ترکیه و سیاست کنترل نرخ رشد جمعیت

رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه با مطرح کردن سیاست افزایش جمعیت این کشور نگرانی دولت ترکیه را از آینده رشد جمعیتی در این کشور ابراز داشت. دلایل این نگرانی چیست؟ معضلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از کاهش جمعیت دلیل نخست و معضلات مربوط به مسائل سیاسی- دیپلماتیک و امنیت ملی دلیل دوم این نگرانی محسوب می شود 

ترکیه از جمله کشورهایی است که اکنون میانگین جمعیتی مناسبی دارد. در سال 2012، یک میلیون و 241 هزار و 617 نوزاد در ترکیه به دنیا آمد که این رقم در سال 2008، یک میلیون و 281 هزار و 302 نوزاد بود. بدین ترتیب نرخ رشد زاد و ولد در ترکیه هشداری برای آینده جمعیتی این کشور محسوب می شود.

در نشست جهانی سیاست های خانواده و امنیت اجتماعی رجب طیب اردوغان اعلام داشت اگر ملتی قدرتمند می خواهیم باید صاحب خانواده های قوی باشیم، با یک - دو فرزند مفلس خواهیم شد و با سه فرزند در جای خود خواهیم ماند. وی سه فرزند داشتن را راه قدرتمند شدن خانواده و ملت ترکیه دانست و افزود ما به جمعیت جوان و دینامیک نیاز داریم . رمز موفقیت های اقتصادی نیز خود انسان است. اگر انسان باشد، کار ، سرمایه ، مصرف، تولید و سرمایه گذاری خواهد بود. چون فعلا  نسل جوانی داریم، نفع میبریم. ولی آرام آرام پیر می شویم.

اما برای این نگرانی های ابراز شده از سوی اردوغان دو دلیل را می توان در نظر داشت. دلیل نخست این موضوع به کاهش رشد جمعیت به عنوان معضلی اجتماعی و بر خلاف سیاست های جمعیتی موفق ترکیه مربوط می شود. آمارها نشان می  دهد کشورهایی که به یکباره نرخ انفجار جمعیت (مانند ترکیه و ایران) را تجربه کرده اند در سال های بعد در زمره کشورهای جوان به حساب آمده اند. این کشورها با اعمال سیاست هایی در صدد کنترل رشد جمعیت برآمدند. این مسأله کشورهای فوق را در سال های بعدتر (مانند وضعیت ترکیه و ایران در دهه های آتی) با بحران پیری جمعیت روبه رو ساخته است. اردوغان بارها در سخنان خود مثال پیری جمعیت در اروپا را ذکر کرده و شهروندان ترکیه را به درس گرفتن از آن تشویق نموده است. 

پیر شدن جمعیت در ترکیه به باور امروز سران حزب عدالت و توسعه آن ها را از ادامه پیشرفت ها و رشد اقتصادی باز می دارد. در بخش اجتماعی نیز بنیان خانواده و آسیب های افزایش میانگین سنی جمعیت، جامعه ترکیه را تهدید می کند که به باور بسیاری از آسیب شناسان اجتماعی، اکثر جرائم ریشه در نهاد خانواده دارند. بر این اساس بُعدی از سخنان اردوغان مربوط به معضل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی پیری جمعیت ترکیه در آینده است و آن را تهدیدی بر همه حوزه ها و شئونات زندگی شهروندان این کشور می داند. 

دلیل دوم این موضوع نیز از دو جهت قابل توجه است. اول اینکه، کاهش رشد جمعیت به عنوان تهدیدی بر امنیت ملی از ناحیه کردها محسوب می شود. این بُعد ماهیتی کاملاً سیاسی ـ امنیتی برای ترکیه دارد. بدین معنا که نرخ رشد جمعیت در شرق و جنوب شرق ترکیه (مناطق کردنشین) بیشتر از سایر مناطق است. به همین دلیل بخش مهمی از نگرانی های جامعه ترکیه از رشد جمعیت کردها نشأت می گیرد. این بدین معنی است که امنیت ملی ترکیه در برابر کردها بیشتر در معرض آسیب و بحران قرار دارد.

علاوه براین، تمرکز کردها در برخی استان ها و افزایش جمعیت این استان ها نگرانی جمعیتی دیگر ترکیه می باشد. پس از آغاز جنگ شبه نظامیان کرد علیه دولت ترکیه در دهه 1980، برخی استان ها به ویژه دیاربکر تمرکز جمعیتی کردها را تجربه کرد. این موضوع امنیت ملی ترکیه را با تهدید مواجه می سازد. سران ترکیه نگران هستند که افزایش جمعیت این استان ها در برابر جمعیت کم استان های ترک نشین همجوار دردسرساز شود. آن ها بدین منظور برنامه مدونی را برای جلوگیری از کاهش جمعیت ترک ها اتخاذ نموده اند و امیدوارند نتیجه دهد.

رشد جمعیتی بالای کردها نشان می دهد که در آینده اعتراضات گسترده تری به نابرابری های اجتماعی و تضعیف حقوق کردها صورت خواهد گرفت. در واقع نرخ بالای رشد جمعیت کردها در برابر ترک ها، آن ها را در وضعیت مناسب تری در جهت خواست حقوق خود سوق می دهد. این مهم از دیگر نگرانی های اردوغان و سایر احزاب ملی گرای ترک در خصوص نرخ رشد جمعیتی فعلی می باشد. 

دوم اینکه، کاهش رشد جمعیت ترکیه بر خلاف جاه طلبی های منطقه ای این کشور محسوب می شود. ترکیه پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، سیاستی را در پیش گرفت که بر اساس آن افزایش نقش منطقه ای ترکیه در قالب راهبرد هایی همچون "چند جانبه گرایی"، "صفر کردن مشکلات با همسایگان" و "نئوعثمانی گرایی" دنبال می شود. سران امروز ترکیه در یافته اند که ادامه روند افزایش نقش ترکیه در منطقه با کاهش جمعیت و پیر شدن آن و به تبع آن ایجاد معضلات اجتماعی و فرهنگی، میسر نخواهد شد. 

در واقع تشویق به افزایش جمعیت متناسب با جاه طلبی های آنکارا است. کاهش و پیری جمعیت نه تنها مانعی بر سر راه این جاه طلبی ها می باشد بلکه در آینده ترکیه را از جایگاه کنونی نیز چند پله نزول می دهد. اردوغان نیک واقف است که بر هم خوردن موازنه جمعیتی ترکیه به نفع کشوری دیگر، به معنی از دست رفتن یکی از ابزارهای مهم قدرت است. تقلیل جایگاه اقتصادی و سیاسی، نتیجه بی چون و چرای رشد کنونی جمعیت ترکیه در آینده خواهد بود و به همین علت سیاست افزایش نرخ رشد جمعیت ابتدایی ترین حرکت برای حل این معضل است. 

در مجموع می توان گفت که میزان نرخ رشد جمعیتی کنونی این کشور، هشداری برای آینده جمعیتی این کشور از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی از یک سو و سیاسی و امنیتی از سوی دیگر محسوب می شود. به طور کلی سیاست  فعلی ترکیه در منطقه که منجر به افزایش نقش این کشور در منطقه شده است نیازمند حفظ و افزایش جمعیت ترکیه به عنوان یکی از ابزارهای قدرت است.