گزارش نشست مشترک پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و مرکز مطالعات انرژی و امنیتی روسیه با موضوع "روسیه و منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی در خاورمیانه"
روز یکشنبه 19 خرداد ماه 1392 پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با همکاری مرکز مطالعات انرژی و امنیتی روسیه نشستی را با موضوع "روسیه و منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی ای در خاورمیانه" برگزار کرد. در این نشست پژوهشگران مقیم و مهمان پژوهشکده، برخی اساتید دانشگاه و جمع کثیری از دانشجویان مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد از دانشگاه های مختلف حضور داشتند. آقای آنتون خلوپکوف (Anton V. Khlopkov) رئیس مرکز مطالعات انرژی و امنیتی روسیه سخنران این نشست بود. دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز مدیریت نشست را بر عهده داشت.
در ابتدا دکتر برزگر ضمن خوشامدگویی و معرفی سخنران نشست و سابقه کاری و پژوهشی وی، نکاتی را در خصوص سابقه و نگاه ایران به موضوع خلع سلاح هسته ای در خاورمیانه مطرح کرد. وی اشاره کرد ابتکار منطقه عاری از سلاح های هسته ای توسط ایران در سال 1974 بر مبنای بازدارندگی مطرح گردید. اما در حال حاضر این موضوع جنبه سیاسی- امنیتی هم پیدا کرده است. از نظر وی ورود به روند خلع سلاح عمومی هسته ای و کشتار جمعی در خاورمیانه نقطه امتیازی برای ایران است. چون مشروعیت دسترسی به تسلیحات اتمی اسرائیل را به چالش می کشد، یک اتحاد منطقه ای برای جنبش خلع سلاح عمومی بوجود می آورد و به روند برنامه هسته ای ایران نیز مشروعیت می دهد. به طور کلی استراتژی ایران مبتنی بر "امنیت همگانی" است، یعنی به نوعی به مسئله بازدارندگی، مسائل سیاسی- امنیتی منطقه و ضرورت ائتلاف منطقه ای و همه جانبه برای پیشبرد این موضوع ارتباط می یابد.
وی همچنین اشاره کرد که بروز تحولات عربی یک نقطه عطف در روند پیشبرد منطقه عاری از تسلیحات هسته ای و کشتار جمعی است چون با نزدیکی روابط ایران و مصر ، یعنی دو بازیگر اصلی این روند، زمینه های شکل گیری یک ائتلاف سیاسی منطقه ای برای تحت فشار قرار دادن رژیم اسرائیل بتدریج شکل می گیرد. از نظر وی مصر با تداوم سیاست مستقل مصر و روش سنتی چانه زنی نمی تواند اسرائیل را مجبور به ورود به این روند کند. تنها تحولات مربوط به پیشرفت برنامه هسته ای ایران که به نوبه خود یک تحول جدید در این روند است قابلیت متعادل کردن مواضع سخت اسرائیل را دارد. به عبارت دیگر، ورود ایران و اتصال آن به جنبه سیاسی- امنیتی و صلح پایدار منطقه ای می تواند مواضع مصر را تقویت کند. روش ایران برای پیشبرد این موضوع نیز بیشتر مبتنی بر یک روشی "حداقلی" است. یعنی به تدریج قدم هایی عملی از سوی رژیم اسرائیل و آمریکا برداشته شود از جمله محکومیت استفاده از تسلیحات هسته ای، خروج از مفهوم ابهام هسته ای، روشن شدن مواضع آمریکا یعنی خروج از استاندارد دوگانه که از یک طرف از مواضع بازدارندگی اسرائیل حمایت می کند و از طرف دیگر برنامه هسته ای ایران را محکوم می کند. این مسئله خود مواضع ایران و اعراب را در روند مذاکرات تضعیف می کند. نهایتاً پذیرش حق تعامل و گفتگو در NPTو تعیین یک تاریخ مشخص برای خلع سلاح عمومی هسته ای در منطقه مثلاً سال های 2020 یا 2025 که مانند موضوع خلع تسلیحات شیمیایی که با یک تاریخ مشخص به سرانجام رسید.
در ادامه نشست آقای آنتون خلوپکوف با اشاره به مواضع سیاسی و امنیتی روسیه نسبت به بحث سلاح های کشتار جمعی و بحث های هسته ای، در خصوص موضع روسیه در قبال مسائل هسته ای منطقه تأکید کرد که فراتر از اهمیت مسئله ایران و همکاری هسته ای با این کشور، مسئله هسته ای کره شمالی و همکاری با کشورهای دیگر منطقه یعنی چین و هند نیز در زمینه مسائل هسته ای نیز برای روسیه مهم هستند.
وی دلایل اهمیت خلع سلاح منطقه خاورمیانه برای روسیه را اینگونه برشمرد: نخست، در منطقه خاورمیانه بوده است که چندین بار سلاح های شیمیایی استفاده شده مانند کشورهای مصر و سوریه؛ دوم، برخی کشورهای منطقه خاورمیانه عضو کنوانسیون سلاح های شیمیایی و بیولوژیک نیستند. سوم، ایران یکی از معدود کشورهای منطقه است که عضو همه کنفوانسیون ها است و به همین دلیل هم می خواهد که سایر کشورهای منطقه در کنوانسیون های مربوط به خلع سلاح هسته ای عضو شوند. چهارم، خاورمیانه منطقه ای است که کشورها پایبند به تعهدات در زمینه سلاح های کشتار جمعی نبوده اند، به همین دلیل این موضوع بهانه ای برای قدرت های بزرگ به کشوری چون عراق بوده است.
رئیس مرکز مطالعات انرژی و امنیتی روسیه در ادامه به علل علاقه مندی ایران به منطقه عاری از سلاح های هسته ای اشاره کرد. نخست اینکه برای اولین بار ایران بود که موضوع خلع سلاح هسته ای را در سال 1974 مطرح کرد و بعد مصر این موضوع را دنبال کرد. دوم، ایران خود قربانی سلاح های شیمیایی و بیولوژیکی در جنگ ایران و عراق بوده است. سوم، برخی کشورهای منطقه هنوز عضو کنوانسیون های شیمیایی و بیولوژیکی نشده اند و ایران می خواهد این کشورها را ترغیب به انجام این موضوع کنند. چهارم اینکه مناطقی در دنیا وجود دارند که طی معاهداتی عاری از تسلیحات هسته ای در ابعاد کلی آن نه صرفا به معنای سلاح های کشتار جمعی، شده اند. مناطقی چون پاسیفیک جنوبی در سال 1985، آفریقا در سال 1996، آسیای مرکزی در سال 2006 که در همه این مناطق معاهدات خلع سلاح هسته ای اجرا شده است.
وی در خصوص موضع روسیه در قبال برنامه هسته ای ایران اظهار داشت که ایران حق دارد به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای دست یابد. نمونه آن نیروگاه اتمی بوشهر است که اولین بار توسط آلمان ها ساخته شد. روسیه تا زمانی که ایران بخواهد سوخت نیروگاه بوشهر را تأمین خواهد کرد. آنتون خلوپکوف ضمن تأکید بر عدم انحراف برنامه هسته ای ایران طبق گزارش های سازمان ملل افزود روسیه آماده است که با ایران همکاری کند و روند مذاکرات میان ایران و غرب را تسهیل کند حتی مسکو پیشنهاداتی برای این موضوع داده است از جمله ایجاد مرکز غنی سازی اورانیوم که ایران نیز عضو آن باشد. وی در ادامه افزود که آمریکا همکاری هسته ای خود را با روسیه به دلیل همکاری این کشور با ایران کاهش داده است.
گزارش: محمد سلطانی نژاد پژوهشگر مهمان پژوهشکده و دانشجوی دکتری مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران.