سیاست خارجی مصر در دوران ریاست جمهوری محمد مرسی

روز یکشنبه 3 شهریور ماه 1391، گروه مطالعات مصر و شمال آفریقای پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، نشستی را با عنوان"سیاست خارجی مصر در دوران ریاست جمهوری محمد مرسی" برگزار کرد. در این نشست که با حضور دکتر سیدعبدالأمیر نبوی مدیر گروه، برخی از اعضاء و دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد تشکیل شد، آقای مهدی فرازی پژوهشگر مهمان پژوهشکده و دانشجوی دکتری علوم سیاسی به ایراد سخنرانی پرداخت.  
      
آقای فرازی در ابتدا از سه موج اصلی در سیاست خارجی مصر سخن گفت. موج اول شامل دوره ناصر، موج دوم دوره سادات و مبارک و موج سوم دوره مرسی بود. وی مهم ترین خصوصیات موج اول را استقلال خواهی در سیاست خارجی، تلاش برای نقش آفرینی مصر در جهان عرب و شمال آفریقا و همچنین تعقیب اندیشه‌های سوسیالیستی دانست. سپس در خصوص موج دوم یعنی دوره سیاست خارجی سادات و حسنی مبارک وی اظهار داشت که در این دوره ضمن اینکه نسبت به قدرت های بزرگ و همسایگان تجدید نظر شد، تلاش هایی صورت گرفت تا با دوری از برخی بلند پروازی ها به مسائل استراتژیک و امنیتی توجه شود. بدین ترتیب آقای فرازی ویژگی سیاست خارجی در این دوره را شامل همکاری با آمریکا از یک طرف و اهمیت یافتن پیمان های امنیتی- استراتژیک از طرف دیگر دانست و در نهایت سیاست خارجی مصر را در این دوره به دور از استقلال برشمرد.  در خصوص موج سوم یعنی دوره مرسی وی تلاش برای دستیابی به استقلال و دنبال کردن کسب وجهه و مشروعیت بین المللی را از نقاط قوت و کانونی سیاست خارجی این دوره برشمرد و در این خصوص به وجود واقع گرایی و مصلحت اندیشی جدی در برنامه های وی اشاره کرد. البته در این رابطه تاکید کرد که حتی حضور مرسی و اسلام گراها باعث نشد پیمان امنیتی کمپ دیدوید با اسرائیل لغو شود. 
 
در ادامه این پژوهشگر مهمان افزود مرسی با تغییر تاکتیک هم در سطوح منطقه ای و هم جهانی تلاش کرد تا نقش مهمی را در آفریقا و جهان عرب دنبال کند. سپس به بررسی سفرهای خارجی مرسی پرداخت. وی با اشاره به سفر مرسی به خارطوم، عربستان و چین اظهار داشت که مرسی نگاه خود را از آمریکا برگردانده بود. در این خصوص اقدامات او از جمله حضور در اجلاس عدم تعهد در تهران، حضور در سازمان ملل و عدم ملاقات با اوباما، حضور در بروکسل و ملاقات با سران اتحادیه اروپا خصوصا کاترین اشتون را نشانگر آن دانست که مرسی در سیاست خارجی نه تنها به دنبال آمریکا نبوده بلکه به دنبال نقش آفرینی پر رنگ با سایر بازیگران بوده است. 
 
وی در ادامه نوعی پویایی را برای سیاست خارجی مرسی به دلیل سفرهای مختلف دیپلماتیک به کشورهای منطقه و جهان قائل شد و بر این نکته تاکید کرد که وی در تمامی سفرها به دنبال جذب کمک های مالی بوده است. به طور مثال از تلاش مرسی برای مذاکره با نماینده بانک جهانی در 4 دوره یاد کرد، هرچند افزود که این کمک ها به او داده نشد. در خصوص مسائل استراتژیک و امنیتی نیز آقای فرازی تفاوتی بین دوره مبارک و مرسی قائل نشد و تاکید کرد که مرسی تلاش داشت در این خصوص هم کمک ها را تکثر و تنوع بخشد.
 
در ادامه ضمن مقایسه اقدامات مبارک و مرسی در خصوص ایفای نقش در منطقه، اظهار داشت در حالیکه مبارک هرگز به دنبال این مسائل نبود اما مرسی در این خصوص تلاش می کرد. به طور مثال از پیشنهاد وی به ملک عبدالله برای تشکیل گروه چهار جانبه مصر، ترکیه، عربستان و ایران در مورد تحولات سوریه سخن گفت. سپس آقای فرازی به سیاست دوگانه مرسی در خصوص تحولات خاورمیانه اشاره کرد. وی اظهار داشت در حالیکه از یک طرف مرسی نسبت به سوریه منتقد بود اما از طرف دیگر در خصوص برخی از تحولات بحرین و یمن سکوت می کرد و این امر را نشانگر مسائل ایدئولوژیک دانست. 
 
در ادامه این پژوهشگر مهمان به ارتباط میان سیاست داخلی و سیاست خارجی اشاره کرد. وی از تلاش های مرسی برای پاسخ گویی به نیازهای داخلی جامعه سخن گفت و در این رابطه به بررسی مشکلات اقتصادی مصر پرداخت. در این خصوص ضمن اشاره به ناتوانی مرسی برای کسب درآمد توریسم، درآمدهای نفتی و گازی، تلاش وی برای دریافت کمک های خارجی از نهادهای بین المللی و کشورهای مختلف را دلیلی برای تامین نیازهای داخلی دانست. در ادامه مواردی همچون جلوگیری از دخالت در امور مصر و تعدد سفرها را نشانگر اهمیت سیاست خارجی نزد مرسی برشمرد.
 
آقای فرازی در نتیجه گیری ضمن اشاره به تلاش های صورت گرفته از سوی مرسی در سیاست خارجی، سرعت او برای باز کردن مسیر تازه را بسیار بالا دانست. در آخر بی توجهی به برخی ساختارهای داخلی در مصر و عدم درک صحیح مرسی از روندها و شرایط حاکم بر نظام بین الملل را دلیلی برای عدم موفقیت مرسی در سیاست خارجی برشمرد. 
 
گزارش: منیر حضوری دبیر گروه مطالعات مصر و شمال آفریقای پژوهشکده