ورود حماس به فاز مدني

اسدالله اطهري، كارشناس منطقه خاورميانه و مسائل فلسطين در گفتاري براي «اعتماد» به تحليل وضعيت اين سازمان در چند ماه اخير پرداخته است. از تعويض مشي سازماني تا تغيير جبهه حماس در منطقه.

 مهم‌ترين ويژگي‌فعاليت‌هاي سازمان مقاومت اسلامي (حماس) از زمان تاسيس، اقدامات نظامي و به رسميت نشناختن اسراييل بوده است و رهبران حماس و مقاومت چه در بعد نظامي و چه در بعد سياسي بر اين دو عنصر پايبند بوده‌اند. اما تصميم‌گيري‌ها و حيات اين سازمان در حدود دو سال اخير را بايد در چارچوب و هماهنگي با نظام بين‌الملل و توازن قوا در منطقه تحليل كرد. در طول تحولات و تغييراتي كه در منطقه خاورميانه اتفاق افتاد، ديديم كه براي نمونه حماس در مساله سوريه به عنوان عضوي از محور مقاومت چه موضعي گرفت. حتي دفتر خود را در اين كشور تعطيل كرد و در مقابل به قطر و اردن كه موضع مشخصي نسبت به مقاومت و سوريه داشتند نزديك شد.

 به نظر مي‌رسد كه به همراه اين دگرگوني‌هاي منطقه، حماس هم در حال شروع به حركت از فاز نظامي به فاز سياسي و مدني است. به تبع اين تغيير، استراتژي آنها در اين مسير توسل به كشورهايي در منطقه از جمله اردن، مصر پس از حسني مبارك و قطر و در عين حال فاصله‌گيري از جبهه مقاومت است. مانند قضيه سوريه و تغيير در شیوه های نگرشی گذشته. به نظر مي‌رسد حماس از مدل «شين‌فين» (جمهوريخواهان ايرلند) در مبارزه با بريتانيا پيروي مي‌كند. آنها هم در ابتدا مبارزه‌شان را به شكل ارتشي نظامي آغاز كردند ولي در ادامه به فعاليت سياسي، مذاكره و گفت‌وگو روي آوردند.

 البته مدل ديگر در منطقه، روش حزب‌الله در لبنان است كه اگرچه از فاز نظامي مطلق به فعاليت سياسي روي آورد ولي به طور كامل سلاح بر زمين نگذاشت و امكانات نظامي‌خود را به عنوان ابزار بازدارنده حفظ كرد. نمونه حركت جديد حماس، شركت در انتخابات پارلماني فلسطين بود كه در آن حماس به پيروزي رسيد و البته غرب، امريكا و اسراييل با وجود قرار ‌داشتن اين رويداد در طرح خاورميانه بزرگ و برنامه‌هاي امريكا، از اين اتفاق استقبال خوبي نكردند. 

چرا كه از نظر آنها روي كار آمدن چهره‌هاي راديكال و افراطي در منطقه نمي‌تواند پيروزي دموكراسي باشد. دموكراسي تا جايي خوب است كه افرادي مثل «اسلوبودان ميلوشوويچ» به قدرت نرسند و كساني از نردبان دموكراسي بالا بيايند كه به قواعد آن هم پايبند باشند. مجموعه حماس اما در حال حاضر مي‌خواهد به مقاومت مدني روي بياورد. با ذكر اين نكته كه آنها دنبال تشكيل دولت در مرز‌هاي قبل از 1967 نيستند، ولی در همان حال اسراييل را با شرايط فعلي به رسميت نمي‌شناسند. اما احتمالا به نظريه دو دولت كه در نقشه راه مساله فلسطين هم پيش‌بيني شده بود قائل خواهند شد. 

سفر آقاي خالد مشعل، رييس دفتر سياسي حماس به غزه بعد از 45 سال را بايد در ادامه سفر امير قطر، وزير امورخارجه تونس و برخي مقامات غربي نگاه كرد. يعني با هماهنگي در سطح بين‌المللي و منطقه‌يي كه بيشتر براي آماده كردن اذهان و افكار عمومي همان در جهت گذار و تغييرات استراتژيك صورت گرفته است. 

حل مشكلات با جنبش فتح 

رابطه حماس و فتح، نزدیک شدن ناسیونالیسها به مذهبیون تلقی می شود. مثلا در مصر «حمدين صباحي» چقدر به «محمد مرسي» نزديك شود. در تاريخ خاورميانه ميان اين دو جريان گاهي اوقات همكاري و مشاركت و در مواقعي هم چالش و درگيري بوده است. اما آنچه مشخص است در اهداف اصلي نزديك به هم ولي در تاكتيك‌ها متفاوت هستند. براي نمونه مقامات فتح از ورود خالد مشعل به غزه استقبال كردند كه با وجود ظاهري بودن در نتيجه اجراي توافقنامه‌هاي قدرت‌هاي منطقه‌يي و جهاني در نزديك‌ كردن بيشتر اين دو گروه براي حل مشكل فلسطين بود. 

حاميان جديد و تجديدنظر در روابط با ايران 

بايد دقت كنيم كه حماس يك مجموعه يكپارچه و يكدست نيست، براي نمونه ديديم كه گروهي در حماس بعد از اعدام صدام حسين اعلام عزاي عمومي كردند يا عده‌يي براي مرگ بن‌لادن پيام تسليت دادند كه مورد تاييد همه‌شان نبود. اما آنچه مشخص است حماس در حال حاضر يك سازمان عملگراست كه از همه ابزار‌ها و كشور‌ها براي رسيدن به اهداف و منافع خود استفاده مي‌كند. براي نمونه تا قبل از رخداد‌هاي سوريه، حماس از متحدان اصلي بشار اسد بود اما حالا برخي از لايه‌هاي حماس درباره مساله سوريه موضع‌گيري مشخصي عليه حكومت سوريه دارند، برخي با اخوان‌ المسلمين اين كشور همراه شدند، گروهي هم به اردن و قطر نزديك شدند. در همين راستا ممكن است روابط حماس با ايران هم تغيير كند. البته بايد توجه كرد كه حماس از كدام ايران فاصله گرفته است. در ايران هم گروهي به مقاومت صرف سياسي و نظامي و عده‌يي هم به راه‌حل سياسي و مدني براي حل مساله فلسطين اعتقاد دارند كه ممكن است بتوانند با برنامه جديد حماس كنار بيايند. در مجموع ممكن است تنظيم مجددي در هماهنگي با تحولات منطقه در روابط با ايران انجام دهند، چرا كه ساير قدرت‌هاي منطقه احتمالا حمايت خود از حماس را منوط به تغيير رابطه با ايران بكنند. البته به نظر من اگر چنين چيزي محقق شود در راستاي تحقق همان حركت به فاز مدني است.

 منبع : روزنامه اعتماد