رقابت علمی ایران و ترکیه در منطقه خاورمیانه از سال 2001-2011

نشست روز 28 بهمن 1391 گروه ترکیه شناسی با حضور پژوهشگران مهمان و اعضای گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات خاورمیانه برگزار شد. خانم درسا بخشندگی دانش آموخته روابط بین الملل در این نشست به ارائه بحث خود با عنوان "رقابت علمی ایران و ترکیه در منطقه خاورمیانه از سال 2001-2011 پرداخت.

 نشست با ارائه مقدمه ای از سوی آقای حسین وحید دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل که مدیریت نشست را بر عهده داشت، آغاز شد. سپس خانم بخشندگی اشاره کرد که قدرت علمی یک کشور نه تنها نیاز و پشتوانه یک کشور برای برنامه های استراتژیک آن کشور محسوب می شود بلکه به عنوان یکی از مهم ترین فاکتورهای توسعه و الگو پذیری توسط سایر بازیگران شمرده می شود.
  
 او در زمینه رقابت میان ایران و ترکیه در عرصه های مختلف ابتدا به نکاتی اشاره کرد. از جمله اینکه یک کشور برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای یا جهانی ابتدا باید مقبولیتی نزد سایر بازیگران منطقه ای و جهانی به دست آورد تا بتواند این مقبولیت را حفظ نماید. ایران و ترکیه دو کشور بزرگ خاورمیانه و دارای توانایی های مختلف برای تبدیل شدن به قدرت برتر منطقه هستند. وی افزود هرچند قدرت علمی اولویت اول برای این دو کشور نیست، اما جایگاه بسیار مهمی را در این عرصه دارا است و  دو کشور رقابت سختی را با هم در این خصوص آغاز کرده اند.
 
 خانم بخشندگی پس از بیان آمارها و ارقام در زمینه توسعه علمی در ایران و ترکیه به مقایسه دو کشور در این زمینه پرداخت. او داده های مدارک علمی ارائه شده در دو کشور را مورد توجه قرار داد. وی افزود تعداد مدارک (Documents) ارائه شده در دو کشور در دهه مورد بررسی، نشان می دهد هر دو کشور در این حوزه دارای رشد صعودی بوده اند. البته تعداد مدارکی که ایران ارائه کرده است تفاوت زیادی با کشور ترکیه دارد. در واقع تعداد مدارک این کشور در سال 2001 بیش از چهار برابر ایران بوده است. ولی در سال 2011 تعداد مدارک ارائه شده کشور ایران از کشور ترکیه پیشی گرفته است. هرچند این تفاوت از نظر آماری چشمگیر نیست ولی در زمینه رشد توسعه مقالات بسیار پر اهمیت است. مدارک قابل استناد  ترکیه در سال 2001 بیش از شش برابر ایران است که ترکیه تا سال 2010 در این خصوص پیشتاز بوده است، اما ایران در سال 2011 با  35092 مدرک در مقابل  30170 مدرک از ترکیه پیشی گرفته است.
 
وی همچنین گفت تعداد استنادها در کشور ترکیه 5 برابر کشور ایران در سال 2001 است. این روند در ترکیه تا سال 2005 صعودی بوده است، ولی در ایران این رشد فقط تا سال 2007 ادامه داشته است. پس از این زمان هر دو کشور سیر نزولی را در این زمینه در پیش گرفته اند. نکته قابل توجه این  است که در سال 2010 هر دو کشور در این زمینه در یک رده قرار گرفته اند و این تعداد به بیش از 49 هزار مدرک رسیده است. در سال 2011 ایران با 18476 مدرک در مقابل ترکیه با 15485 مدارک توانسته از آن کشور پیشی گیرد.

 خانم بخشندگی در پایان افزود بررسی عوامل مختلف در تولید علم در خاورمیانه نشان می دهد که کشور ایران در طول دهه 2011-2001 بیشترین رشد علمی را در منطقه خاورمیانه داشته است. عوامل مهم در این رشد، سياست های موثر دولت بوده که باعث ايجاد انگيزه قوی در اعضای هيات علمی و پژوهشگران دانشگاه ها و موسسات تحقيقاتی و فناوری شده است. اکنون دانشگاه ها با علاقه بسیار در جهت توسعه علمی از نظر کمی و کيفی گام های بلندی را به جلو بر می دارند که تبلور آن در تربيت بيش از چهار ميليون دانشجو در دانشگاه های دولتی و غير دولتی، افزايش دوره های تحصيلات تکميلی و پرداختن به پديده های نوين علمی در قلمرو نانو فناوری، بيوتکنولوژی، هوا و فضا، سلول های بنيادی، توليد علم و موارد دیگر است. در انتها این نشست با نظرات و پرسش و پاسخ حاضرین به پایان رسید.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه و آتنا رجبی، عضو گروه ترکیه شناسی پژوهشکده.