نگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس به ایران و قدرت این کشور در منطقه

محمد فرازمند، تحلیل گر مسائل خاورمیانه و سفیر سابق ایران در بحرین یکی از سخنرانان نشست بزرگداشت روز ملی خلیج فارس بود که امروز صبح در مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه برگزار شد. وی بحث خود را با نگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس به ایران و قدرت این کشور در منطقه آغاز کرد و گفت: "نگاه کشورهای عربی خلیج فارس به ایران این است که تحولاتی که در یک دهه گذشته در منطقه رخ داده توازن قدرت منطقه ای را به سمت ایران تغییر داده است. برخی این کشورها با ایران رابطه تاریخی و یا دیپلماتیک خوبی داشته و تعدادی نیز سیاست تخاصم را در هر بازه زمانی به گونه ای تعقیب کرده اند. در میان این کشورها عمان خواهان روابط حسنه با ایران است و هیچ گاه از تنش با تهران استقبال نکرده و نمی کند. در سمت دیگر، کشورهای عربستان و بحرین هستند که تنش های ایران با این کشورها در اوج است. در یک دهه گذشته این کشورها از هرگونه بحران با ایران استقبال کرده اند و بعضا از به تصویر کشیدن این بحران ابایی هم نداشته اند. قطر علی رغم اینکه روابط خوبی با ایران دارد در موضوع سوریه با ایران اختلاف نظر دارد و عراق عامل نزدیکی کویت و ایران در منطقه است."

سفیر سابق ایران در بحرین در توضیح عوامل شکل گیری این دیدگاه می افزاید: « تغییر وضعیت سیاسی در عراق در شکل گیری این شرایط بسیار موثر بود. سرنگونی صدام حسین در سال 2003 توسط نیروهای امریکایی و برخی متحدانش،  کشورهای عربی خلیج فارس را به این سمت برد که این حرکت به نفع ایران تمام شده است. بازیگران صحنه امروز عراق عمدتا از اهل تشیع هستند که هیچ گونه سابقه دوستی با اعراب خلیج فارس ندارند."

این تحلیل گر مسائل خاورمیانه با اشاره به این که فعالیت های ایران در حوزه انرژی هسته ای و پیشرفت های ایران در سه دهه اخیر تبدیل به عاملی برای دغدغه اعراب همسایه ایران و عضو شورای همکاری خلیج فارس شده است، گفت: «از دیدگاه اعراب خلیج فارس این حرکت ایران منجر به برهم خوردن توازن قوا در منطقه شده است. این دغدغه مشترک میان کشورهای شورای همکاری و دیگر اعراب منطقه بود که منجر به همراهی آنها با تحریم های غربی و بین المللی شد و بعضا شاهد بودیم که این کشورها مشوق تحریم های غربی هم بودند."

او همچنین تاکید کرد که «موارد جزئی تر مانند جنگ های غزه هم منجر به غنی شدن دیدگاه مقاومت در منطقه که ایران حامی آن است شده است. بر هیچ کس نیز پوشیده نیست که اعراب با محور مقاومت در منطقه که ایران نیز ضلعی از آن است مشکل فراوانی دارند."

فرزامند، اصلی ترین موضوع در شکل گیری موقعیت کنونی در روابط ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را تحولات جهان عرب  دانست و گفت: «موج انقلاب های عربی از تونس تا مصر، لیبی و اخیرا یمن منجر به روی کار آمدن اسلام گرایان میانه رو شد. روی کار آمدن این طیف از اسلام گرایان  در تونس و مصر  به گواه انتخابات برگزار شده، این دیدگاه را در میان اعراب  تقویت کرد که ایران برنده این تحولات خاورمیانه است. این نگرانی اعراب چندان هم بیراه نیست. در موج انقلاب های عربی در درجه اول رهبران و دولت هایی سقوط کردند که متحدان کشورهای عربی خلیج فارس بودند: بن علی از تونس و حسنی مبارک از مصر. نخستین نتیجه این سقوط ها این بود که عربستان و متحدانش در شورای همکاری احساس کنند که متحدان منطقه ای  خود  نظیر مصر را که حامی موضع شورای همکاری در قبال ایران بودند جای خود را به بازیگران  خاکستری داده اند که مرام و مسلک خود در قبال ایران را مشخص نکرده اند. واهمه رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس از مسری بودن انقلاب ها نیز در شکل گیری این موضع گیری در مقابل ایران بی تاثیر نبود. امواج این انقلاب بسیار سریع تر از حد انتظار رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس به سواحل این خلیج رسید. اعرب ناگهان متوجه پویایی اخوان المسلمین شده و متوجه شدند که این جریان تنها یک حزب منحصر به یک کشور نیست. مطالباتی که در عربستان مطرح است بسیار شبیه به مطالبه های مردمی میانه رو در کشورهای شمال آفریقا است و شباهتی به مطالبه های اسلام گرایان افراطی ندارد."

فرزامند در توضیح هراسی که اعراب از ایران دارند به نقش عوامل منطقه ای در شکل گیری این بیم و اضطراب اشاره کرده و می افزاید: مساله دیگری که عامل هراس رهبران منطقه ای شده است  حضور بازیگران و مفاهیم جدید در منطقه است. اسلام گرایی میانه رو هیچ گاه اهرم کشورهایی مانند عربستان و امارات و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نبوده است. این طیف از اسلام گرایی به دلیل اینکه در محیط عربی سنی بروز کرده  و محیط مشترک شورای همکاری با سایر کشورهای عربی است این هراس را به وجود آورده که از دل اسلام گرایی تندرو اسلام گرایی میانه رو رشد کند.

آنچه که در کشورهای عربی پیش از این تحولات مطرح بود زمامدار خوب بود و نه زمامداری مطلوب. اکنون مردم عربی به سمت روی کار آوردن زمامداری خوب پیش می روند. نکته دیگر هراس اعراب از سرنوشت هم پیمانی با امریکا است . در چند دهه گذشته اعراب دوستان همیشگی امریکا بودند و امریکایی ها از لنز این متحدان عربی به سایر تحولات نگاه می کردند. از میان بازیگران بین المللی غربی ها با این موج مردم خواهی در منطقه ظاهرا کنار آمده اند و بنا ندارند تمام تخم مرغ های خود را در منطقه خاورمیانه بگذارند و به خوبی بر تبعات این حرکت واقف هستند."

این تحلیل گر مسائل منطقه در پایان سخنانش بهبود روابط ایران با کشورهایی که انقلاب را تجربه کردند را پیش بینی کرده و افزود: منطقه خلیج فارس و خاورمیانه مرحله گذار را طی می کنند. در این مرحله  برای هر دو طرف چالش ها و فرصت هایی وجود دارد.  بدیهی است که دو طرف تلاش کنند بر فرصت افزوده و از چالش ها بکاهند. در مجموع باید گفت که شرایط منطقه ای به نفع ایران است. اما  بحث همکاری دسته جمعی در منطقه خلیج فارس یا بحثی فراموش شده و یا زودهنگام است. تا زمان شکل گیری مختصات جدید منطقه ای نمی توان از حرکتی منطقه ای و متحد سخن گفت. طرف مقابل ایران در برخی فضاها حتی از توسل به زور برای مهار ایران سخن گفته و جایی برای همکاری نگذاشته است.

منبع: دیپلماسی ایرانی