روابط امنیتی– سیاسی ترکیه و اسرائیل؛ گذشته،حال و آینده

نشست 24 فروردین گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با موضوع "روابط امنیتی– سیاسی ترکیه و اسرائیل؛ گذشته،حال و آینده"، با حضور پژوهشگران ارشد و مهمان پژوهشکده، برخی کارشناسان مسائل خاورمیانه و اعضای گروه ترکیه شناسی برگزار شد. در این نشست آقای رحمت حاجی مینه از پژوهشگران مهمان و عضو گروه ترکیه شناسی پژوهشکده در خصوص موضوع نشست و دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز در بخش تبادل نظر نکاتی را مطرح کردند.

در ابتدا آقای حاجی مینه با توجه به مکتب کپنهاگ و بر اساس مفاهیم امنیتی شدن و امنیت زدایی اظهار داشت که موضوعات عمومی در یک طیف چهار موردی قرار می گیرند. یعنی "موضوعات" نخست، غیر سیاسی هستند که دولت ها در آن ها دخالتی نمی کنند. دوم، سیاسی هستند که مورد بحث و گفتگوی بازیگران سیاسی و دولت ها قرار می گیرد. سوم،  امنیتی شده اند و کاملاً از فاز سیاسی فراتر رفته و نیازمند رویکرد ویژه می باشند. چهارم، موضوع امنیت زدایی هم زمانی مطرح است که موضوع امنیتی شده را مجدداً به پروسه سیاسی بازگردانیم. 

وی افزود در مکتب کپنهاگ منظومه ای پنجگانه را باید مد نظر داشت. نخست، اهداف مرجع، در مورد ترکیه این اهداف مرجع تمامیت ارضی و سکولاریسم هستند؛ دوم، بازیگران امنیتی که افسران و نظامیان عالی رتبه را شامل می شود که با توجه به تعریفی که از اهداف مرجع داشتند تلاش می کردند تهدیدهای وجودی برای آن ها تعریف کنند؛ سوم، بازیگران کارکردی مثل رسانه ها، سیاستمداران؛ چهارم مخاطبان هدف که شامل گروه خاصی چون نخبگان سیاسی و یا افکار عمومی می باشد؛ و پنجم شرایط تسهیل کننده که در ترکیه می توان به شرایط داخلی، منطقه ای و یا بین المللی در دوره های مختلف اشاره کرد.

در ادامه آقای حاجی مینه بعد از شرح تاریخچه ای از روابط ترکیه و اسرائیل به نقش نظامیان در  انعقاد پیمانهای نظامی و امنیتی میان ترکیه و اسرائیل پرداخت. وی گفت ، نظامیان در دهه 1990 با استفاده از شرایط داخلی و برجسته کردن تهدید کردها و اسلام سیاسی توانستند معاهده  امنیتی- نظامی سال 1996 را با اسرائیل منعقد کنند در حالی که حزب رفاه و مقامات آن در این معاهده هیچ ابتکار عملی نداشتند. اما این شرایط در سال 1999 به دلیل چند فاکتور از جمله زلزله ازمیت، دستگری عبدالله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه، نشست هلسینکی و پذیرش نامزدی عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، منحل شدن حزب رفاه در سال های پیش و بحران اقتصادی ترکیه در سال 2000 تغییر کرد و باعث کمرنگ شدن تهدیدات امنیتی و اهمیت مساله اقتصاد در ترکیه شد. روندی که در دهه 2000 به تدریج  رابطه نظامیان – جامعه مدنی را تغییر داد و کم کم نظامیان به حاشیه رانده شدند. 
 
این پژوهشگر مهمان در راستای بحث فوق افزود، پر تغییر معادله قدرت در داخل جامعه ترکیه پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه تأکید کرد. وی اظهار داشت که شرایط منطقه ای و رویدادهای نیمه دوم دهه 2000 میلادی از جمله حمله اسرائیل به غزه در سال 2008، ترک نشست داوس توسط اردوغان در سال 2009 در اعتراض به اسرائیل و نهایتا کشته شدن 8 ترک در حمله کماندو های اسرائیل به کاروان غزه در سال 2010، دولت وقت ترکیه را قادر ساخت تا پس از گزارش پالمر در سال 2011 توسط سازمان ملل در خصوص حمله اسرائیل به کاروان غزه، روابط خود را با اسرائیل بدون توجه به نظامیان به حالت تعلیق در آورد. 

 آقای حاجی مینه علل عذرخواهی اخیر اسرائیل از ترکیه در خصوص حمله کماندو های اسرائیل به کاروان غزه را مواردی چون کنار رفتن آویگدور لیبرمن، بحران سوریه و  اصرار آمریکا  مبنی بر نزدیکی دو متحد استراتژیک خود دانست. وی افزود ترکیه نیز با توجه به چالش های مطرح شده برای سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان و پیامدهای بحران سوریه در آینده و همچنین مقابله با لابی های یونانی و ارمنی در آمریکا علی رغم تنش ها و اختلافات به روابطش با اسرائیل ادامه خواهد داد.

در ادامه، حاضرین در نشست به بحث و تبادل نظر در مورد مباحث مطرح شده پرداختند. از جمله دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه اظهار داشت که روابط مستحکم میان ایران و ترکیه با توجه به توانایی اقتصادی بالای ترکیه می تواند به نفع هر دو کشور باشد، اما بحران سوریه محدودیت هایی را در روابط دو کشور ایجاد کرده است. وی افزود در شرایط امروز باید به دنبال پاسخ این سؤال باشیم که بعد از تحولات به وجود آمده در منطقه و روی کار آمدن حکومت های اکثریتی از جمله در مصر و عراق، آینده منطقه با این حکومت های جدید چگونه خواهد بود؟ چرا که تحولات منطقه و روی کارآمدن حکومت های جدید می توانند برای ایران، ترکیه و عربستان هم فرصت باشند و هم چالش. برخی از تحلیل گران معتقدند که ترکیه در تلاش برای بهره گیری از فرصت های ایجاد شده در منطقه است، اما سیاست های داخلی ترکیه از جمله اختلاف میان حزب حاکم و نخبگان ترکیه محدودیت هایی را برای ایفای نفش جدی تر این کشور در منطقه ایجاد کرده است. اساس بحث منتقدان سیاست خارجی دولت ترکیه این است که آیا این کشور این ظرفیت را دارد که وارد تحولات جهان عرب شود؟ رئیس پژوهشکده در ادامه بر این نکته تأکید کرد که یکی از ابزارهای مهم حزب عدالت و توسعه در سیاست خارجی ایدئولوژی است. ترکیه با به کارگیری ایدئولوژی توانسته در تحولات منطقه نقشی فعال ایفا و اقتصادش را تقویت کند. اگر ایدئولوژی از سیاست خارجی ترکیه حذف شود دیگر این کشور توانایی ایفای نقشی جدی در منطقه را نخواهد داشت. از نگاه دکتر برزگر هر بازیگری که بطور فعال وارد مسائل خاورمیانه می شود معمولاً  از ابزار ایدئولوژی در سیاست خارجی اش استفاده می کند.

این نشست در انتها با نظرات و پرسش و پاسخ حاضرین پایان یافت.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه.