بررسی تحولات سوریه و تاثیر آن بر روابط ترکیه و ایران

روز چهارشنبه 18 اردیبهشت ماه 1392 گروه مطالعات کشمکش و همکاری در خاورمیانه پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه میزبان جمعی از پژوهشگران مهمان، کارشناسان مسائل خاورمیانه و اعضای گروه در ارتباط با موضوع "بررسی تحولات سوریه و تاثیر آن بر روابط ترکیه و ایران" بود. این نشست با مدیریت دکتر حمید احمدی، مدیر گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه و سخنرانی خانم فهیمه قربانی پژوهشگر پژوهشکده همراه بود.

در ابتدای جلسه خانم قربانی به بررسی ماهیت بحران سوریه پرداخت و آن را ادامه انقلاب های عربی نام نبرد، زیرا این بحران بیش از دو سال ادامه یافته است و بسیاری از بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای را درگیر نموده است. نکته مهم دیگر این است که اکثریت مردم شهرنشین سوریه مخالف اقدامات معارضین هستند و تنها حدود 20 درصد مردم که اکثرا فقیرند به همراه گروهی از سلفیون بدنبال سقوط بشار اسد می باشند.

بخش دیگر سخنان وی به بررسی راهبرد کلان سیاست خارجی ترکیه تاکنون اختصاص یافت. از زمان تاسیس جمهوری ترکیه، این کشور دو استراتژی را دنبال نموده است. نخست، "کمالیسم" که از زمان تاسیس جمهوری ترکیه تا پایان جنگ سرد ادامه داشت و مبتنی بر نزدیکی بیشتر به غرب و در نتیجه دوری از شرق و جهان اسلام بود. دوم، "چندجانبه گرایی" که بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 و نظریات داوود اوغلو مبنی بر اهمیت حفظ توازن در سیاست خارجی پیش گرفته شد. از جمله اصولی که داوود اوغلو از آن در راهبرد چند جانبه گرایی نام می برد، دیپلماسی فعال صلح، به صفر رساندن مشکلات با همسایگان، ایجاد توازن بین امنیت و آزادی، ایجاد قدرت نرم و اهمیت نگاه دوباره به شرق است.

در ادامه به استراتژی ترکیه در قبال بحران سوریه پرداخته شد. قبل از بحران، سوریه و ترکیه از نظر سیاسی و اقتصادی رابطه خوبی باهم داشتند. در سال 2009 رئیس جمهور ترکیه در سخنرانی خود سوریه را دروازه ترکیه به خاورمیانه و ترکیه را دروازه سوریه به اروپا نام می برد. اما از سال 2011 و با شروع تحولات سوریه، اردوغان به اسد برای انجام اصلاحات در راستای منافع خود، فشار می آورد و از همین زمان، تحریم های اقتصادی ترکیه علیه سوریه آغاز می شود و ترکیه به جمع مخالفین خارجی اسد می پیوندد. نکته قابل توجه این است که سیاست ترکیه در برابر سوریه تاکنون موفقیت آمیز نبوده است و شاید دلایل این شکست را در ارزیابی اشتباه ترکیه از اوضاع داخلی سوریه، میزان مقاومت اسد و تعداد موافقین اسد می توان دانست. از طرفی هم ترکیه حضور سلفیون در جمع مخالفین و نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای نظیر ایران و چین و روسیه را نادیده گرفته بود.

در بخش دیگر این نشست، خانم قربانی به ارزیابی میزان اهمیت سوریه برای ایران پرداخت. سوریه از چند جهت برای ایران مهم تلقی می شود. نخست، سوریه در منطقه شام (لبنان، اسرائیل، فلسطین، اردن و بخشی هایی از غرب عراق) واقع شده است. دوم، متحد منطقه ای ایران محسوب می شود و از طریق آن، ارتباط با حزب الله لبنان ساده تر است. سوم، مسئله فلسطین و اسرائیل.

در قسمت پایانی جلسه، تاثیر این بحران بر روابط ایران و ترکیه بررسی شد. ایران و ترکیه از زمان معاهده قصر شیرین تاکنون، با وجود بعضی تنش ها همواره ارتباط مسالمت آمیز خود را حفظ نموده اند و با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه این همکاری گسترش زیادی داشته است. حال باید دید چرا با وجود وقوع این بحران و رویکرد متفاوت دو کشور همسایه به آن و حتی اقداماتی مانند استقرار سامانه دفاعی هوایی ناتو در خاک ترکیه همچنان این روابط حفظ شده است؟ شاید بتوان علت اصلی را در امر اقتصاد جستجو کرد. ایران دارای منابع انرژی است که ترکیه از آن استفاده می کند و بعد از روسیه مهم ترین تامین کننده گاز ترکیه ایران است. در مقابل هم ترکیه نزدیک ترین عامل ارتباطی ایران به اروپا است؛ بدین معنا که ایران از طریق ترکیه منابع انرژی خود را می تواند به اتحادیه اروپا منتقل کند. همچنین، می بایست به حجم مبادلات بالا میان دو کشور اشاره کرد. در حالی که حجم تجارت دوجانبه آن ها از 16 میلیارد دلار در سال 2011 به بیش از 22 میلیارد دلار در سال 2012 رسید، دو کشور برنامه ریزی کرده اند که روابط تجاری خود را تا 30 میلیارد دلار در سال 2015 ارتقاء دهند. 

در پایان جلسه، حاضرین نشست به پرسش و پاسخ و تبادل نظر پرداختند.

گزارش: مریم مطیعی،دبیر گروه مطالعات کشمکش و همکاری در خاورمیانه  پژوهشکده.