ایده فدرالیسم و کشورهای خاورمیانه

روز یکشنبه اول اردیبهشت ماه 1392، نشست دیگری از سلسله نشست های گروه مطالعاتی خاورمیانه و قدرت های بزرگ پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با حضور دکتر حسین دهشیار مدیر گروه و اعضای گروه تشکیل شد. 

سؤال مهمی که در این جلسه به آن پاسخ داده شد این موضوع بود که "آیا فدرالیسم در قالب دولت های خاورمیانه امکان تحقق دارد یا خیر؟" در پاسخ مطرح شد که دولت مدرن که نخستین بار در اروپا شاهد تکوین آن بودیم، پدیده ای سیاسی- ملی محسوب می شد و هم از بعد اقناعی (اجماع در خصوص ارزش ها) و هم از بعد اجبار (در شکل بوروکراسی) برخوردار بوده و است. اما دولت ها در خاورمیانه بیش از آن که پدیده سیاسی باشند، پدیده فرهنگی (قومی- قبیله ای) به شمار می روند از این رو، سنخیت چندانی با دولت فدرال ندارند. 

فدرالیسم یعنی مجموعه ای از واحدهای سیاسی با حفظ بعضی اختیارات که برخی دیگر از اختیارات خود را به دولت فدرال واگذار نمایند. اما در دولت های خاورمیانه، نه ظرفیت و نه ماهیت چنین موضوعی وجود ندارد. قدرت در این کشورها بین قوا به صورت عمودی تقسیم شده است که با فدرالیسم سنخیتی ندارد و اگر روزی بخواهند به سمت فدرالیسم حرکت نمایند، بایستی از ماهیت دولت فرهنگی به دولت سیاسی تغییر نمایند. 

در این میان، برخی از امکان تشکیل دولت مستقل متعلق به کردها در منطقه صحبت می نمایند که جرقه آن می تواند از جانب کردهای عراق زده شود. کردهای عراق به دلیل شرایط خاص کنونی در داخل کشور، به شدت دنبال اجرایی نمودن ایده فدرالیسم می باشند که در نهایت کردهای حاضر در سایر کشورهای منطقه را نیز تحت تأثیر قرار داده و ایده تشکیل دولت مستقل کردستان واحد را اجرایی نمایند. اما کردها باید در نظر داشته باشند که شرایط داخلی، فقط یک جنبه موضوع است و جنبه دیگر، مواضع و منافع کشورهای منطقه ای و حتی فرا منطقه ای در این خصوص می باشد. به دیگر سخن، پذیرش کشور کردستان مستقل و شناسایی آن باید مورد وثوق اعضای جامعه بین المللی قرار گیرد و صرف شرایط داخلی یا خواست کردها کفایت نمی کند. از جانب دیگر، کشورهای منطقه مانند ایران، عراق، سوریه تمایلی به تشکیل دولت مستقل کردستان ندارند. ترکیه نیز به عنوان دیگر بازیگر مهم منطقه ای، نظر مساعدی در این خصوص ندارد. اما اسرائیل از تشکیل دولتی غیرعرب در منطقه استقبال می نماید. در سطح فرا منطقه ای نیز مواضع روسیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا بسیار حائز اهمیت می باشد. از این رو مواضع مجموع بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در تشکیل یا عدم تشکیل دولت کردستان مستقل نکته کلیدی به شمار می رود. 

گزارش: زهرا محمودی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خاورمیانه و قدرت های بزرگ.