سوریه صحنه تنازع بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای
با گذشت زمان بحران سوریه به یکی از پیچیده ترین چالش های سیاسی و امنیتی برای منطقه و امنیت بین المللی تبدیل می شود. دلیل اصلی تداوم این بحران وجود منافع متعارض و دیدگاههای متفاوت بین بازیگران صحنه داخلی سوریه از یک سو و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای درگیر در این بحران از سوی دیگر است.
از لحاظ داخلی، از یک سو گروه موسوم به "ارتش آزاد سوریه" با ترکیبی ناهمگون از لحاظ ایدئولوژیک، اهداف و حتی ملیت نامتجانس و از دیگر سو نظام کنونی حاکم بر سوریه و مشخصا ارتش سوریه به عنوان طرف های مستقیم مناقشه با داعیه حمایت مردمی و همراهی افکار عمومی بر آنند تا صحنه را به نفع خود رقم زنند.
البته نباید از نظر دور داشت که اقدامات و اصلاحات سیاسی اخیر صورت گرفته از سوی بشار اسد اگر به لحاظ زمانی زودتر صورت می پذیرفت، می توانست علاوه بر رفع بهانه ها و اتهامات حقوق بشری مطروحه از سوی مخالفان وی میزان بیشتری از افکار عمومی سوریه را با رئیس جمهور سوریه موافق و همگام سازد.
علاوه بر مشکلات داخلی، دخالت بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای، بحران را دو چندان نموده است. عربستان سعودی، قطر، ترکیه و اسرائیل به عنوان حامیان منطقه ای مخالفان و مشخصا جبهه موسوم به "ارتش آزاد سوریه" اصلی ترین و شناخته شده ترین تشکل مخالف بشار اسد سعی در تشدید بحران، فشار بر اسد با هدف کناره گیری یا سرنگونی وی دارند. از عمده ترین انگیزه های مشترک جبهه قدرت های منطقه ای مخالفان اسد می توان به سیاست مهار ایران و همچنین جلوگیری از قدرت روز افزون محور مقاومت با نقش آفرینی ایران، سوریه وحزب الله لبنان اشاره نمود.
بی شک انگیزه مهم تر اسرائیل بحث امنیت، ادامه موجودیت و تضمین بقا خود است که به نوعی از مهم ترین دلایل حامیان غربی و منطقه ای اسرائیل برای دخالت در بحران سوریه و حمایت از مخالفان دولت سوریه و نهایتاً جایگزینی نظامی دست نشانده و متضمن بقای اسرائیل به شمار می رود.
از دیگر سو انگیزه ها و دلایل ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو از جمله تثبیت و ارتقای نقش و جایگاه تاثیرگذار خود در تحولات منطقه ای و بین المللی و عوامل ژئوپلیتیک دیگر از جمله مسأله کردها نیز قابل تامل و حایز اهمیت می باشد.
باتوجه به عوامل فوق می توان ریشه های ترکیب مختلف مخالفان بشار اسد را به نیکی دریافت و به دلایل وجود افراد مسلح با ملیت های متنوع از قبیل سعودی، قطری، ترکیه ای، افغان، یمنی و غیره با گرایشات مختلف از جمله سلفی و وهابی در صف مخالفان پی برد.
در سمت دیگر، حامیان منطقه ای دولت سوریه از جمله ایران به عنوان متحد و حامی استراتژیک نظام کنونی سوریه، حزب الله لبنان و عراق می کوشند با ارائه راهکارهایی نظیر راه حل سوری – سوری ارائه شده توسط ایران، و مذاکره بین طرفین در راه حل و فصل مناقشه از طریق غیر نظامی و تلاش برای عدم دخالت ناتو و کشورهای همسایه سوریه اعم از ترکیه و سایر کشورها گام بردارند. ضمن اینکه ایران در طی بحران سوریه همواره بر ضرورت ایجاد دموکراسی و اصلاحات در سوریه توسط بشار اسد تأکید کرده است.
بی شک طرح چنین مواضعی از سوی جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرتمند ترین و تاثیر گزارترین حامی منطقه ای بشار اسد ریشه در رویکرد واقع گرایانه و به دور از احساس از سوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران دارد و می تواند در کمک به حل و فصل بحران راهگشا باشد.
موضع گیری قدرت های فرا منطقه ای، موضوع مهم و قابل تامل دیگر در بحران سوریه است. در جبهه مخالفین بشار اسد، غربی ها و در رأس آن ها آمریکا با اهدافی همچون سیاست مهار چین و روسیه، مهار قدرت و نقش منطقه ای ایران، تضمین امنیت انرژی و تحکیم و تضمین امنیت و بقای اسرائیل و عوامل متعدد دیگر سعی در سرنگونی حکومت بشار اسد و تغییر ساختار قدرت در سوریه دارند.
از سوی دیگر روسیه و چین به عنوان اعضای دائم شورای امنیت و قدرتمندترین حامیان نظام سوریه با انگیزه هایی نظیر توازن قوا و جلوگیری از تکرار تجربه لیبی و اشتباه استراتژیک در مواجهه با تحولات منطقه برآنند تا تحولات منطقه و مهم تر از آن در شرایط فعلی بحران سوریه را به نفع خود رقم زنند. سخنان ویتالی چورکین نماینده روسیه در سازمان ملل متحد با این مضمون را که پشت صحنه و هدف نهایی بحران سوریه ایران است در این رهگذر نباید از نظر دور داشت.
باتوجه به موارد فوق می توان اذعان داشت سوریه امروزه به آوردگاه قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای تبدیل شده است که هر کدام می کوشند به فراخور ظرفیت های سیاسی و حتی نظامی خود و همچنین اتحادها و مرزبندی های مشترک برآیند و معادلات موجود و آینده مناقشه را به سود خود تغییر دهند. این امر ضرورت دستیابی به یک راه حل مورد قبول بین بازیگران داخلی صحنه سیاسی سوریه و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای دینفع در این بحران را ضروری می سازد.