گزارش آمانو مشروعیت طرح در سازمان ملل ندارد

كیهان برزگر ریس پژوهشکده مرکز مطالعات خاورمیانه در گفت و با «اعتماد» مطرح كرد:
 

ارزیابی شما از روندی كه روس ها در برنامه هسته یی ایران در پیش گرفته اند، چیست؟ ما شاهد بودیم كه روس ها برخلاف رویه گذشته خود بیانیه شدید اللحنی را علیه مسوولان آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر كرده و مقامات آژانس را متهم به سیاسی كاری كردند. از سمت دیگر شاهد سفر آقای باقری به روسیه و رایزنی در رابطه با نحوه اجرای طرح گام به گام هستیم. با توجه به مباحث فوق این طور استنباط می شود كه ایران و روسیه وارد یك بده و بستان سیاسی شده اند؟

 رفتار جدید روسیه در درجه نخست ناشی از تحولاتی است كه در منطقه و در جهان عرب رخ داده است. این تحولات بویژه در سوریه به نوعی زنگ خطر را برای روس ها به صدا درآورده است كه توازن قدرت در منطقه به ضرر آنها در حال شكل گیری است. تحولات جدید جهان عرب موجب شده است كه نوعی به هم ریختگی در توازن قوای منطقه به وجود آید و روس ها در تلاش هستند كه از آن جلوگیری كنند. درست است كه روس ها در قطعنامه 1929 تحریم علیه ایران با امریكا هماهنگ شدند اما نهایت حمایت روسیه از طرح های غرب نیز حد و مرزی دارد. صحیح است كه روسیه هنگام تصویب این قطعنامه به آن رای مثبت داد اما در فردای تصویب طرح كشورهای غربی در اعمال تحریم های یكجانبه علیه ایران، راه متفاوتی از روسیه را در پیش گرفتند. روسیه با كشورهای غربی همراه نشد و به اعتقاد من به دنبال فرصتی بود تا مجددا به جایگاه خود در مذاكرات هسته یی ایران بازگردد. روس ها در سال های گذشته حضور كمرنگی در منطقه خاورمیانه داشتند اما پرونده هسته یی ایران موجب شد تا روس ها از این فرصت استفاده كنند و به جایگاه خود بازگردند. به هر حال روس ها خواهان حفظ ثبات در منطقه خاورمیانه هستند چراكه این منطقه به مرزهای روسیه نزدیك است. مداخله خارجی و به هر شكلی از جمله مداخله نظامی ناتو برخلاف منافع علاقه مندی و امنیت ملی روس ها است و آن را به نوعی در راستای بحرانی تر شدن تنش ها می دانند. برهمین اساس روسیه به این نتیجه رسیده است كه خود وارد صحنه شود و اجازه ندهد كه این مساله از وضع فعلی آن بغرنج تر شود.  
 

 دلیل دیگری نیز در اعلام حمایت روس ها از برنامه هسته یی ایران وجود دارد؟

نزدیكی مواضع ایران و روسیه در بحران سوریه نیز مزید بر علت است. این دو كشور هر دو با هرگونه مداخله خارجی مخالف هستند چراكه به لحاظ ژئوپولتیك معتقدند كه این مساله منجر به افزایش حضور غرب در منطقه می شود. اساسا حضور غربی ها در منطقه مورد موافقت بازیگرانی مانند تركیه و ایران نیست. ممكن است این كشورها خود با یكدیگر رقیب باشند اما درباره حضور غرب در منطقه خاورمیانه مطمئنا با یكدیگر هم رای و هم نظر هستند. دیگر اینكه موضع گیری جدید روسیه به نوعی مقابله با یكجانبه گرایی امریكایی ها هم است. روسیه ممكن است در چارچوب به اصطلاح مسوولیت جهانی خود همگام با امریكا شود اما قطعا با یكجانبه گرایی ایالات متحده در منطقه مخالف است. علاوه بر این روس ها پیش از انتشار گزارش آژانس نیز نسبت به ارایه این گزارش هشدار داده بودند چرا كه اساسا آن را فاقد اطلاعات جدید و یك گزارش سیاسی قلمداد می كنند كه تنها بر تنش های موجود می افزاید. گزارش آمانو برخلاف نظر و خواسته روسیه یعنی یكی از اعضای دایم شورای امنیت منتشر شد و برای مسوولان این كشور بسیار هشدار دهنده تلقی می شود. برخورد صریح روس ها با گزارش آژانس نشان می دهد كه روس ها نگران آن هستند كه یكجانبه گرایی غرب نقش آنها را در منطقه به ویژه معادلات هسته یی به نوعی به انزوا و چالش بكشاند. اما در نهایت باید توجه داشت كه روس ها به دنبال منافع خودشان هستند. 
 

بازیگری روس ها در مذاكرات هسته یی و نفع اقتصادی آنها در معادلات هسته یی هم موضوع دیگری است كه روسیه را به ایران نزدیك كرده است. به هر حال باید توجه داشت كه روس ها به دنبال منافع خودشان هستند وباید توجه داشت كه روسیه از برنامه های هسته یی ایران تا زمانی كه در راستای خواسته ها و منافع اش باشد حمایت می كند. روسیه همچنان خواستار حفظ انحصاری بازار هسته یی ایران است. پیش از این نقش روس ها با ورود پر رنگ غرب به برنامه هسته یی ایران و اتخاذ قطعنامه 1929 به گونه یی تضعیف شده بود. روس ها به گونه یی خواهان حفظ جایگاه مناسب خود بودند به همین جهت هم طرح «گام به گام» را ارایه كردند و طرح مجدد این طرح در این روزها نیز براساس مباحثی كه به آنها اشاره شد صورت پذیرفته است. این طرح بحث تحریم های ایران را كمرنگ می كند و ایران نیز در مقابل برای كاهش دغدغه های جهانی گام هایی را بر می دارد.
 

 در نهایت نیزباید گفت كه تحولات خاورمیانه و انقلاب های جهان عرب موجب شده است كه توازن قدرت در منطقه به نوعی به نفع غرب به چالش كشیده شود. اما مباحث پیرامون پرونده هسته یی ایران موجب شد روس ها مجددا دست به كار شوند و اجازه ندهند تا این توازن به ضرر آنها به هم بخورد. بنابراین حضور روس ها در پرونده هسته یی ایران و نزدیكی روسیه به ایران به دلیل 3 موضوعی است كه به آنها اشاره شد.
 

با توجه به مباحثی كه شما به آنها اشاره كردید و همین طور رویكرد گذشته روس ها در پرونده هسته یی ایران كه گاهی به ایران نزدیك می شدند و زمانی از موضع غرب حمایت می كردند آیا باید مجددا به مسكو اعتماد كرد؟ این واهمه وجود دارد كه با وجود حمایت تلویحی روسیه از ایران در این مقطع زمانی ما در آینده شاهد موضعگیری منفی آنها علیه پرونده هسته یی كشورمان باشیم؟

  روسیه بازیگری منفعت محور است كه به دنبال منافع خود است. این امر كاملامحرز است و خود روس ها نیز هیچگاه آن را نفی نكرده اند. روسیه گاهی منافع خود را در این می بیند كه تنها با غرب هماهنگ شود اما زمانی كه بدانند این نقش آفرینی به نفع آنها تمام نمی شود مجددا از موضع ایران حمایت می كنند. این موضوع سابقه تاریخی نیز دارد. اگر به روند مذاكرات برنامه هسته یی ایران از سال 2002 دقیق شوید ملاحظه می كنید كه حركت های زیگزاگی روسیه در مواجهه با برنامه هسته یی ایران سابقه داشته است. روس ها از برنامه هسته یی ایران تا جایی حمایت می كنند كه در چارچوب سیاست های آنها و نفع اقتصادیشان باشد.   
 

 براین اساس و با توجه به مباحث مذكور ایران توانسته است با جلب حمایت روس ها از بحرانی تر شدن پرونده هسته یی خود جلوگیری كند و این بردی برای مقامات كشورمان تلقی می شود.
 

تحولات منطقه موجب شده است كه روس ها بطور جدی تر وارد معادلات هسته یی ایران شوند و در شرایط فعلی بازیگری روسیه مزایایی برای ایران خواهد داشت. نباید نقش و بازیگری استراتژیك روسیه در شرایط حساس را دست كم گرفت كه بردی برای ما تلقی می شود. البته ورود روسیه به پرونده هسته یی ایران موجب زنده شدن طرح گام به گام نیز می شود و در این فضا ایران می تواند شانس بیشتری برای طرح خواسته های خود داشته باشد و از فشارهای موجود كم كند. همیشه برای ایران خوب است كه راه دیپلماسی باز بماند. حال از سوی هر طرف در گیر كه باشد   
 

 قرار است در دسامبر نشستی با حضور همپیمانان امریكا و اعضای گروه 1+5 برای بررسی مباحث پیرامون پرونده هسته یی ایران برگزار شود. خانم كلینتون از این كشورها دعوت كرده است كه برای بررسی تشدید تحریم های ایران گردهم آیند. به اعتقاد شما روس ها با خواسته امریكایی ها موافقت خواهند كرد؟
 نفع روسیه در این نیست كه تحریم های بیشتری علیه ایران اعمال شود. مساله تحریم ها علیه ایران صرفا جنبه اقتصادی ندارد بلكه جنبه های سیاسی و امنیتی و استراتژیك و توازن دفاعی هم برای روسیه دارد.
 

 امكان دارد با طرح تشدید تحریم ها در شورای امنیت، روس ها آن را وتو كنند؟

 روسیه در این مقطع زمانی مخالف تحریم های بیشتر است و این موضوع را مقامات روسیه به عناوین مختلف اعلام كرده اند، بنابراین سیاست روسیه در این مقطع زمانی ادامه تحریم ها علیه ایران نیست. نزدیك شدن روسیه به ایران 2 جنبه دارد: ابتدا تحولات منطقه یی و توازن قوای منطقه كه روسیه خواهان حفظ آن است و دیگری حضور مجدد روسیه در مذاكرات هسته یی ایران. در اوضاع و احوال فعلی به نفع روسیه است كه تحریم های ایران تشدید نشود. درباره وتو كردن هم باید دید كه نفع روسیه در آن مقطع زمانی چیست.
 

دیدگاه جنابعالی در رابطه با گزارش اخیر آمانو چیست؟ مدیركل آژانس قول داده بود كه در این گزارش به ابعاد نظامی برنامه های هسته یی ایران اشاره كند اما تحلیلگران معتقدند گزارش اخیر آمانو تنها بر پایه حدسیات و گمانه زنی ها نوشته شده است؟

 تحلیل هایی كه بعد از گزارش اخیر آمانو منتشر شده است اكثرا انتقادی است و اساسا این گزارش را تضعیف می كنند. البته قابل انتظار هم بود. از یك تا دو ماه پیش از انتشار گزارش آمانو رسانه های غربی جوسازی های خود را آغاز كرده بودند اما با انتشار این گزارش تمامی فشارهای تبلیغاتی كه علیه ایران به راه انداخته بودند فروكش كرده است. این امر نشان می دهد كه این گزارش قوت لازم را نداشت و اساس این گزارش زیر سوال رفته است. واكنش كشورهای جنبش عدم تعهد، روسیه و چین در انتقاد از این گزارش نتیجه آن است و موجب می شود كه غرب نتواند طبق انتظارات خود به دنبال تشدید تحریم ها علیه ایران رود. ایجاد اجماع در این مقطع كار راحتی نیست.
 

  بنابراین طرح پرونده ایران در شورای امنیت منتفی است؟

  این امر بستگی به مواضع روسیه و چین دارد. علایم نشان می دهند كه این كشورها نیز موافق با تشدید تحریم ها علیه ایران نیستند و البته گزارش آمانو هم مشروعیت لازم برای طرح در شورای امنیت سازمان ملل را ندارد و شاید یكی از دلایل طرح اتهام ترور سفیر عربستان در واشنگتن هم این بود كه بر سرعت طرح پرونده ایران در شورای امنیت اضافه كند كه البته با وجود انسجام داخلی در كشور در مخالفت با آن، این طرح نقش بر آب شد. برنامه هسته یی ایران مبتنی بر جنبه صلح آمیز است، بنابراین كشورهایی نظیر امریكا تلاش می كنند با مانور بر سناریوهای دیگر به بحرانی تر شدن این قضیه كمك كنند.