ایران و پیمان استراتژیک آمریکا با افغانستان
موضوع امضای پیمان استراتژیک آمریکا با افغانستان از موضوعات مهم در روابط ایران و افغانستان در چند ماه اخیر بوده است. از دیدگاه مقامات افغانستان، انعقاد این پیمان استراتژیک برای منافع و امنیت ملی این کشور پس از خروج نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از افغانستان حیاتی است. همین مسئله با توجه به اینکه پیامدهایی برای منافع و امنیت ملی ایران در پی خواهد داشت، واکنش های مقامات ایرانی را برانگیخته است.
پیمان همکاری استراتژیک آمریکا با افغانستان برای اولین بار به طور رسمی در ماه می 2011 از سوی مقامات افغانستان مطرح شد. از دلایل اصرار مقامات افغانستان بر انعقاد این پیمان استراتژیک، نگرانی از وضعیت ثبات سیاسی و امنیتی افغانستان بعد از خروج نیروهای خارجی از این کشور در سال 2014 می باشد. علی رغم گذشت 10 سال از سقوط طالبان و حضور نیروهای نظامی خارجی در افغانستان، این کشور همچنان شاهد ادامه خشونت ها و اقدامات تروریستی و به نوعی تجدید حیات طالبان است. بر همین اساس است که حامد کرزی انعقاد این پیمان استراتژیک را برای این کشور حیاتی تلقی کرده است.
علی رغم اینکه آمریکا رسما تأثید نکرده است که خواستار ایجاد پایگاه های دائمی در افغانستان است، اما مقامات افغانستان بارها بر این پیمان استراتژیک تأکید کرده و آن را به نفع منافع و امنیت ملی این کشور دانسته اند. به طوری که حامد کرزی در اجلاس اخیر لویه جرگه صراحتاً مطرح کرد که در صورت تأمین منافع ملی افغانستان، آمریکا اجازه خواهد داشت تا در افغانستان تأسیسات نظامی داشته باشد.
هم زمان این موضوع به یکی از مهم ترین نگرانی های امنیتی و منطقه ای همسایگان افغانستان به ویژه ایران تبدیل شده است. به طوری که بعد از مطرح شدن این موضوع، سردار احمد وحیدی وزیر دفاع ایران در سفرش به افغانستان با اشاره به مخالفت مردم افغانستان به حضور آمریکا در این کشور، صراحتاً با انعقاد این پیمان استراتژیک و ایجاد پایگاه های نظامی دائمی آمریکا در افغانستان مخالفت نمود.
به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ایران به سه دلیل عمده با امضای این پیمان مخالف است. نخست، حفظ "بیطرفی" افغانستان در معادلات منطقه ای که همواره بخش مهمی از سیاست منطقه ای ایران بوده است. اما انعقاد این پیمان استراتژیک سبب خروج افغانستان از این وضعیت بیطرفی سنتی شده و منجر به حضور دائمی نیروهای آمریکا در مرزهای امنیتی ایران می شود. این موضوع با توجه به سابقه تهدید میان ایران و آمریکا مخصوصاً با توجه به چالش های اخیر ایجاد شده میان دو کشور تهدیدی برای امنیت ملی ایران محسوب می شوند. از جمله این تهدیدات می توان به مسئله تشدید تحریم ها، اتهام ترور سفیر عربستان در واشنگتن، اتهام تأمین منابع مالی تروریسم از سوی ایران و مهم تر از همه رویکرد متفاوت دو کشور، نسبت به تحولات صورت گرفته در جهان عرب مخصوصاً سوریه اشاره کرد.
ایران در 10 سال اخیر از روند دولت سازی در افغانستان و همچنین حذف طالبان از حکومت حمایت کرده اما همواره یکی از مهم ترین نگرانی های امنیتی ایران، حضور نیروهای آمریکایی در همسایگی ایران در دو کشور عراق و افغانستان بوده است. به خصوص اگر این نیروها در قالب سیاست "تغییر رژیم" آمریکا قرار گیرند. به همین دلیل است که ایران بر خروج نیروهای نظامی آمریکا و ناتو از این دو کشور تأکید دارد. اخیرا در کنفرانس "بن دوم" در مورد آینده افغانستان، علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه بار دیگر بر ضرورت خروج نیروهای خارجی از افغانستان تاکید کرد.
با توجه به اینکه قرار است نیروهای خارجی حاضر در افغانستان در سال 2014 از این کشور خارج شوند، انعقاد پیمان استراتژیک میان آمریکا و افغانستان منجر به تثبیت حضور نیروهای آمریکایی بعد از سال 2014 و به تبع آن تهدید منافع و امنیت ملی ایران خواهد شد. اگرچه مقامات افغانستان با توجه به ابراز نگرانی های کشورهای منطقه به ویژه ایران بر این موضوع تأکید دارند که هیچ کشوری از خاک افغانستان علیه کشور دیگری استفاده نخواهد کرد.
دوم، انعقاد پیمان استراتژیک میان آمریکا و افغانستان، سبب کاهش روابط ایران با افغانستان در سطح روابط ملی دولتها خواهد شد. به عبارتی، روابط ایران با افغانستان در جنبه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در سایه روابط ایران و آمریکا قرار خواهد گرفت. از ابتدای بحران دولت آمریکا هرگونه توسعه فعالیتهای ایران در افغانستان را در چارچوب مسائل سیاسی-امنیتی فیمابین تعریف کرده است. این مسئله از یک سو، تداوم کمک ها و حمایت های ایران از افغانستان به خصوص در حوزه توسعه ای را تحت تاثیر قرار داده و از سوی دیگر آمریکا مانع جدی در جهت توسعه سرمایه گذاریها، فعالیت شرکت ها و بانک های ایرانی در افغانستان شده است.
سوم،به نظر نگارنده حضور دائمی آمریکا در افغانستان حتی به شکل غیر مستقیم سبب تقویت تنش های داخلی و قومی افغانستان، افزایش اقدامات خشونت گرا و به تبع کند شدن روند دولت سازی و در نهایت تداوم بی ثباتی و ناامنی در مرزهای طولانی شرقی ایران می شود. به باور ایران حضور نظامی آمریکا در افغانستان به تأمین امنیت این کشور و منطقه کمک نخواهد کرد. بر همین اساس است که علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه ایران در اجلاس استانبول با اشاره به مغایرت داشتن استقرار پایگاه های نظامی خارجی در افغانستان با رویکرد دولت افغانستان در خصوص اتخاذ راه حل های صلح آمبز، مجدداً بر مخالفت ایران با انعقاد این پیمان استراتژیک به دلیل تداوم افراط گرایی و ناامنی در افغانستان تأکید کرده است.
البته با موافقت اعضای لویه جرگه افغانستان با انعقاد این پیمان سیاسی-امنیتی گامی جدی در جهت تثبیت حضور نظامی آمریکا در افغانستان برداشته شده است. در چنین شرایطی بهتر است که ایران تلاش کند تا خواسته ها و ملاحظات ایران نیز در این پیمان لحاظ گردد. از جمله این خواستها تضمین های عینی دولت افغانستان در خصوص عدم استفاده از خاک این کشور علیه ایران می باشد که در صورت وقوع هرگونه تهدید نظامی و امنیتی ایران از داخل خاک افغانستان، مسئولیت تبعات چنین اقدامی با دولت افغانستان خواهد بود.