ارزیابی سیاست خارجی احمد داوود اوغلو 2012 – 2001

روز شنبه 25 شهریور ماه 1391 نشستی دیگر از مجموعه نشست های گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات خاورمیانه با عنوان "ارزیابی سیاست خارجی احمد داوود اوغلو 2001 – 2012" با حضور پژوهشگران مقیم و مهمان پژوهشکده و جمعی از دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد برگزار شد. در این نشست که مدیریت آن را آقای رحمت حاجی مینه پژوهشگر مهمان پژوهشکده و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق بر عهده داشت، خانم ژاله عبدی دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته روابط بین الملل از دانشگاه تهران و دکتر رضا دهقانی پژوهشگر حوزه ترکیه و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در خصوص موضوع نشست به ایراد سخنرانی پرداختند.

ابتدا خانم عبدی در خصوص زندگی آکادمیک و تئوری داوود اوغلو نکاتی را مطرح کرد. وی با اشاره به تحصیلات وزیر امور خارجه ترکیه که مرتبط با مسائل سیاسی و روابط بین الملل است، داوود اوغلو را از معدود افرادی دانست که توانسته تئوری های خود را عملی سازد. داوود اوغلو در مهم ترین اثر خود با عنوان "عمق استراتژیک" که در سال 2001 به چاپ رسید، مباحث زیادی را مطرح کرده اما اصلی ترین مباحث این کتاب حول دو محور "مؤلفه های جغرافیایی" و "مؤلفه های تاریخی" سامان یافته است.وزیر خارجه ترکیه این کشور را دارای عمق استراتژیک می داند . از نگاه وی به دلیل موقعیت منحصر به فرد ترکیه این کشو توانایی به عهده گرفتن رهبری در چند منطقه از جمله در خاور میانه، بالکان، حوزه خزر، خلیج فارس، آسیای میانه و مدیترانه را دارد.
 
 داوود اوغلو برای دستیابی ترکیه به اهداف استراتژیک خود بر دو موضوع تأکید می کند: اول، در بعد سیاست داخلی مهم ترین مشکل ترکیه را مسئله کردها می داند که دارای ابعاد خارجی نیز می باشد. بر این مبنا ترکیه برای حل این مسئله باید هم در داخل و هم در خارج با کرد ها و کشور های دارای اقلیت کرد وارد مذاکره شود. 

دوم، در بعد سیاست خارجی  بحث همسایگان و قدرت های نو ظهور را مطرح می کند. وی معتقد است ترکیه برای رسیدن به اهداف خود باید نقاط اختلاف با همسایگانش را حل کند و در این سیاست به صفر رساندن اختلافات با همسایگان را مطرح می کند. همچنین پیشنهاد می دهد ترکیه با قدرت های نو ظهور روابط مناسب و  خوبی بر قرار سازد.
 
بر این اساس داوود اوغلو اصولی را برای سیاست خارجی ترکیه پیشنهاد می کند که عبارتند از: اول، توازن بین آزادی و امنیت؛ دوم، به صفر رساندن اختلافات با همسایگان؛ سوم، سیاست های چند بعدی و چند جانبه؛ چهارم، گفتمان دیپلماتیک و جدید که بر اساس سخت گیری– انعطاف است؛ بدین معنا که موضوعاتی را که تا پیش از این ترکیه حاضر نبود بر سر آن ها مذاکره کند، حال باید این موضوعات را از طریق مذاکره حل و فصل نماید.
 
علاوه براین، بر اساس تئوری داوود اوغلو ، اهداف سیاست خارجی ترکیه عبارتند از: اول، دست یابی به شرایط مطرح شده از سوی اتحادیه اروپا و عضویت در آن؛ دوم، همگرایی منطقه ای در شکل همگرایی های امنیتی و اقتصادی و غیره، سوم، ایفای نقش مثبت و فعال در حل و فصل اختلافات منطقه ای؛ چهارم، مشارکت در حوزه های مختلف و جدید؛ پنجم، تبدیل شدن به یکی از 10 اقتصاد برتر جهان. داوود اوغلو معتقد است که ترکیه تا سال 2023 یعنی صدمین سالگرد تاسیس ترکیه نوین، باید به این اهداف برسد و جزء 10 اقتصاد برتر جهان گردد. 

