بررسی ریشه های تنش در روابط ترکیه و عراق

روز شنبه 2 دی ماه1391 نشست گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با حضور پژوهشگران ارشد پژوهشکده و اعضای گروه ترکیه شناسی برگزار شد. در این نشست آقای اردشیر پشنگ، پژوهشگر مسائل خاورمیانه و عضو گروه ترکیه شناسی  پژوهشکده  به ارائه بحث خود با موضوع "بررسی ریشه های تنش در روابط ترکیه و عراق" پرداخت.
 
در آغاز نشست دکتر سید اسدالله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی، ضمن خیرمقدم به حاضرین نشست، بر اهمیت مطالعه روابط ترکیه با همسایگانش تاکید کرده و دانشجویان را به تحقیق و مطالعه بیشتر در این زمینه دعوت نمود. سپس آقای حاجی مینه پژوهشگر مهمان پژوهشکده و عضو گروه ترکیه شناسی که مدیریت نشست را بر عهده داشت به ارائه مقدمه ای در باره روابط ترکیه و عراق پرداخت.
 
در ادامه، آقای پشنگ با اشاره به چگونگی تشکیل کشورهای عراق و ترکیه بعد از تجزیه امپراطوری عثمانی نقاط مشترک میان دو کشور و بررسی روابط تاریخی آن ها را مورد توجه قرار داد. از نگاه وی در سطح تحلیل ملی (روابط متقابل) روابط ترکیه و حکومت اقلیم کردستان عراق را می توان به دو دوره زمانی و سیاسی تقسیم کرد. نخست، تهدید و مخالفت ها با قدرت گیری کردها (2007-2003)؛ در این دوره نگرانی شدید ترکیه از تحولات موجود در شمال عراق و مخالفت آن ها با استقرار سیستم فدرالیسم مطرح است. چرا که آنان از قدرت گیری کردهای عراقی و تاثیر آن بر استان های 19 گانه کردی خود نگرانی جدی داشتند.به طوری که در سال 2003 که کردها قصد تصرف شهر مهم کرکوک را داشتند، ترکیه، از طریق وارد ساختن فشار بر آمریکا و از طریق اعلام تهدید رسمی به حمله نظامی مانع دستیابی کردها به این شهر و الحاق آن به حکومت اقلیم کردستان عراق شدند. در سال 2007 نیز با مطرح شدن مجدد ادعای مالکیت شهر کرکوک توسط کردهای عراق، ترکیه به تهدید نظامی خود علیه کردها پرداخت. دوم، اتحاد با حکومت اقلیم کردستان عراق و سردی رابطه با بغداد از سال 2003 تاکنون؛ آقای پشنگ در این خصوص اظهار داشت که از سال 2007 تاکنون عوامل مختلفی باعث شد تا ترکیه نه تنها از مخالفت ها و روابط سرد خود با حکومت اقلیم کردستان عراق پرهیز کند بلکه به عنوان یک دوست و حتی شریک و متحد منطقه ای کردها عمل کند. در این راستا میان گرمی روابط آنکارا – اربیل با سردی روابط بغداد – اربیل در این دوره می توان رابطه ای مستقیم متصور بود.
 
این عضو گروه ترکیه شناسی علل حمایت ترکیه از کردها را این گونه برشمرد: "تثبیت واقعیتی به نام حکومت اقلیم کردستان عراق"، "استفاده از کردهای عراق برای کاستن سطح تنش با کردهای ترکیه و وارد ساختن فشار به پ . ک . ک"، "منابع غنی نفتی موجود در شمال عراق"، تثبیت قدرت شیعیان در بغداد و در  حاشیه قرار گرفتن متحدین سنی ترکیه"، "برهم خوردن موازنه منطقه ای به نفع ایران با روی کار آمدن دولت شیعی در بغداد"، "رقابت با ایران در شمال عراق و موارد دیگر.
 
در حال حاضر ترکیه به تنهایی در حدود یازده میلیارد دلار با منطقه اقلیم کردستان عراق مبادلات اقتصادی دارد و شریک تجاری آن ها محسوب می شود. همچنین مذاکراتی میان دو طرف برای کشیدن خط لوله نفتی مجزا در حال انجام است که این امر هم بر تنش موجود میان دولت عراق و ترکیه اثر سوء خواهد گذاشت.
 
اما در سطح تحلیل منطقه ای وی به موازنه شیعی – سنی و بحران سوریه اشاره کرد. در این راستا، ترکیه مجموعه تحولات رخ داده در عراق  و روی کار آمدن شیعیان در این کشور را به زیان خود ارزیابی می کند؛ چون بنا بر تصور ترکیه تحولات سیاسی عراق بیشتر به نفع ایران خواهد شد. هر چند ترکیه با ایران روابط دوستانه ای دارد اما همزمان در یک رقابت منطقه ای هستند، به همین دلیل است که ترکیه از سال 2005 تا کنون نگران از هلال شیعی بوده است.
 
بحران سوریه نیز از عوامل دیگر سردی روابط ترکیه با عراق می باشد. دولت عراق خواهان باقی ماندن دولت بشار اسد در سوریه است به طوری که اقای مالکی نخست وزیر عراق در اظهارات اخیرش نگرانی عمیق خود از ضعیف شدن دولت مرکزی سوریه را مطرح کرده بود؛ زیرا نوری مالکی  و جریان شیعه همراه وی، پیروزی سنی های سکولار و یا سلفی در سوریه را کاملا بر ضد منافع خود ارزیابی می کنند و حتی نگرانی هایی نیز در میان مدت در خصوص تهدید تمامیت ارضی عراق از سوی آنان و اعراب سنی داخل دارند. این در حالی است که سیاست خارجی ترکیه  نسبت به تحولات سوریه کاملا بر خلاف عراق و در جهت تغییر نظام سیاسی سوریه است.
 
آقای پشنگ در انتهای بحث خود اظهار داشت که با توجه به عناصر مختلف تاثیر گذار در روابط فعلی عراق و ترکیه، حداقل در کوتاه مدت همچنان سردی و بی اعتمادی در روابط دو کشور حاکم خواهد بود و در این میان تحولات منطقه ای و کیفیت تحولات مساله کردهای عراق، ترکیه و سوریه نیز در میان مدت روابط دو کشور را می تواند دستخوش تغییراتی جدی کند.
 
نشست در انتها با طرح سؤالات و نقطه نظرات حاضرین به پایان رسید.

گزارش:  سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده