عوامل تأثیر گذار بر تشدید فرقه گرایی در پاکستان
حملات عليه شيعيان پاکستان طی ماه ها و روزهای اخیر شدت گرفته است.این حملات با هدف تشدید فرقه گرایی و تضعیف جایگاه شیعیان این کشور، با عنایت به بسترهای داخلی و حمایت های خارجی به وقوع می پیوندد.
بي شک يکي از مشکلات مهمي که پاکستان طی چند دهه گذشته به آن مبتلا بوده، معضلي به نام "فرقه گرایی" و تروریسم ناشی از آن بوده است. به بيان ديگر، کشور پاکستان که در محافل سياسي با عناوين پرورشگاه تروريسم، حيات خلوت تروريست ها ياد مي شود، همواره با معضل فرقه گرایی و آثار و تبعات ناشي از آن مواجه می باشد.
اگر چه اکثر جمعیت پاکستان (77 درصد) را اهل سنت تشکیل می دهد اما نزاع های فرقه ای فقط بین 20 درصد از جمعیت اهل سنت با جمعیت اقلیت شیعه (20 درصد) این کشور اتفاق می افتد. با این حال همین مسأله کافی است تا پاکستان در محافل سیاسی به عنوان رستنگاه خشونت های فرقه ای و افراط گرایی مطرح گردد.
فرقه گرایی در پاکستان پدیده نوظهوری نیست، اما شرایط چند دهه اخیر در این کشور به گونه ای بوده که بسترهای سیاسی- اجتماعی مناسب برای رشد فرقه گرایی فراهم شده است. عوامل متعددی در تکوین جریان های فرقه گرا در پاکستان نقش دارند که می توان آن ها را در قالب سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی بررسی نمود.
در سطح داخلی؛ سیاست های ژنرال ضیاء الحق با کمک سرویس امنیتی پاکستان (آی.اس.آی) در اواسط دهه 1980 از طریق حمایت رسمی دولت از تأسیس مدارس مذهبی سنی و تصویب و اجرای قوانین شریعت قابل ذکر می باشد. در سطح منطقه ای؛ دو رویداد وقوع انقلاب اسلامی ایران و بحران افغانستان در سال 1979 و تبدیل پاکستان به خط مقدم مبارزه با ارتش سرخ، و در سطح بین المللی دو عامل رقابت ابر قدرت ها در افغانستان و سیاست عربستان در ترویج اندیشه وهابی، بیش از سایر عوامل در ترویج فرقه گرایی و رادیکالیسم متأثر از آن در پاکستان مؤثر بوده اند.
در نتیجه چنین وضعیتی بود که گروه های فرقه گرای تروریستی این کشور مانند “سپاه صحابه” ، “لشکر جنگوی” و “تحریک نفاذ شریعت محمدی” با هدف گسترش فرقه گرایی در راستای مبارزه با رشد نفوذ شیعیان به وجود آمدند که طی عملیات های تروریستی خود، جان هزاران زن و کودک و افراد بی گناه را قربانی تفکرات افراطی خویش ساخته اند.
اعضای گروه های فرقه گرای پاکستان در مدارس دیوبندی تحت تأثیر و حمایت همه جانبه عربستان سعودی ، به منظور رسیدن به اهداف و امیال خود به نیروهای القاعده و طالبان پیوسته اند. در این راستا دریافت کمک های مالی و تسلیحاتی آن ها از القاعده حاکی از عمق روابطشان دارد. گروه های فرقه گرای پاکستان با گروه طالبان افغانستان نیز پیوند ریشه ای و عمیق دارد. این گروه ها خواستار شکل گیری جنبشی به سبک طالبان در پاکستان شده اند و برای آن ها حکومت طالبان مظهر تحقق افکار و ایده هایشان بوده است.
حملات تروریستی فرقه ای علیه شیعیان پاکستان در ابتدا، علیه عابدان مساجد، تاجران، مهندسان ساختمان حتی دیپلمات های ایرانی و دانشجویان دانشکده افسری در شهرهای راولپندی، لاهور، کراچی، مولتان صورت می گرفت. اما امروزه حملات به نیروهای پلیس، مقامات بلند پایه دولتی و قاضیانی که مأمور رسیدگی به جرایم تروریست های فرقه گرا هستند و هچنین زائرانی که از زیارت امام رضا(ع) بازگشته اند، گسترش یافته است.
این حملات در شرایطی به وقوع می پیوندد که گروه هاي مدافع حقوق بشر، از دولت پاکستان به علت ناتواني در جلوگيري از موج خشونت عليه مسلمانان شيعه انتقاد کرده‌اند. در حملات صورت گرفته عليه شيعيان پاکستان، نشانه های از حمایت عربستان و عدم ناخشنودی امریکا از این حوادث مشهود است. به گفته شيعيان پاکستان، اگر كمك هاي كشور هاي نفت خيز عربي به خصوص عربستان به اين گروههاي تروريستي نبود، آنان توان انجام اقدامات تروریستی را عليه مسلمانان شیعه نداشتند. شيعيان پاكستان عاملان اين حملات و كشتار ها را، حمايت مالي و تسليحاتي برخي از كشور هاي عربي از جمله عربستان سعودي مي دانند كه در پي آن خشونت عليه شيعيان شدت گرفته است.
همچنین، اعتقاد به نفوذ آمریکا در جریانات فرقه ای پاکستان به میزانی است که یکی از رهبران گروه های شیعه در این کشور در جمع صدها هزار نفری تحصن‌کنندگان در کراچی که خواهان پایان دادن به مداخله های واشنگتن در مسائل داخلی پاکستان بودند، تصریح کرد که اگر دولت پاکستان برای خشکاندن ریشه تروریسم و فرقه‌گرایی جدی است باید سفارت و نمایندگی‌های آمریکا را ببندد و همه دیپلمات‌های آمریکایی را از این کشور اخراج کند.
در مجموع می توان گفت، با توجه به تحولات کنونی خاورمیانه، تلاش در جهت گسترش فرقه گرایی در منطقه، امری دور از ذهن نخواهد بود. در حقیقت، گسترش فرقه گرایی به مثابه ابزاری است که عربستان سعودی به طور مستقیم از طریق تأسیس و گسترش مدارس دیوبندی حامی وهابیت و حمایت مالی و تسلیحاتی از گروه های فرقه گرا و آمریکا به صورت غیر مستقیم در راستای مبارزه با رشد جایگاه و نفوذ شیعیان در منطقه به رهبری ایران از آن بهره می برند.
بنابراین کشتار شیعیان در پاکستان با عنایت به شرایط داخلی مانند وجود مدارس مذهبی تندرو، فعالیت گروه های فرقه گرا و ارتباط آن ها با سایر گروه های تروریست، برخورداری از حمایت آی.اس.آی، عدم اتخاذ رویکرد مناسب از جانب دولت پاکستان و شرایط خارجی شامل عوامل منطقه ای از جمله حمایت فکری، مالی، تسلیحاتی عربستان و عوامل فرا منطقه ای نظیر حمایت های غیرمستقیم امریکا از این جریان ها، با هدف تشدید فرقه گرایی صورت گرفته و کماکان نیز ادامه خواهد یافت.