نقش انرژی در روابط هند و ایران
در طی سال های اخیر روابط ایران و هند تحت تاثیر تحولات منطقه ای و روابط با آمریکا دچار نوسانات و واگرای هایی شده است. در این میان حلقه واسطی به نام انرژی و وابستگی متقابل دو کشور به آن نیز روابط دو کشور را تحت تاثیر قرار می دهد.
روابط ایران و هند دارای سابقه طولانی به قدمت تاریخ همراه با عناصر و پیوندهای مشترک فرهنگی است. نقطه اوج روابط دو کشور بین سال های 2001 تا 2003 بود که همکاری های اقتصادی و دفاعی بین دو کشور رو به گسترش نهاد و حتی مانورهای مشترکی برگزار گردید. در این دوران بود که موضوع خط لوله صلح گازی معروف به خط "لوله صلح" به عنوان مهم ترین پروژه سیاسی اقتصادی میان دو کشور مطرح شد.
هند در سال ۲۰۰۹ – ۲۰۰۸ حدود ۲۲ میلیون تن نفت خام به ارزش تقریبی ده میلیارد دلار از ایران وارد کرد و از این لحاظ سومین بازار بزرگ نفت خام ایران را تشکیل داد (هم اکنون ایران به عنوان دومین صادر کننده نفت به هند روزانه 100 هزار بشکه نفت خام و هر سال 5 میلیون گاز مایع در اختیار هند قرار میدهد). متعاقباً واردات هند به ایران که عمدتاً محصولات پتروشیمی، برنج، فلزات، دارو را در بر می گرفت افزایش یافته است.
اما روابط دو کشور پس از دوره ای رشد سریع دچار افت ناگهانی شد که مهم ترین آنها ناکام ماندن طرح های بزرگ اقتصادی بود که خود حاکی از انجام تغییر و تحولاتی در سیاست خارجی هند با ایران بود. در این دوران علی رغم انتظار کمک ایران از هند در حمایت پرونده هسته ای، این کشور در آژانس بین المللی انرژی اتمی به همراهی برخی دیگر از کشورها به ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت رأی مثبت داد. این رأی نه تنها بر روابط ایران و هند تأثیر منفی قابل توجهی گذاشت بلکه باعث گسترش همزمان روابط هند با آمریکا و اسرائیل شد که نماد آن گسترش قراردادهای هسته ای هند با آمریکا بود.
هرچند در نگرش کلی هند، ایران کشوری وسیع با منابع غنی نفت و گاز، قدرت مهم منطقه در غرب آسیا، کشوری شیعی و دارای نفوذ در جهان اسلام و موقعیت ژئوپلتیک برجسته در منطقه است، اما در عرصه تصمیم گیری برای هند، موضوعاتی همچون رقابت با پاکستان و بنیادگرایی اسلامی و همچنین رقابت با چین از مهم ترین اولویت های سیاست خارجی محسوب می شوند.
در این میان روابط ایران و هند، تابعی از روابط هند و آمریکا هم بوده است. به عنوان مثال، کناره گیری از پروژه خط لوله صلح گازی ایران-پاکستان-هند، امضای قرارداد خط لوله گاز ترکمنستان به هند در سال 2010 و کنار گذاشتن ایران، تأخیر چند ساله برای تعیین تکلیف قرارداد توسعه میدان گازی فرزاد، عدم مشارکت در طرح توسعه میدان های نفت و گاز، خودداری از فروش بنزین به ایران و حتی سخت گیری و اخراج دانشجویان ایرانی همگی در این راستا قابل ارزیابی هستند.
پیش از این هم بانک مرکزی هند اعلام کرد که از این پس امکان انتقال وجه مورد نیاز برای خرید نفت ایران از طریق بانک‌های آسیایی وجود ندارد و به این ترتیب یکی دیگر از نشانه‌های نتیجه فشارهای آمریکا و متحدانش به بانک‌های خارجی برای قطع رابطه با صنعت انرژی ایران آشکار شد و این در حالی است که 13 درصد از واردات نفت به هند از طریق منابع نفت ایران تأمین می‌شود.
جهت‌گیری دهلی‌نو به سمت ایالات متحده، ناشی از این ذهنیت جدید سیاستمداران هندی بود که هند تنها از طریق اعمال تغییرات اساسی در روابطش با تنها ابرقدرت جهان می‌تواند به اهداف بزرگ استراتژیک خود نائل شود. اهدافی که در کلیت خود معطوف به بهبود موقعیت جهانی هند و برقراری رابطة با حاصل جمع جبری مثبت با سایر قدرت‌های بزرگ است.
از سوی دیگر، هند روابط خود را به خصوص در زمینه واردات انرژی با مهم ترین رقیب منطقه ای ایران، یعنی عربستان سعودی گسترش داد، به طوری که ملک عبدالله در سفر رسمی خود به هند در سال 2006 قول داد که نفت مورد نیاز هندی ها را در شرایط حساس و فارغ از چند و چون قیمت آن تأمین نماید و نخست وزیر هند نیز در در سفر خود در سال 2010 به عربستان سعودی مهمترین ویژگی روابط دو کشور را "مشارکت استراتژیک" توصیف کرد.
هند سیاستی سیال نسبت به ایران دارد و هرکجا که منافعش ایجاب کند حرکت می‌کند به همین دلیل وقتی بحث فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح می‌شود موضع رسمی هند این است که پیوستن به مقررات بین‌المللی داوطلبانه است و اکنون که ایران داوطلبانه به مقررات بین‌المللی پیوسته است اجرای این مقررات الزام‌آور می‌باشد. به همین روش هند رأی علیه ایران را توجیه می‌کند و یا حتی به صراحت اعلام می‌کند که با اینکه می‌داند فعالیت هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است ولی تمایلی ندارد قدرت هسته‌ای جدیدی وارد عرصه منطقه شود.
هر چند عنصر انرژی، آینده روابط ایران و هند را تحت تاثیر قرار می دهد اما به نظر می رسد که دو کشور در عرصه همکاری های مشترک اقتصادی از هم دور شوند. از این لحاظ، ایران باید به دنبال خریدار مطمئن تری نسبت به هندوستان باشد.