جهانی شدن انرژی در بستر تهدید زای خاورمیانه
هرچند امروزه تعریف واحدی از امنیت انرژی در میان تولید کنندگان، مصرف کنندگان ،صادرکنندگان، واردکنندگان و ترانزیت کنندگان نمی توان یافت؛ اما تحولات اخیر در خاورمیانه، عدم از سرگیری کامل تولید نفت خام در لیبی، تحریم های سوریه، تحریم نفت ایران ، افزایش قیمت نفت، افزایش قیمت ینزین در آمریکا و مشکلات پیش رو در جایگزین کردن نفت صادراتی ایران، برای همه بازیگران این عرصه «جهانی شدن دغدغه انرژی» را مسئله ای واحد ساخته است. به نظر می رسد که این میدان آشوب زده انرژی و زنجیر به هم پیوسته انرژی در دنیای جهانی شده، همه کشور ها را ناگزیر از برگزیدن راه های همکاری و کم هزینه می کند.
چارلز شومر سناتور دموکرات آمریکایی، در نامه اخیر خود به هیلاری کلینتون از او خواسته تا عربستان سعودی را به تولید ۱۲.۵ میلیون بشکه نفت خام در روز ترغیب کند؛ یعنی افزایش تولید ۲.۵ میلیون بشکه در روز از سوی این کشور. ایالات متحده مدعی است ایران می تواند با کارت نفت ضربه بزرگی یه اقتصاد جهانی وارد کند. از همین رو بدیل هایی همچون افزایش ظرفیت تولید و استفاده از ذخایراستراتژيک بر سر زبان ها است. جمهوری اسلامی ایران نیز مشغول جذب بازازهای جدید و کشف مسیرهای نوین مالی در مراحل پرداخت است.
با توجه به اینکه 61 درصد عرضه اولیه انرژی جهان به منابع نفت و گاز وابسته است، نگرانی اصلی آن است که هرگونه ناامنی در این حوزه شبکه گسترده ای از بازیگران را تهدید کند. درحال حاضر تلاش ایالات متحده برای دفاع از عرضه کنندگان کلیدی انرژی و اطمینان به امنیت منابع عرضه نفت خام خارجی در "خلیج فارس" متمرکز شده است. ، ایران نیز می کوشد از هجوم تحریم ها بگریزد و از ابزارهای موجود خود بهره گیرد. بستن تنگه هرمز به همان میزان که در عرصه بین الملی انرژی خلل ایجاد می کند، بازیگرنفتی همچون ایران را نیز از برخی منافع اقتصادی اش دور می کند.
عربستان سعودی که در فضای پرتنش تحریم نفت ایران آمادگی مضاعفش را اعلام کرده، همچنان با تهدید بسته شدن تنگه هرمز به طور جدی روبه رو است. عربستان در خلیج فارس تنها دو پایانه بزرگ صادراتی "راس التنوره" و "راس الجعیمه" دارد. از راس التنوره روزانه به تنهایی 10 درصد عرضه کل نفت جهان با عبور از تنگه هرمز صورت می گیرد. تلاش ها برای یافتن مسیر های جایگزین این تنگه هنوز به بار ننشسته است. در حال حاضر با توجه به اینکه بهره برداری از طرح خط لوله انتقال نفت خام ابوظبی (حبشان-فجیره) با اختلافات مداوم از سوی شرکت ملی نفت ابوظبی (ادنوک) و شرکت مهندسی و عمران نفت چین (آدکو) به تاخیر افتاده، علی رغم تلاش ها برای افزایش ظرفیت تولید عربستان، به نظر می رسد با خظر بسته شدن تنگه هرمز این کشور آسییب پذیرترین تولیدکننده باشد.
امروزه جهانی شدن دغدغه انرژی توجه به دو اصل جهان شمول در امنیت انرژی یعنی « زیادت »(redundancy) و «سیالیت» (Liquidity) را دوچندان کرده است. زیادت برای تولیدکنندگان امری ضروری تلقی می شود. صادرکنندگان انرژی برای عرضه تولیداتشان به بازار به شبکه های گسترده خطوط لوله و پایانه های صادراتی نیاز دارند.عدم کارآیی یکی از حلقه های این زنجیره عرضه نه تنها آسیب پذیری مصرف کنندگان را بالا برده بلکه به وزن بازیگری تولید کننده به عنوان عرضه کننده ای قابل اتکا نیز آسیب می رساند.
اصل « سیالیت» در امنیت انرژی مبتنی بر ظرفیت اضافه است. کشورهای عمده مصرف کننده نفت در راستای جبران کاهش ظرفیت اضافه اوپک برای حفظ اقتصاد شان در مقابل قطع عرضه انرژی باید از ذخایر استراتژیک استفاده کنند. بیش از 4 میلیارد بشکه نفت خام، در ذخایر استراتژیک نگهداری می شود. هرچند آژانس بین المللی انرژی ذخیره سازی اضطراری کشورهای عضو را فقط برای اهداف استراتژیک مجاز دانسته، ولی آمریکا، اروپا و بازیگران بزرگ آسیایی ذخایر خود را به میزانی نامشخص افزایش داده اند. اعلام بهره برداری احتمالی از ذخایر استراتژیک نفت خام ایالات متحده برای مقابله با واکنش های تهران به تحریم های نفتی و ناهماهنگی های گسترده از سوی بازیگران منطقه ای به گسترش بی ثباتی در بازار انرژی می افزاید.
فقدان امنیت انرژی به انواع مختلف تنش ها در مناطق اصلی تولید نفت بر می گردد. هرچند ایالات متحده آگاه است تغییرات ژئوپلتیکی باعث افزایش ریسک در تامین امنیت انرژی در جهان شده اما همچنان موج تحریم ها ادامه دارد. آژانس بین المللی انرژی در آخرین گزارشی که در سال 2012 منتشر نموده اعلام کرده است که بر اثر تحریم خرید نفت ایران، این کشور ممکن است ناگزیر شود بخشی از نفت خام خود را که به فروش نرفته، در نفتکش‌ها به صورت ذخایر نفت روی آب نگهداری کند . اخلال در بازار تولید و عرضه نفت لطمه ای طولانی مدت بر ثبات این بازار خواهد رساند. اظهار نظر وزیر خارجه آمریکا که در روند تصویب تحریم های جدید علیه ایران وضعیت برخی مشتریان انرژی ایران همچون ژاپن را «خاص» توصیف کرده و آنها را ناگزیر از این امر دانسته خود موید در هم تنیدگی مختصات عرصه انرژی است.
بنابراین آینده امنیت انرژی جهانی و امنیت در خاورمیانه دو روی یک سکه اند. هرگونه خلل در تولید، توزیع و انتقال نفت نه تنها مصرف کنندگان عمده را با مشکل مواجه می سازد بلکه از توان تولید کنندگان این عرصه نیز خواهد کاست. «جهانی شدن دغدغه انرژی» نقطه مشترک همه رقبا، همکاران، مشتریان، دوستان و دشمنان نفتی است. دغدغه ای که مستلزم همکاری جهانی و مشارکت منطقه ای با حضور همه بازیگران کلیدی از جمله ایران است.