خانم عبدی در ادامه به سیاست های دولت ترکیه در خصوص تحولات جهان عرب از نگاه داوود اوغلو اشاره کرد که عبارتند از: اول، اهتمام به درک صحیح و محاسبه درست از رخداد های پیش آمده و تلاش برای تامین منافع ملی ترکیه. دوم، تاکید بر حق مردم عرب برای کسب آزادی و دموکراسی؛ سوم، تاکید بر این نکته که حمایت ترکیه از اعمال دموکراسی در کشور های عربی، منافاتی با سیاست به صفر رساندن اختلافات با همسایگان ندارد. چهارم، فرایند گذار به دموکراسی در این کشور ها باید انجام پذیرد.
 
خانم عبدی در ادامه مطرح کرد که مواضع ترکیه در قبال بهار عربی، ریسک زیادی برای دولتمردان آن داشته است، زیرا همزمان با آغاز بهار عربی، ترکیه با بسیاری از این کشور ها از جمله با لیبی روابط حسنه داشته است و تئوری به صفر رساندن اختلافات با همسایگان را دنبال می کرده است.
 
وی در انتهای بحث خود ضمن اشاره به مخالفان سیاست های داوود اوغلو مبنی بر اینکه سیاست خارجی شرق ترکیه که میراث حزب عدالت و توسعه است باعث می شود که ترکیه اهداف اصلی خود را که همانا پیوستن به اتحادیه اروپا است فراموش کند.؛ از قول داوود اوغلو بیان کرد که، سیاست خارجی ترکیه از زمانی که وی وزیر خارجه ترکیه است، با توجه به اینکه بر اساس محاسبات، موضع گیری و اقدام شده است و تلاش خود را به کار بسته تا با توجه به تحولات به پیش رود و بتواند منافع ملی ترکیه را تامین نماید، اشتباه نبوده است.
 
پس از پایان بجث خانم عبدی، دکتر دهقانی به نقد تئوری به صفر رساندن اختلافات با همسایگان داوود اوغلو پرداخت. وی ابتدا به سیر تکوین نظریه و فضای تدوین آن پرداخت. از نظر دکتر دهقانی عمده نقد به داوود اوغلو مربوط به بعد عملی استراتژی وی است نه بعد تئوریک استراتژی او. دکتر دهقانی معتقد است شرایط سال 1991 ترکیه باعث تدوین این نظریه شد، یعنی زمانی که وضعیت اقتصادی ترکیه بسیار اسفبار بوده است. در این دوره دولت های ناکار آمد و شکننده زمام امور را در دست دارند، ترکیه روابط خصمانه و در آستانه جنگ با همسایگان خود چون سوریه و عراق  قرار دارد و مهم تر از همه این کشور به طور تحقیر آمیزی از ورود به اتحادیه اروپا منع شده است. از این رو تکوین و تببین این نظریه در خطاب به اروپا است. 

وی معتقد است که توجه به کلید واژه های اصلی تئوری داوود اوغلو و تحلیل آن ها از جمله مفاهیمی چون عدم ورود ترکیه در ائتلافات منطقه ای به نفع و علیه کشور دیگر می تواند نشان دهنده این باشد که تئوری داوود اوغلو با عمل وی تعارض دارد. این پژوهشگر، در پایان بجث خود مطرح کرد که، سیاست خارجی ترکیه سیاست خارجی مستقلی نیست و ترکیه نقش بدیل غرب در منطقه را بازی می کند بر همین اساس استقلال عمل ندارد. 

این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین در نشست پایان یافت.
 
گزارش: سحر تقی پور ، دبیر  گروه و حسین میرزایی، عضو  ترکیه شناسی پژوهشکده.