گزارش نشست اولین جلسه پژوهشگران مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه
اولین جلسه برنامه "پژوهشگران مهمان" پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال تحصیلی 1391-1390 در روز پنجشنبه 28 مهرماه 1390 در مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد. این جلسه که با حضور "پژوهشگران مهمان" و اعضای هیئت علمی پژوهشکده برگزار گردید، دکتر سید حسین موسوی، رئیس مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر کیهان برزگر، رئیس پژوهشکده مطالعات خاورمیانه، دکتر قدیر نصری، دکتر عبدالامیر نبوی، دکتر جواد صالحی و سایر پژوهشگران ارشد پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه حضور داشتند و نکاتی را مطرح کردند.
دکتر کیهان برزگر، در این جلسه به تشریح اهداف برنامه "پژوهشگران مهمان" پرداختند. متن سخنرانی ایشان به شرح زیر می باشد:
مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه یک مرکز قابل احترام در حوزه های علمی – پژوهشی و سیاستگذاری کشور است. پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه تمامی فعالیت های پژوهشی این مرکز را برعهده داشته و مجری برنامه "پژوهشگران مهمان" است. برنامه "پژوهشگران مهمان" به دلیل احساس نیاز و ضرورت و همچنین خلاء وجود آن در فضای دانشگاهی و پژوهشی کشور به شکل فعلی برای اولین بار در ایران طراحی و اجرا می شود.
ضرورت اجرای این برنامه از سه جهت است: نخست،ترکیب فضای دانشگاهی و پژوهشی با حوزه سیاست گذاری، که یک ضرورت جهانی برای تکمیل ظرفیت قدرت ملت ها است. ملت های موفق در عرصه بین المللی همواره بین فضای علمی و دانشگاهی و فضای سیاستگذاری ارتباط مستقیم ایجاد کرده اند. دوم، ایران با توجه به ویژگی های خاص ژئوپلیتیک و استراتژیک و همچنین واقعیت های ساخت قدرت و سیاست خود، کشوری است که با موضوعات مختلف بین المللی از جمله امنیت انرژی ، نقش سازی در مسائل خاورمیانه، برنامه هسته ای و موضوع روابط با قدرت های بزرگ به خصوص آمریکا سروکار دارد. این موضوعات و تم ها، فضای جدیدی را در روابط بین المللی ایران ایجاد می کنند که هدایت درست آنها در حوزه های دانشگاهی و سیاستگذاری نیازمند نسل جدیدی از نخبگان علمی است. سوم، ایران کشوری است که پایه های قدرت ملی و زمینه های بازیگری اش رو به افزایش است. بر همین اساس برای "مفهوم سازی" و "تئوری سازی" این موضوعات و تم های جدید نیازمند نخبگان جدید دارد. در حقیقت، برای تقویت قدرت ملی-اسلامی و افزایش اعتماد به نفس در سطح منطقه ای و جهانی، نیاز به روشنفکران و نخبگان مستقل که نگاهی روبه جلو دارند می باشد.
بر این اساس، هدف اصلی برنامه "پژوهشگران مهمان"، ترکیب حوزه های "نظری و مفهومی" با مسائل "سیاست گذاری" و همچنین آموزش نسل جدیدی از نخبگان دانشگاهی خاورمیانه شناس در کشور است. به عبارت دیگر، هدف این برنامه، آموزش نسل جدیدی از نخبگان دانشگاهی است که در جهت ترکیب فضای دانشگاهی و پژوهشی با حوزه سیاست گذاری حرکت کنند. طبیعتاً، قدرت های بزرگ که از جنبه های مختلف در جهان دارای اهداف، برنامه و سیاست های خاص خود هستند، نقش و حضور مهمی در خاورمیانه خواهند داشت. بر همین اساس است که برای برنامه "پژوهشگران مهمان" هشت گروه مطالعاتی "ایران و قدرت های بزرگ"، سیاست خارجی ایران"، "خلیج فارس"، "تروریسم"، "اعراب و اسراییل"، "امنیت انرژی"، "ترکیه شناسی" و "NPT و خلع سلاح هسته ای در خاورمیانه"، تعریف و مشخص شده است. این برنامه بر این اساس طرح ریزی شده است که نسل جدیدی از نخبگان کشور ورای مسائل سیاسی و جناحی، در چارچوب منافع ملی و اسلامی کشور و در راستای فعالیت های پژوهشی حرکت کنند.
بر این اساس باید یک ترکیب دانشگاهی – پژوهشی خاصی ایجاد شود. چرا که هر کشوری که ادعا و حرفی دارد نیاز به نخبگان جدید برای پشتیبانی مفهومی و نظری از آن را دارد. به عنوان مثال، ترکیه از جمله کشورهایی است که در طول چند سال اخیر فعالانه وارد فضای آکادمیک و کنفرانس های بین المللی در مورد مسائل منطقه ای شده است. این موضوع به دلیل آن است که نخبگان ترکیه به این نتیجه رسیده اند که سیاست خارجی این کشور باید به گونه ای باشد که بوسیله موضوعات جدید نظام بین الملل پوشش داده شود. در حقیقت، کشورهای ترکیه، هند و برزیل و حتی آمریکا بعد از جنگ دوم جهانی با توجه به احساس نیاز به شناخت مسائل جدید در صحنه نظام بین الملل و بر اساس نگاه ملی خود در چارچوب منافع و اهداف ملی کشور خود حرکت کرده اند. پس، ایران نیز به عنوان یک قدرت منطقه ای باید در این مسیر حرکت کند. ویژگی نخبگان علمی جدید باید این گونه باشد:
نخست، آشنایی با تم های جهانی و روشنفکری بین المللی؛ یکی از ویژگی های نخبگان جدید، باید آشنا بودن با تم های روشنفکری بین المللی ازجمله خلع سلاح هسته ای جهانی، مسائل زیست محیطی، مسائل حقوق بشری، نهادها و سازمانهای بین المللی و غیره باشد. این موضوعات از جمله مسائلی هستند که نخبگان و پژوهشگران ایرانی فعالیت کمتری در سطح جهانی دارند. نگاه پژوهشگران ایرانی، اغلب امنیتی – سیاسی و مبتنی بر قدرت و سیاست در خاورمیانه است. اساساً، یک قدرت روبه جلو نیاز به حضور و ظهور جدی در فضای روشنفکری جهانی دارد.
