تحولات جهان عرب و روند صلح فلسطین- اسرائیل

با آغاز تحولات جهان عرب یکی از مسائلی که به شدت تحت تاثیر قرار گرفته روند صلح فلسطینی و اسرائیلی است. در شرايط جديد، با توجه به روشن نبودن نظام منطقه‌ای خاورمیانه و تغییرات آینده جهان عرب، طرف‌های مذاکره به نوعی از ادامه مذاکرات تا روشن شدن وضعیت سرباز می‌زنند. 
 

جنبش "فتح" به رهبری یاسر عرفات در 1969 ریاست سازمان آزادی بخش فلسطین را به دست گرفت. این جنبش در 1988 اسرائیل را در مرزهای 1967 به رسمیت شناخت و وارد مذاکرات غیر رسمی با اسرائیل شد. روند صلح فلسطینی و اسرائیلی به شکل رسمی در 1991 در مادريد آغاز شد و ادامه اين روند به برگزاري نشست صلح اسلو در 1993 انجاميد که یاسر عرفات با اسحاق رابین  نخست وزیر وقت اسرائیل دست دوستی دادند. 
 

خواسته‌های مذاکره کنندگان فلسطینی شامل تشکیل کشور مستقل فلسطینی در مرزهای 1967 یعنی نوار غزه و کرانه باختری به پایتختی بیت المقدس، حق بازگشت آورگان فلسطینی، تعیین کردن مرزها، حل موضوع شهرک‌های یهودی‌نشین، آب و مسائل امنیتی بوده است.
 

اما این توافقات به ثمر نرسید و هر یک یکدیگر را به کارشکنی متهم می‌کردند. با تلاش ایالات متحده آمریکا کنفرانس‌های صلحی در سال 2000 معروف به کمپ دیوید دوم با شرکت دو طرف فلسطینی و اسرائیلی و در سال ۲۰۰۷ کنفرانس آناپولیس با شرکت گروه چهارجانبه صلح خاورمیانه معروف به کورتیت شامل ایالات متحده آمریکا، روسیه، سازمان ملل و اتحادیه اروپا و کشورهای عربی اردن، مصر، عربستان سعودی، سوریه، لبنان و قطر برگزار گردید، ولی هر کدام با شکست روبه رو شد. 
 

شکست روند مذاکرات همواره با چالش‌های جدی بین فلسطینیان و اسرائیلی‌ها مواجه شده است. به طوری که به عقیده برخی کارشناسان، شکست کنفرانس‌ صلح کمپ دیوید دوم منجر به انتفاضه مسجد الأقصی در سال 2000 و شکست کنفرانس آناپولیس منجر به جنگ غزه در اواخر سال 2008 شد.
 

از معایب بزرگ روند صلح فلسطینی و اسرائیلی،‌ در بعد داخلی می توان به عدم اتفاق نظر گروه های فلسطینی و همین طور جریانات داخلی اسرائیلی و در بعد منطقه‌ای نیز وجود مخالفت قدرت‌های تاثیر گذار در منطقه خاورمیانه از جمله سوریه و جمهوری اسلامی ایران در مورد این مذاکرات اشاره کرد.
 

مذاکرات صلح از زمان آغاز با فراز و نشیب مواجه بوده است. ولی با آغاز تحولات جهان عرب این روند به بن بست کامل رسیده و هیچ یک از طرفین حاضر به بازگشت به میز مذاکرات نیستند. به طوری که طرف فلسطینی رسماً شرط بازگشت به روند صلح را تشکیل دولت مستقل فلسطینی اعلام کرده‌ است. در این راستا طرف اسرائیلی هم تشکیلات خودگردان فلسطین را به عدم توانایی ایجاد امنیت در مناطق فلسطینی متهم می‌کند.   
 

اما علت اصلی توقف مذاکرات صلح را باید در فضای مبهم نظام منطقه‌ای در آینده خاورمیانه در سایه تحولات جهان عرب جستجو کرد. از یک سو می توان به نا اميدى مردم فلسطين از تشکیلات خودگردان فلسطين و جریان صلح براى بازگرداندن حقوق خود و همین طور پیروزی نسبی مقاومت اسلامی در فلسطین و لبنان اشاره کرد. از سوی دیگر تغییرات فعلی در مصر، تونس و مراکش و روی کار آمدن احزاب اسلامگرا امکان تغییر قدرت در منطقه خاورمیانه به نفع گروه‌های مقاومت اسلامی همچون حماس را می توان مورد توجه قرار داد.
 

لازم به ذکر است کشورهای مهم عربی همچون نظام سابق مصر، اردن و عربستان سعودی به دلیل روابط مثبت با سازمان آزادیبخش فلسطین و نگرانی از گسترش نقش منطقه‌اي ایران از روند صلح حمایت می‌کردند و اسرائیل هم به دلیل همین پشتوانه مذاکرات را ادامه می‌داد. ولی با توجه به تحولات اخیر این موضوع با چالش جدی روبه رو شده است. 
 

اسرائیل به خوبی می‌داند که هرگونه امتیاز دهی به طرف فلسطینی در شرایط فعلی فلسطین و جهان عرب بی نتیجه است. و ممکن است با به قدرت رسیدن گروه های مقاومت اسلامی با پشتوانه کشورهای عربی و شناختی که از آرمان‌های آنها همچون تشکیل کشور فلسطین  در مرزهای 1949 وجود دارد، تمام امتیازات گرفته شده اسرائیل را به رسمیت نشناسد.
 

تحولات اخیر جهان عرب موجب شده تشکیلات خود گردان به رهبری محمود عباس، حامی اصلی خود یعنی نظام سابق مصر را از دست بدهد و با کاهش حمایت عمومی در میان فلسطینیان روبه رو شود. بر این اساس طرف فلسطینی مذاکرات، با هدف بازسازی وجهه خود در میان افکار عمومی فلسطینیان در داخل و به دست آوردن حامی در جهان عرب اقدام به تحرکاتی کرده است. از جمله آن می‌توان به ورود تشکیلات خودگردان به مذاکرات آشتی ملی با حماس و همچنین مطرح کردن اعلام تشکیل دولت فلسطین در سازمان ملل بر خلاف خواست اسرائیل اشاره کرد. هر چند این موضوع در حال حاضر با مخالفت شورای امنیت مواجه شده است.
 

نکته قابل توجه در روند مذاکرات صلح این است که آمریکا همواره به عنوان حامی اصلی روند صلح فلسطینی و اسرائیلی بوده است. اما این کشور با توجه به تحولات اخیر در خاورمیانه و همچنین بحران اقتصادی در غرب از تحرک کمتری نسبت به گذشته در این خصوص برخوردار است. به نظر می رسد که آمریکا اولویت سیاست خارجی خود را در جلوگیری از به قدرت رسیدن گروه ها و احزاب مخالف آمریکا در کشورهای عربی متمرکز کرده است. 
 

نهايتا باید گفت که تحولات جهان عرب باعث تحت تاثیر قرار گرفتن سیاست خارجی طرف‌های درگیر در روند صلح فلسطینی و اسرائیلی شامل تشکیلات خودگردان فلسطین، اسرائیل و ایالات متحده آمریکا شده است. بنابراين  تا روشن شدن نظام منطقه‌ای جدید و تغییرات آینده جهان عرب احتمال كمي براي شروع دور جديدي از مذاکرات صلح فلسطینی و اسرائیلی وجود دارد.