ریشه های بحران قومی کردها در ترکیه

روز شنبه 8 مهر 1391گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی را با عنوان "ریشه های بحران قومی کردها در ترکیه" با حضور پژوهشگران مقیم و مهمان پژوهشکده و اعضای گروه ترکیه شناسی برگزار کرد. در این نشست خانم سیده لیلا ساداتی دانشجو رشته روابط بین الملل از دانشگاه علامه طباطبایی و آقای دکتر رضا دهقانی پژوهشگر حوزه ترکیه و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در خصوص موضوع نشست نکاتی را مطرح کردند.
 

در ابتدا آقای رحمت حاجی مینه پژوهشگر مهمان که ریاست نشست را بر عهده داشت، در مورد بحث هویتی-تاریخی کردها و نقش آن ها در سیاست خارجی و داخلی ترکیه نکاتی را مطرح نمود. در ادامه، خانم ساداتی جهت بررسی بحران قومی کردها در ترکیه، به توضیح چگونگی اثر گذاری اصلی ترین عوامل شکل دهنده این بحران پرداخت. وی مطرح کرد که این عوامل نمایانگر مشخصه هایی از جنبش قومی کردها در ترکیه می باشد که می تواند به عنوان یک بستر تاریخی و یک محیط در نظر گرفته شوند که به آمال و کنش ها شکل می دهند. از جمله این عوامل می توان به  وجود ویژگی های تاریخی، فرهنگی، نژادی، زبانی و جغرافیایی خاص و متمایزی که بالقوه می تواند مبنای شکل گیری یک دولت- ملت قرار گیرد اشاره داشت. بر این اساس شکل گیری دولت ترکیه مدرن بر اساس ناسیونالیسم یکسان ساز ترک (قرار داد سور) نیز به عنوان نخستین سند حقوقی که وجود یک دولت خودمختار کرد را به رسمیت می شناسد مورد توجه قرار می گیرد. وی در ادامه افزود، تا پیش از شکل گیری دولت ترکیه مدرن بر اساس هویت ترکی، هرگز شاهد شکل گیری گروه های کرد مبارز برای کسب استقلال و بروز در گیری های خونین برای اثبات هویت قومی در ترکیه نبوده ایم و دولت ترکیه مدرن با تاکید مفرط بر ناسیونالیسم ترک و تلاش برای ساختن کشوری یکپارچه دقیقا باعث بروز پدیده ای شد که مهم ترین عامل تهدید امنیت ملی آن می باشد. 
 

در ادامه دکتر دهقانی به ارائه نظرات خود در مورد قومیت کرد ها از بعد امنیتی پرداخت و اظهار داشت: بحث امنیت دارای بعد فرو ملی و فرا ملی است که این دو بعد در مورد بحث کرد ها صادق است. وی بیان کرد که با تشکیل جمهوری در ترکیه، شاهد آن هستیم که فرایند تاریخ سازی و هویت سازی ملت ترک به قیمت در نظر نگرفتن سایر قومیت ها از جمله کرد ها صورت گرفت و آتاتورک سایر قومیت ها از جمله کرد ها را انکار کرد.
 

دکتر دهقانی همچنین به ارائه انواع مدل های دولت – ملت پرداخت که آن ها عبارتند از: نخست، ملت– دولت سازی؛ یعنی یک ملت باعث ایجاد یک دولت می شود که نمونه آن را در ژاپن شاهد هستیم. دوم، مدل پیشتاز؛  در این مدل مهاجرت مطرح می شود، یعنی یک گروه وارد یک منطقه جدید می شوند و در آن هم دولت می سازند و هم ملت که در آن، اصل "اراده مشترک" است. نمونه آن را در آمریکا و استرالیا و نیوزلند شاهد هستیم. سوم، دولت– ملت؛ در این مدل دولت ها هستند که ملت ها را می سازند. در خاورمیانه بیشتر شاهد این مدل هستیم که از آن تحت عنوان مدلImperial  نام برده می شود. در این مدل برخی قومیت ها بر سایر قومیت ها برتری می یابند. از نظر دکتر دهقانی در ترکیه این مدل اتفاق افتاده است به این صورت که در جمهوری ترکیه مشکل کردی به صورت چالش اجتماعی، سپس چالش سیاسی و در نهایت چالش امنیتی نمایان شد. 
 

وی در ادامه مطرح کرد که بزرگ ترین دغدغه  سیاست مداران ترک، بحث تجزیه طلبی کرد ها است و پ. ک.ک در اساسنامه خود به صراحت عنوان کرده است که کردستان مستعمره ای است که باید آزاد شود و در آن یک حکومت سوسیالیستی بر قرار گردد.  دکتر دهقانی، سه سیاست اصلی ترک ها در قبال کرد ها را از ابتدا تاکنون چنین بر شمرد: نخست، حذف، ادغام و همانند سازی. دوم، سرکوب فعالیت های تجزیه طلبانه و قهر آمیز کرد ها و سوم، استفاده از متغیر کرد در سیاست و روابط خارجی با دیگر کشور ها و همسایگان خود. 
 

گزارش: حسین میرزایی، عضو گروه ترکیه شناسی پژوهشکده.