دوم، فهم صحیح منافع و امنیت ملی کشور و روابط با قدرت های منطقه ای و بین المللی؛ نخبگان جدید باید قادر به فهم صحیح منافع و امنیت ملی کشور و روابط با قدرت های منطقه ای و بین المللی باشند. نگاهی که به فهم سیاست و منافع کشور توجه می کند و سعی در ایجاد تعریف در روابط با قدرت های منطقه ای و بین المللی دارد.
سوم، توان ترکیب مسائل مفهومی – نظری با مسائل سیاست گذاری؛ نخبگان جدید باید توان ترکیب مسائل مفهومی – نظری با مسائل سیاست گذاری را داشته باشند. این موضوع در فضای روشنفکری ایران خیلی کمرنگ است.
چهارم، داشتن نگاهی روبه جلو و حل المسائلی؛ نخبگان جدید باید نگاهی رو به جلو و حل المسائلی، متعادل، مثبت و با هدف حل مشکل داشته باشند. نه اینکه در جهت نفی تلاش ها و وضعیت موجود حرکت کنند. به عبارتی دیگر، یکی از وظایف نخبگان کشور علاوه بر داشتن نگاه انتقادی، داشتن نگاه رو به جلو و مثبت در جهت تأمین منافع ملی و اسلامی کشور است.
برای دستیابی به اهداف فوق، بایستی در سه جهت حرکت شود:
نخست، تقویت حرفه ای گرایی؛ جامعه علمی و دانشگاهی ایران تمامی عناصر لازم را برای حرفه ای شدن در صحنه علم و پژوهش دارد. فقط باید این عناصر در یک قالب صحیح قرار گیرند. لازمه این کار نیز تلاش و حضور فعال در نشست های داخلی و بین المللی، اجرای کنفرانس ها و سمینارها، نوشتن مقالات و یادداشت های کوتاه حرفه ای است. پژوهشگران و نخبگان جدید باید از حوزه های صرف دانشگاهی خارج شوند و سعی در ترکیب حوزه های نظری و مفهومی با سیاست گذاری داشته باشند که اهمیت حوزه روابط بین الملل نیز بر همین اساس حرفه ای بودن است
دوم، بین الملل گرایی؛ بین الملل گرایی نیاز و ضرورت کشور است. جامعه علمی و دانشگاهی ایران باید در فضای بین المللی حضور فعال داشته باشد. فضای غالب در کشور این است که بین الملل گرایی تقویت شود، ولی نخبگان نیز وظیفه جدی دارند که بین الملل گرایی را تقویت کنند. برای تحقق این موضوع، تأکید و تمرکز پژوهشگران باید بر شناسایی تم های جدید در نظام بین الملل از لحاظ موضوعی و سپس متمرکز شدن بر این تم ها و همچنین حضور فعال در کنفرانس های علمی و پژوهشی در سطح داخلی و صحنه های جهانی و بین المللی که به دو صورت حضور فیزیکی و مجازی باشد.
سوم، نگاه مستقل ملی و بومی در سیاست خارجی؛ یکی از اقدامات مهمی که باید صورت بگیرد تقویت نگاه مستقل ملی و بومی در سیاست خارجی است. موضوعی که در حال حاضر کمرنگ است. جهان خارج نیازمند فهم صحیح جامعه روشنفکری و پژوهشی ایران از یک نگاه بومی و ملی است. دسترسی خارجی ها به دیدگاه های ایرانی محدود یا عملا وجود ندارد. همین امر منجر به تصمیم گیری نادرست آنها در حوزه سیاستگذاری و تنطیم روابط با ایران می شود که برای هر دو طرف زیان بار است. البته پژوهشگران ایرانی با محدودیت هایی برای حضور فعال در صحنه های بین المللی مواجه بوده اند. ولی برای بومی کردن باید به این نکته مهم توجه داشت که قدرت و سیاست ویژگی های خاص خود را دارد. به عبارت دیگر یک واقعیت هایی وجود دارد که پژوهشگران نمی توانند فراتر از این واقعیت ها حرکت کنند. مثل نقش دولت و حکومت در جمهوری اسلامی ایران. یعنی اگر پژوهشگران بخواهند روشنفکر باشند و نگاه انتقادی داشته باشند ولی در چارچوب واقعیت ها و خواسته های دولت و حکومت جمهوری اسلامی ایران حرکت نکنند، واقعیت ها را نادیده گرفته و در واقع پژوهش آن ها جنبه انتزاعی خواهد گرفت. بر این اساس، تحلیل پژوهشگران و نخبگان جدید باید بر اساس واقعیت های موجود کشور باشد.