مبارزه با تروریسم و مسأله سوریه؛ اولویت های سیاست خارجی اوباما
مبارزه با تروریسم و تحولات سوریه دو اولویت مهم در دیپلماسی خارجی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا به شمار می روند. در این میان بررسی وضعیت سوریه با تکیه بر ارتباط میان "دولت ضعیف" و "گسترش تروریسم" نشان می دهد دخالت آمریکا در مساله سوریه، نتایجی در تقابل با استراتژی مقابله با تروریسم این کشور در پی داشته است.
یکی از شاخص های گفتمان سیاست خارجی اوباما، تقابل با تروریسم به عنوان بزرگ ترین تهدید پیش روی آمریکا بوده است. سومین مناظره با میت رامنی در مبارزات انتخاباتی 2012 یکی از صریح ترین تاکیدات اوباما در این خصوص می باشد. در همین راستا در برنامه ملی مقابله با تروریسم که در سال 2011 منتشر شد، رئیس جمهور آمریکا اعلام می کند: در میان تهدیدات بالقوه بی شماری که امنیت ملی آمریکا را تهدید می کند، تهدید تروریسم به ویژه ازسوی القاعده، مهم ترین تهدید برای آمریکا است. این استراتژی، خلع سلاح و نابود کردن گروه های تروریستی و در رأس آن ها القاعده را در صدر اولویت های امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا تعریف می کند.
آمریکا با حمایت از مبارزان مسلح سوریه، یکی از بازیگران اصلی تحولات در سوریه به شمار می رود. اوباما در مصاحبه اخیر خود با مجله نیو ریپابلیک اظهار داشت: اتفاقات سوریه را به صورت روزانه بررسی و پیگیری می کند. ناآرامی های سوریه که همراه با حمایت آمریکا از مخالفان مسلح حکومت بوده است، بی ثبات شدن سوریه و ناتوان شدن دولت اسد را به دنبال داشته است.
بررسی گزارش موسسه صندوق کمک برای صلح به وضوح ناتوان شدن دولت سوریه پس از بروز نا آرامی ها در این کشور را نشان می دهد. این صندوق موسسه ای است که با انتشار گزارش های سالانه، کشورها را با "شاخص دولت ناتوان" به چهار گروه در "مرحله خطر" ، "مرحله هشدار"، "مرحله اعتدال" و "مرحله پایدار" طبقه بندی می کند. دولت ناتوان طبق تعریف "صندوق کمک برای صلح" با شاخص هایی نظیر از دست دادن کنترل بر سرزمین، از دست دادن انحصار کاربرد مشروع زور در درون مرزها، ناتوانی در ارائه خدمات عمومی، فساد گسترده، نقض گسترده حقوق بشر، ناتوانی در اعمال حاکمیت قانون، نزول شدید اقتصادی و فرار مغزها مشخص می شود. مطابق گزارش سال 2012 این موسسه، دولت سوریه در مجموعه کشورهایی با شاخص دولت ناتوان بالا ارزیابی و با رتبه 25 در گروه کشورهای در مرحله خطر طبقه بندی شده است. این درحالی است که پیش از آغاز ناآرامی ها در سوریه، این کشور رتبه 48 گزارش سال 2011 را دارا بوده است. سقوط 23 رتبه ای دولت سوریه پس از آغاز درگیری ها در این کشور نشان می دهد، تحولات سوریه چه تاثیر عمیقی بر توانمندی دولت این کشور در فراهم آوردن نظم، امنیت و آسایش برای آحاد ملت خود بر جا نهاده است.
ناتوان شدن دولت سوریه که به معنای تضعیف اقتدار حاکمیت، جا به جایی گسترده جمعیت، کاهش توانایی در مبارزه با بی کیفری، کم رنگ شدن حاکمیت قانون، کاهش کنترل حکومت بر سرزمین و افزایش دخالت کشورهای دیگر در تحولات این کشور می باشد، سبب شده تا سوریه به محلی مناسب برای فعالیت و سازماندهی گروه های تروریستی تبدیل شود.
ارتباط دولت ناتوان با گسترش فعالتی های گروه های تروریستی و این دیدگاه که "تروریست ها قوی ترند، وقتی دولت ها ناتوان تر باشند" به ویژه پس از حملات 11 سپتامبر، طرفداران جدی پیدا کرد. در گزارش نهایی کمیسیون 11سپتامبر که در سال 2003 منتشر شد، به صراحت عنوان شده است "گروه های تروریستی، ناتوان ترین دولت ها و بی قانون ترین مناطق را عنوان پناهگاه و مخفیگاه خود انتخاب می کنند. مدافعان این دیدگاه بیان می کنند احتمال اینکه دولت های ناتوانی نظیر افعانستان، سومالی و یا سودان محل امن گروه های تروریستی قرار گیرند به مراتب بیشتر از کشورهایی است که دارای دولت پایدار و قوی می باشند.
در این راستا ادوارد نیومن استاد گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه بیرمنگهام در تحقیقی که به عنوان "دولت های ضعیف، دولت های ناتوان و تروریسم" انجام داده است، لیستی از گروه های تروریستی و مکان اقامت آن ها را ارائه داده است. طبق این تحقیق کشورهایی که شاخص دولت ناتوان آن ها بسیار بالا است (کشورهای در مرحله خطر) پناهگاه مهم ترین گروهای تروریستی قرار گرفته اند. افغانستان، الجزایر، کلمبیا، مصر، عراق، اندونزی، پاکستان، مالی و نیجر از جمله این کشورها هستند.
باید دقت شود که ادعای تروریسم خیز شدن سوریه پس از آغاز ناآرامی های این کشور تنها مبتنی بر مباحث نظری و مفهومی نیست، بلکه اتفاقاً بهترین شاهد توسط دولت آمریکا ارائه شده است. در دسامبر 2012 وزارت امور خارجه آمریکا گروه "جهاد النصر" یکی از گروه های معارض علیه دولت سوریه را در مجموعه گروه های تروریستی اعلام کرد. گروه جهاد النصر با حدود 5 هزار عضو، یکی از اصلی ترین و مؤثرترین گروه های مبارز علیه دولت اسد به شمار می رود. اکثر کادر گروه جهاد النصر از اعضای شبکه ابو مُصعَب الزرقاوی از رهبران سابق گروه القاعده در عراق هستند که در سال 2007 کشته شد. قابل ذکر است که استراتژی ضد تروریسم اوباما، گروه القاعده عراق را تهدید جدی علیه منافع آمریکا در منطقه و خارج از آن ارزیابی و مطرح می کند: این گروه یکی از موضوعات اصلی مورد توجه در استراتژی مقابله با تروریسم آمریکا است.
علی رغم این موضوع گسترش فعالیت های گروه های مرتبط با القاعده عراق در سوریه مانند جهاد النصر دقیقاً در تضاد با "استراتژی ملی مقابله با تروریسمِ" آمریکا می باشد و ادعای پیشرفت در مبارزه با القاعده و تروریسم را که بارها از سوی اوباما مطرح شده، به چالش کشیده است.
در مجموع می توان عنوان کرد، با اینکه مبارزه با تروریسم و القاعده یکی از اولویت های سیاست خارجی اوباما اعلام شده است، اولویت دیگر دیپلماسی خارجی اوباما یعنی حمایت از مخالفان مسلح بشار اسد، نتایجی در تضاد با استراتژی مبارزه با تروریسم در پی داشته است. این موضوع سبب شده است سوریه به مکانی مناسب برای فعالیت گروه های مرتبط با القاعده تبدیل شود.