ارزش گذاری از این منبع محدود می باشد. لذا برنامه های توسعه در منطقه ناپایدار است و قدرت اکوسیستم ها را برای تولید خدماتی مانند غذا، آب و انرژی را کاهش می دهد ، در نتیجه امنیت آب و غذا را تهدید می کند. بنا بر این جریان سازی موثر (Effective Mainstreaming) سیاست های آب، خاک (غذا) و انرژی برای مقابله با چالش ها در چارچوب بزرگتر به توسعه اجتماعی-اقتصادی نیاز دارد و شامل دو اصل می باشد: اول ایجاد فرصت ها برای مردم بر اساس مدیریت انطباقی/تطبیقی  (Adaptive Management) و دوم تقویت مقاومت (Resilience) مردم که در مقابل کمبود ایستادگی کنند و کرامت خود را حفظ نمایند. بنابراین رفاه اجتماع بدون حفظ کرامت انسانی بر اساس آیه مبارکه ( و لقد کرمنا بنی آدم) میسر نخواهد بود.

در انتها دکتر هاشمی با بیان مشکلات مرزی بر سر آب میان ترکیه، عراق و سوریه گفت اگر ما به موضوع آب مجازی بپردازیم، می توانیم تنش را از آب های سطحی و آب های مرزی بکاهیم، یکی از پیشنهادات بنده که بسیار هم مهم است ایجاد سازمان هایی فراملیتی و مکانیزم های تمرکز زدایی و ظرفیت سازی و مشارکت است که می تواند کمک بسیار بکند. در بحث آب ما باید حقوق بالا دست و پایین دست را در نظر بگیریم، ترکیه بالا دست اقلیم کردستان عراق است و ترکیه بالا دست عراق و اقلیم کردستان عراق است. و اقلیم کردستان بالادست خود عراق است لذا تنش داخلی آب در عراق یک حقیقت است. ترکیه جویای نفت کردستان است و حاضر است که با دولت اقلیم مذاکره کند و اکنون سیاست آب برای نفت را براساس ایده عثمانیسم نوین دنبال می کند. بنابراین ترکیه تمایل به همکاری است و زمینه های چنین همکاری در مثلث ایران- اقلیم کردستان- ترکیه مهیا است. اتحادیه اروپا توانست میان کشورهای درگیر در دو جنگ جهانی 60 سال صلح و آشتی ایجاد کند و شایسته جایزه صلح نوبل شد چرا ما در منطقه این همکاریها را نداشته باشیم.

در انتها نشست با پرسش و پاسخ حاضرین پایان یافت.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده.