رویدادهای اخیر مصر و پویایی انقلاب

تحولات چند هفته اخیر مصر و بازگشت جوانان به میدان تحریر قاهره نشان می‌دهد كه انقلاب مردم مسلمان مصر پویایی خود را از دست نداده و انقلابیون همچنان از قدرت بالایی برای بسیج مردم در جهت پاسداری از خواستهای اصلی انقلاب برخوردارند. جوانان انقلابی روز جمعه 27 آبان مجدداً به میدان تحریر آمدند تا به شورایعالی نظامی پیام دهند كه محبوبیت نهاد نظامی مصر مشروط بوده و ارتش این كشور باید به خواستهای ملت احترام بگذارد. رویدادهای چند روز اخیر مصر یكبار دیگر صدرنشین گزارشهای خبری رسانه‌های گروهی جهان شد. ارزیابی كارشناسان سیاسی از تحولات مصر این است كه شعله‌های انقلاب مصر همچنان زبانه می‌كشد و نهاد نظامی این كشور با چالشهای جدیدی مواجه شده است. 
 

پرسش اصلی این نوشته این است كه اختلافات موجود میان نهاد نظامی مصر و جریانها و احزاب ملی و انقلابی این كشور حول چه محورهایی شكل گرفته و سمت و سوی تحولات به كجا ختم می‌شود. 
 

از ابتدای شعله‌ور شدن شراره‌های انقلاب مردم مسلمان مصر و جانبداری ارتش این كشور از خواستهای ملت و سپس اعلام جانشینی شورایعالی نظامی برای مدیریت كشور در دوره انتقالی، این پرسش در میان ناظران سیاسی منطقه و جهان شكل گرفت كه نهاد نظامی مصر از كدام الگو برای انتقال كشور به سیستم دموكراسی و حاكمیت مردم پیروی خواهد كرد؟ پاره‌ای از كارشناسان بر این باور بودند كه ارتش مصر به لحاظ رفتارهای حكیمانه در پروسه كوتاه مدت انقلاب مردم از الگوی ارتش پرتغال در دهه هفتاد میلادی قرن پیشین پیروی كرده و نهاد نظامی مصر ضامن اصلی انتقال آرام كشور به سوی مردم سالاری خواهد بود، اما رفتار نهاد نظامی مصر طی 6 ماه گذشته نشان داد كه دولت برآمده از انقلاب مردم یعنی دولت عصام شرف از قدرت لازم برای اجرای وظایف و تكالیف یك دولت انتقالی برخوردار نبوده و این دولت صرفاً منویات نهاد نظامی مصر را اجرا می‌كند. مطابق نظرسنجی های صورت گرفته در مصر محبوبیت ارتش این كشور بویژه در شش ماه اخیر با كاهش جدی مواجه شده است. یكی از جوانان انقلابی میدان تحریر قاهره طی گفت‌وگویی  با شبكه تلویزیونی الجزیره در توضیح وضعیت كنونی مصر گفت: عمر سلیمان رئیس سرویس امنیتی مصر در دوره حسنی مبارك فرماندهی جریان ضدانقلابی این كشور را به عهده دارد. در واقع جوانان انقلابی مصر به این باور رسیدند كه پیام انقلاب ملت هنوز به نهاد نظامی این كشور نرسیده است.
 

اختلافات عمده احزاب سیاسی و جریانهای اسلامگرای مصر با شورایعالی نظامی این كشور حول چند نكته محوری دور می‌زند. نخست نهاد نظامی مصر هیچ جدول زمانبندی شده برای انتقال قدرت به نهادهای برآمده از انتخابات اعلام نكرده است. دوم، سند چشم‌انداز قانون اساسی مصر كه از سوی نهاد نظامی حاكم منتشر شده نه تنها آرمانهای ملت انقلاب كرده مصر را به حاشیه برده بلكه به گفته بسیاری از نیروهای مخالف بویژه اخوان‌المسلمین، سند چشم‌انداز قانون اساسی، زمینه را برای بازتولید الگوهای رژیم مبارك فراهم می‌كند. سوم، شورایعالی نظامی مصر در آستانه برگزاری انتخابات عمومی این كشور، به صورت ناگهانی ممنوعیت فعالیت انتخاباتی حزب دموكراتیك ملی سابق را ملغی كرد. این در حالی است كه دادگاه عالی مصر بلافاصله پس از پیروزی انقلاب این كشور فعالیت حزب حاكم پیشین را ممنوع كرد. ناظران سیاسی معتقدند كه شورایعالی نظامی مصر نگران تكرار تجربه تونس در دستیابی اسلامگراها به قدرت است، از این رو به حزب دموكراتیك ملی دوره حسنی مبارك كه از تشكیلات گسترده و شبكه مالی بسیار قوی برخوردار است، اجازه ورود به صحنه انتخابات داده شده تا در دوره انتقالی، موازنه‌ای میان اسلامگراها و نیروهای لیبرال طرفدار غرب برقرار شود. نكته چهارم، انقلابیون مصر معتقدند كه شورایعالی نظامی این كشور، پرونده بسیاری از مخالفان را به دادگاههای فوق‌العاده نظامی احاله كرده و می‌كند و این در حالی است كه پرونده زمامداران رژیم سابق و به طور مشخص حسنی مبارك و فرزندان او به دادگاههای عمومی غیرنظامی ارجاع شده است. اختلافات یاد شده در فوق تنها بخشی از مناقشات حاد میان احزاب ملی و اسلامگرا در مصر با شورایعالی نظامی حاكم بر این كشور به شمار می‌رود. بازگشت صدها هزار تن از مردم مصر به میدان تحریر قاهره و دیگر شهرهای این كشور و رویدادهای چند روز اخیر نشان می‌دهد كه اختلافات شكل گرفته میان شورایعالی نظامی مصر و جریانها و احزاب این كشور به مرز خطرناكی رسیده و بیم آن می‌رود كه نهاد نظامی مصر اعتبار، آبرو و مشروعیت خود را از دست بدهد. 
 

این درست است كه كشور تونس در روشن كردن شراره انقلابهای خاورمیانه از كشور بزرگ مصر پیشی گرفت، اما جایگاه تاریخی ملت مصر و نقش مهم این كشور در تاریخ مبارزات ملتهای منطقه علیه رژیم صهیونیستی، قدرت تأثیرگذاری این كشور را در محیط منطقه‌ای افزایش داده است. مفهوم ضمنی این پیشینه تاریخی مصر این است كه دامنه تحولات اجتماعی و سیاسی این كشور به سرعت به كل خاورمیانه و شمال افریقا سرایت خواهد كرد. از سوی دیگر دولت مصر از نیمه دوم دهه هفتاد میلادی قرن پیشین بدین سو به اردوگاه غرب پناه برد و با رژیم صهیونیستی صلحی برقرار كرد كه از دیدگاه بسیاری از كارشناسان تكروانه، ذلت‌بار و غیرعادلانه به شمار می‌رفت. ایالات متحده امریكا با سقوط رژیم مبارك متحد استراتژیك خود را در خاورمیانه از دست داد و اسرائیل خود را با وضعیت كاملاً استثنایی و غیرقابل پیش‌بینی مواجه دید. شاید به همین دلیل بود كه پروسه جابجایی قدرت در این كشور با سقوط زودرس حسنی مبارك شكل مدیریت شده‌ای پیدا كرد. اینك دو باور و دو رویكرد و حتی می‌توان گفت دو الگو در كشور انقلاب‌كرده مصر رو در روی یكدیگر قرار گرفته است. الگوی نخست به ضرورت بازگشت مصر به جایگاه و وزن منطقه‌ای خود همراه با گسستن زنجیره‌‌های  اسارت حاصل از همپیمانی با اردوگاه غرب و رژیم صهیونیستی اشاره دارد و الگوی دوم به حفظ تمامی پیمانهای منطقه‌ای و بین‌المللی مصر در شكل و شمایل نوین و مدیریت تحولات اجتماعی همراه با اجرای حداقلی از خواستهای انقلاب به گونه‌ای غیرمغایر با رویكردهای استراتژیك مصر طی سه دهه اخیر تمایل دارد. الگوی نخست را انقلابیون مصر، احزاب اسلامگرا و ملی این كشور دنبال می‌كنند و الگوی دوم را شورایعالی نظامی مصر رهبری می‌كند. تحولات چند روز اخیر مصر نشان می‌دهد كه الگوی نخست از پویایی، قدرت و محبوبیت بیشتری برخوردار است. ملتهای مسلمان منطقه نیز با امید فراوان به تحولات مصر چشم دوخته‌اند. در واقع روند اوضاع مصر صرفنظر از نتایج و فرجام آن نشان می‌دهد كه این كشور یكبار دیگر به كانونی برای تحولات خاورمیانه و شمال افریقا تبدیل شده است. 
 

چنانكه می‌دانیم اولین انتخابات عمومی در كشورهای انقلاب كرده خاورمیانه و شمال افریقا، ماه گذشته در كشور تونس برگزار شد و جریانهای اسلامگرا به رهبری حزب‌النهضه به پیروزی كم‌نظیری در این كشور دست یافتند. پاكیزگی و شفافیت و آزادی در انتخابات عمومی تونس مورد تأیید و ستایش بسیاری از نهادهای ناظر بین‌المللی قرار گرفت. ناظران معتقدند كه كشور بزرگ مصر كه در آستانه برگزاری انتخابات عمومی قرار دارد شاهد پیروزی جریانهای اسلامگرا خواهد بود. این وضعیت می‌تواند به سرعت همه كشورهای عربی را دربرگیرد. بی‌تردید روندهایی از این دست كل منافع ایالات متحده امریكا در خاورمیانه و شمال افریقا را با چالشهای جدی مواجه خواهد كرد. از این رو این نگرانی وجود دارد كه رویدادهای اخیر مصر به گونه‌ای پیش برود كه امكان انتقال این كشور به وضعیت مطلوب نیروهای اسلامگرا، دشوار شود. مسئولیت جریانهای اسلامی و ملی مصر در چگونگی انتقال به وضعیت مطلوب همراه با شناخت سناریوهای چیده شده برای مدیریت انقلابهای اجتماعی خاورمیانه و قرار دادن آن در مسیر دلخواه غرب، بسیار سنگین است.