گزارش نشست بررسی روابط ایران و بریتانیا در خلیج فارس
روز شنبه دوم اردیبهشت ماه 1391 اولین نشست از مجموعه نشست های مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال جدید با عنوان "بررسی روابط ایران و بریتانیا در خلیج فارس" و با همکاری دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی برگزار شد. در این نشست که پژوهشگران مقیم و مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه و جمع کثیری از دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی ارشد دانشگاه های مختلف حضور داشتند، دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و مدير گروه علوم سياسي و روابط بين الملل واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و پروفسور جرزی زادنوسکی پژوهشگر لهستانی از آكادمي علوم لهستان و رئيس موسسه مطالعات شرقي و مديترانه اين آكادمي و همچنين استاد دانشگاه ورشو به ایراد سخنرانی پرداختند.
ابتدا، دکتر کیهان برزگر که ریاست نشست را نیز بر عهده داشت با اشاره به در پيش بودن روز ملی خلیج فارس (دهم اردیبهشت ماه) و ضرورت توجه به اهميت اين مسئله، بحث خود را اینگونه آغاز کرد که خليج فارس به عنوان شاهراه ارتباطی شرق و غرب و مسائل تاريخي-سياسي و هويتي ناشي از آن و داشتن منابع غنی انرژی همواره مورد توجه ويژه بوده است. از نگاه وی خلیج فارس از سه جهت برای منافع ملی ایران حائز اهمیت است. نخست، این منطقه بخشی از تاریخ و فرهنگ سیاسی ایران است. بر این اساس که ایران نسبت به مرزها و تمامیت ارضی خود از جمله نام خلیج فارس حساسیت بسیاری دارد. دوم، از لحاظ ژئوپلتیکی است که خلیج فارس نقطه تمرکز سیاست خارجی ایران در نگاه به شرق و غرب با تم "انرژی" و "توسعه آسیایی" و نگاه به جهان عرب با تم "تحولات جهان عرب" و مسائل "ایدئولوژیکی، اقتصادی، سیاسی- امنیتی، نیروی کار، کالا و خدمات و غیره" است. در حقیقت منطقه خلیج فارس از یک سو یکی از مهم ترین نقاط ترانزیتی ایران به جهان خارج از طریق بندرعباس و تنگه هرمز محسوب می شود و از سوی دیگر یکی از مهم ترین مناطق کسب درآمدهای ارزی و صدور انرژی ایران است. سوم، اهمیت خلیج فارس از لحاظ سیاسی- امنیتی است كه خود نقطه امتيازي در سياست خارجي ايران است. از این لحاظ که این منطقه نقطه تمرکز روابط بين المللي ایران و به خصوص روابط با قدرت های بزرگ بوده است. به طوری که در مسئله اعلام تحریم ها از سوي اتحاديه اروپا در خصوص برنامه هسته ای، تهديد به بستن تنگه هرمز توسط ایران اهرمی برای این کشور جهت تحت فشار قراردادن کشورهای غربی بوده است. در ادامه دکتر برزگر در رابطه با نقش عوامل خارجی در تاریخ خلیج فارس و حضور پرتغالي ها، اسپانیائي-ها، انگلیسي ها و آمریکائي ها در این منطقه بیان کرد که هیچ منطقه ای در جهان به اندازه خلیج فارس مورد توجه قدرت های بزرگ نبوده است. اما این توجه نه تنها در جهت پیشرفت منطقه نبوده بلکه متأسفانه در جهت تامين منافع اين قدرت هاي خارجي بوده كه خود منجر به ایجاد تنش و بي اعتمادي در روابط ملت ها و دولت های منطقه شده و به صورت جنگ ها، انباشت تسلیحاتی، قراردادهای نظامی و غیره و به طورکلی ایجاد چالش ها در منطقه ظاهر شده است. در ادامه وی با اشاره به منافع قدرت ها در منطقه از جمله منافع دریایی،مواصلاتی و اقتصادی، منافع ژئوپلیتیکی و منافع ناشی از صدور و امنیت انرژی، بر نقش بیشتر انگلیس در میان قدرت های بزرگ در شکل دهی قدرت و سیاست خلیج فارس در قرن بیستم تأکید کرد. در نهایت دکتر برزگر ایجاد یک ائتلاف منطقه ای با حضور کشورهای منطقه را برای حل مسائل خلیج فارس ضروری دانستند.
در ادامه نشست پروفسور جرزی زادنوسکی ضمن اشاره به اهمیت استراتژیک خلیج فارس برای بریتانیا و تشريح نقش بريتانيا در حوزه خليج فارس در گذشته، اظهار داشت که بريتانيا به بهانه از بين بردن برده‌داري وارد حوزه خليج فارس شد و براي افزايش نفوذ خود اداراتي را در منطقه حجاز، جده و حتي در بوشهر ايجاد كرد. وي در ادامه با اشاره به اسناد به دست آمده در بريتانيا به تشريح وقايع روي داده در آن زمان ميان ایران و بريتانيا پرداخت. پروفسور زادونوسكي در خصوص جزاير سه‌گانه ايران و ادعاي برخي كشورهاي عربي و حمايت انگليس از اعراب گفت: همان‌گونه كه نخست‌وزير پيشين اين كشور اظهار كرده، بريتانيا هيچ‌وقت دشمن و دوست كشوري نيست اما منافعي دائمي دارد كه بر اساس آن منافع حركت مي‌كند. در واقع بريتانيا تلاش مي‌كند كه از منافع اعراب حمايت كند زيرا معاهداتي را با كشورهاي عربي از جمله بحرين در دهه 1990 امضا كرده است. این پژوهشگر لهستانی در خصوص نقش همکاری های منطقه ای و اهمیت انرژی در منطقه خلیج فارس با اشاره به اینکه پس از جنگ جهاني دوم كشورهاي اروپايي با همكاري يكديگر توانستند مسائل موجود را حل كنند و به توسعه دست يابند. بدون تردید در حوزه خليج فارس نيز همكاري منطقه ای بهترين راه حل براي مسائل این منطقه و در راس آن تامين انرژي است. علاوه براین وی با اشاره به ابراز نگرانی کشورهای اروپایی از رقابت های آینده انرژی، بر این نکته تأکیدکرد که اروپایی ها باید برنامه ها و سیاست های مناسبی را برای جلوگیری از غلبه آمریکا در منطقه خلیج فارس به ویژه در حوزه انرژی اتخاذ کنند.
در نهایت این نشست با پرسش و پاسخ دانشجویان و اساتید حاضر در جلسه و گرفتن عکس یادگاری پایان یافت.
گزارش: منیر حضوری، دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی و دستیار امور سمینارهای پژوهشکده