میانجی گری جانبدار: نقش عمان در حل و فصل مناقشات ایران و آمریکا

گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در 13 شهریور ماه 1392 نشستی با عنوان "میانجی گری جانبدار: نقش عمان در حل و فصل مناقشات ایران و آمریکا" برگزار کرد. در این نشست آقای مجید مهاجرانی دانشجوی دکتری روابط بین الملل در حضور اعضای گروه خلیج فارس و جمعی از دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد به ایراد سخنرانی پرداخت.  
 
آقای مهاجرانی در ابتدا، به ارائه تعاریف مختلف درباره میانجیگری پرداخت و میانجی گری را نوعی از فرایندهای مدیریت مناقشات معرفی کرد که در آن طرفین مناقشه برای حل اختلافات بدون به کار بردن زور یا اتکاء به قانون و دادگاه های بین المللی به جستجوی کمک از جانب افراد، گروه‌ها، دولت‌ها، یا سازمان‌ها می‌پردازند یا پیشنهاد آن ها را برای کمک به حل مناقشه قبول می‌کنند. میانجی‌گران بی طرف و خنثی و میانجی گران غیر بی طرف (جانبدار) از انواع میانجی گران هستند.
 
وی در ادامه ویژگی های خاص سیاسی-اجتماعی و جغرافیایی عمان را علت جای گرفتنش در ردیف میانجی در مناقشات ایران و آمریکا معرفی کرد. به گفته وی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سلطان قابوس روابط حسنه خود را با ایران حفظ می‌کند؛ به عنوان اولین کشور عرب منطقه خلیج فارس با آمریکا قراردادی برای تامین امینت تنگه هرمز به ارزش صد میلیون دلار امضا می‌کند و در ازاء آن به آمریکا امکان دسترسی نامحدود به تاسیسات بندری و فرودگاهی خود را می‌دهد. سلطان قابوس تلاش دارد، عمان را به یک کشور مستقل در منطقه عربی تبدیل سازد. در دوران جنگ ایران و عراق، عمان که یکی از موسسین شورای همکاری‌های خلیج فارس است بر خلاف دیگر اعضای این شورا جانب هیچ یک از طرفین درگیر در جنگ را نمی‌گیرد. پس از امضا قرارداد کمپ دیوید و اعتراض کشورهای عرب به مصر، عمان یکی از سه کشور عربی است که در اجلاس بغداد شرکت نکرده و روابط خود را با مصر قطع نمی‌کند.
 
عمان از معدود کشورهای عربی است که از مذاکرات مستقیم اعراب و اسرائیل حمایت کرده و تنها کشوری در منطقه خلیج فارس است که با اسرائیل رابطه بر قرار کرده و نخست وزیر اسرائیل  از  عمان دیدار کرده است. این کشور در جریان اشغال کویت از سوی عراق، ضمن ارسال نیروهای خود برای آزاد سازی کویت، سعی می‌کند با استفاده از روایط حسنه خود با بغداد و کویت، به عنوان یک میانجی نسبت به حل مسالمت آمیز این بحران اقدام کند.
 
در مناقشه میان ایران و آمریکا، دو کشور درگیر مناقشه‌ای با هزینه های بسیار بالا هستند و هر دو طرف تلاش می‌کنند تا نشان دهند توانایی پرداخت هزینه‌های این وضعیت را دارند. در لحظاتی تنش در این مناقشه مزمن افزایش می‌یابد و دو طرف را مجبور به استفاده از میانجیگران متفاوت می کند. وی با اشاره به حادثه حمله ناو وینسنس آمریکا به هواپیمای ایرباس ایران در دوران جنگ ایران و عراق گفت، عمان به عنوان یک میانجی وارد این مناقشه شد و با ارائه اطلاعات به دست آمده از ایستگاه‌های رادیویی خود در شبه جزیره مسندام از افزایش تنش در میان دو کشور جلوگیری کرد. 
 
این پژوهشگر با اشاره به بازداشت سه کوهنورد آمریکایی توسط ایران به اتهام جاسوسی خاطر نشان کرد، در این حادثه آمریکا برای کاهش تنش به میانجی‌گری عراق و عمان متوسل ‌شد. عمان به عنوان یک میانجی راه حل دهنده عمل کرد و ضمن ایجاد ارتباط  بین  دو طرف و محرمانه نگهداشتن آن، به حفظ وجهه ایران و آمریکا نیز کمک کرد. 
 
در انتها، آقای مهاجرانی مشکل اصلی میانجی گران را عدم اعتماد از جانب طرفین مناقشه معرفی کرد و گفت، میانجی‌گران جانبدار از آنجا که حداقل نسبت به  یکی از طرفین مناقشه دارای ترجیحاتی هستند کمتر با این مشکل مواجه می شوند. عمان نیز از آنجا که نسبت به روابط خود با طرفین مناقشه یعنی ایران و آمریکا و نسبت به حل این مناقشه که بر امنیت تنگه هرمز و امنیت منطقه اثر گذار است دارای ترجیح است؛ بنابراین به عنوان یک میانجی‌گر جانبدار با مشکل عدم اعتماد مواجه نیست. از آنجا که، عمان توانایی خود را برای کاهش تنش بین دو کشور نیز نشان داده است، می توان از این میانجی‌گری عمان برای حل و فصل دیگر وجوه این مناقشه استفاده کرد.
این نشست با پرسش و پاسخ حضار به پایان رسید. 
 
گزارش: سمیه مروتی پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده.