گزارش نشست امنیت در خاورمیانه

روز شنبه 9 اردیبهشت 1391 نشستی به میزبانی گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و همکاری انجمن ایرانی روابط بین الملل تحت عنوان "امنیت در خاورمیانه" برگزار گردید.

در این نشست که پژوهشگران مقیم و مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، اساتید دانشگاه و جمعی از دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری حضور داشتند، دکتر حسین دهشیار عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر ارشد پژوهشکده، آقای محمد علی مهتدی پژوهشگر ارشد پژوهشکده و آقای رحمت حاجی مینه پژوهشگر مهمان پژوهشکده و استاد دانشگاه به سخنرانی پرداختند.

درابتدای جلسه دکتر اسدالله اطهری استاد دانشگاه، پژوهشگر ارشد و مدیر گروه مطالعات ترکیه شناسی پژوهشکده که ریاست جلسه را نیز بر عهده داشت به همه شرکت کنندگان خیر مقدم گفته و در خصوص اهمیت منطقه خاورمیانه و بحث امنیت آن کلیاتی را بیان کرد.

پس از وی آقای محمد علی مهتدی با نگاهی گذرا به سیر امنیت در منطقه خاورمیانه با اشاره به آینده ترتیبات امنیت در این منطقه، در بخشی از سخنان خود اظهار داشت که خاورمیانه حساس ترین منطقه جهان است و کم ترین منطقه ای را در دنیا می توان یافت که قدرت های بزرگ آنچنان به آن توجه ویژه داشته باشند و منافع راهبردی خود را در آن پیگیری نمایند.

آقای محمد علی مهتدی با بیان سیر نظام های امنیتی منطقه، اظهار داشت که اتفاقات اخیر جهان عرب که از آن تحت عنوان بهار عربی و یا بیداری اسلامی نام برده می شود، باعث تحولات عمیق در منطقه خاورمیانه گردیده است، به طوری که تمام معادلات و نظامات را تحت الشعاع خود قرار داده و هم چنین منطقه  را وارد بعد پیچیده تری به خصوص در بعد امنیتی کرده است. وی ضمن اشاره به تغییر بافت منطقه و تشریح شکاف ایجاد شده بین کشورهای منطقه به واسطه وقوع بهار عربی گفت که در ترسیم فضای آینده امنیت در منطقه خاورمیانه باید به چند نکته توجه کرد: اول، آمریکا با "مواجه بودن با بحران اقتصادی" و"نرسیدن به اهدافی که در منطقه دنبال می کرد"، در اهداف مورد نظر به ویژه در عراق چندان موفقیتی نیافته است. دوم، پس از وقوع بهار عربی و سقوط مبارک، آمریکا تمام متحدان عرب خود را از دست داد و فقط عربستان برایش باقی مانده است. سوم، نقش روسیه و چین در تحولات سوریه و ورود آن ها به مناسبات منطقه نیز باید در حدی افزایش یافته که نباید از آن غافل شد، لحاظ گردد.

در ادامه دکتر حسین دهشیار، با بیان نکاتی در خصوص تاثیرات نظام بین الملل و هنجارها و نهادهای آن بر رخدادهای منطقه، با ذکر مثال چنین تشریح کرد که ممکن است شرایط بین المللی باعث تغییر رفتار بعضی از کشورها و در نتیجه تغییر وضعیت آنان گردد به نحوی که نقش نیابتی قدرت های بزرگ را بازی کنند. این موضوع باعث کاهش هزینه برای قدرت های بزرگ می شود که می توان در این میان از ترکیه و یا قطر سخن گفت. وی افزود کشورهای عربی نسبت به گذشته، حس ناسونالیستی خود را از دست داده اند و بیش از پیش مستعد پذیرش قدرت های بزرگ در بعد امنیت هستند و به تعبیری برای حفظ امنیت خود در منطقه  به سمت قدرت های بزرگ تمایل می یابند. وی معتقد است که وقوع تحولات جهان عرب برای کشورهای عربی یک امر داخلی بوده است و به بیان دیگر، ویژگی های داخلی کشورهای عرب و بافت جامعه شناختی آن ها و گروه های درون کشوری، باعث وقوع این پدیده گردیده ولی غرب در مواجه با این پدیده سعی در گرفتن انرژی این حرکت و منحرف کردن آن از مسیر خواسته هایش می باشد.

آقای رحمت حاجی مینه به عنوان سخنران بعدی به روشن کردن زوایای بحث امنیت پرداخت و امنیت را از بعد تئوریک آن بررسی کرد. وی در بخشی از سخنان خود، اظهار داشت که پس از نشست وستفالی در 1648 میلادی "خود یاری"، "دولت" و "بقا"، مهم ترین مسائل و دغدغه های امنیتی قلمداد شده است. وی چنین اظهار داشت که امنیت ابتدا فردی و به تعبیری "دولت – فردی" بوده اما امروزه امنیت دسته جمعی گردیده است. رخدادها و اتفاقات مهم جهانی هم چون جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم و جنگ سرد باعث تغییر حوزه امنیت شده است و امروزه ابعاد جدیدی از امنیت تحت عنوان امنیت بشری مطرح گردیده است. به عبارتی امنیت از فاز سخت افزاری خود ابتدا به سمت فاز نرم افزاری رفته و امروزه ما وارد فاز امنیت هوشمند (Smart Security) شده ایم.

این نشست با پرسش و پاسخ دانشجویان و اساتید حاضر در جلسه پایان یافت.

گزارش: حسین میرزائی