الگوی حکومتی ترکیه برای حکومت مصر

روز شنبه 30 دی ماه 1391 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی را با موضوع "الگوی حکومتی ترکیه برای حکومت مصر" برگزار کرد. در این نشست که با حضور دکتر سید اسدالله اطهری مدیر گروه، اعضاء و برخی از دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد تشکیل شد، آقای احسان اعجازی دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی از دانشگاه علامه طباطبائی به ایراد سخنرانی پرداخت. 

در ابتدا آقای روح الله موسوی مدنی دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته روابط بین الملل که  مدیریت نشست را بر عهده داشت، به بیان مقدمه ای در زمینه موضوع نشست پرداخت. سپس آقای اعجازی اظهار داشت که با توجه به اینکه دولت تازه تاسیس مصر برآمده از انقلاب و دولت ترکیه برآمده از نظام چند حزبی و روندی دموکراتیک در طول زمان است، به نظر می رسد دولت تازه تأسیس مصر نمی تواند از حکومت ترکیه الگو برداری کند.

وی در ادامه به مقایسه دو حکومت مصر و ترکیه پرداخت. آقای حجازی بیان کرد که هر چند دو کشور مصر و ترکیه از جمله ملت های مسلمان هستند اما با وجود برخی از شباهت ها در اصول اسلامی، به دلیل وجود اختلاف در مذهب این دو کشور (قرائت های متفاوت)، مصری ها و ترکیه ای ها تفسیری متفاوت از اسلام به دست می دهند. این امر می تواند دلایل مختلفی از جمله دلیل سیاسی داشته باشد. 

در زمینه سیاسی، جامعه مصر و ترکیه تجربیات بسیار متفاوت داشته اند. مصر سال ها تحت استعمار بریتانیا بود در حالی که ترکیه چه در زمان امپراتوری عثمانی و چه در دوران جمهوری استقلال خود را حفظ کرد و در عین حال از فضای سیاسی حاکم بر جوامع اروپایی تاثیر فراوان پذیرفت. مصر پس از رسیدن به استقلال تحت حاکمیتی اقتدار گرا قرار گرفت و از اندیشه های اروپایی چندان تاثیر نپذیرفت. در این دو کشور سال ها است ارتش در سیاست نقشی فعال داشته است. البته در زمینه دخالت نظامیان در سیاست مصر و ترکیه هر دو کشور تجربیات متفاوتی داشته اند. ارتش دو کشور مصر و ترکیه ارتباط تنگاتنگی با سیاست در این جوامع دارند. نظامیان در این دو کشور تمایل بسیاری برای حکومت کردن داشته اند و همین موضوع گذار به دموکراسی را در این دو کشور با دشواری روبه رو ساخته است. 

علی رغم سنی بودن اکثریت مردم مصر و ترکیه، این دو جامعه اختلافاتی نیز در این خصوص با هم دارند. این اختلافات ناشی از وجود دو فرقه متفاوت سنی در این دو کشور است. اسلامگرایان در مصر پیرو مذهب حنبلی و شافعی هستند، در حالیکه در ترکیه مذهب حنفی جریان دارد. آقای اعجازی در ادامه افزود، در مصر قانون اساسی، شریعت را به مثابه منبع اصلی قانونگذاری تعیین کرده است. اما قانون اساسی ترکیه مخالف تصویب قوانین حقوقی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر پایه اصول دینی است. علاوه براین، بر خلاف حزب عدالت و توسعه که فعالیت در نظام سکولار را پذیرفته است، جنبش اخوان المسلمین به هیچ وجه حاضر نیست تا اصول سکولاریسم را بپذیرد و خواستار اجرای شریعت اسلامی در جامعه مصر است. اخوان المسلمین جدایی دین از سیاست را نیز نمی پذیرد زیرا بر این باور است که اسلام همه شئونات زندگی انسان اعم از سیاست، اجتماع و اقتصاد را در بر می گیرد. 

در ادامه آقای موسوی در راستای مطالب مطرح شده گفت: با توجه به رویه های موجود شکل گیری یک حکومت دموکراتیک سکولار در مصر همانند الگوی ترکیه بعید است.  به نظر می رسد که هدف اصلی اخوان المسلمین تثبیت و گسترش قدرت خود در جامعه و نهادهای حکومتی و همچنین نهادینه کردن قوانین شریعت اسلامی در ساختارهای حکومت می باشد تا تشکیل یک حکومت دموکراتیک. علاوه براین  علی رغم تفاوت های موجود میان جوامع مصر و ترکیه در زمینه های مختلف باید یادآور شد که میان امکان الگوبرداری از مدل ترکیه و تمایل به بهره برداری از آن توسط نیروها و احزاب صاحب قدرت تفاوت عمده ای وجود دارد. الگو برداری از یک مدل نه به معنی تطابق با تمامی عناصر و مشخصات آن الگو بلکه به معنی بهره برداری از ساختار و دیدگاه کلی آن الگو می باشد.

این نشست پس از پرسش و پاسخ حاضرین به پایان رسید.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی و الهام پاس.